Recepcja

Zarówno Spinoza, jak i Leibniz byli za życia, a także długo po śmierci, przedmiotem licznych ataków. Późniejsze epoki okazały się jednak znacznie dla nich przychylniejsze.

RbVxD1EYMfnoh1

Ilustracja przedstawia murowany zamek. Przed nim znajduje się murowany most nad rzeką.

Spinozę doceniono po raz pierwszy przeszło sto lat po jego śmierci: powołują się nań m.in. Lessing, Herder, Goethe, Hegel i Schelling. Jego znaczenie dla wielu staje się tak oczywiste, że Hegel w odniesieniu do współczesnych mu filozofów pisze, iż albo są spinozjanistami, albo w ogóle nie są filozofami. Wraz z Heglem idealiści niemieccy przejęli od Spinozy ideę Boga zanurzonego w bycie, a sam Hegel przekształcił tę ideę w koncepcję ujawniającego się w dziejach Absolutu.

Marks i Nietzsche nawiązują do materializmumaterializm dialektycznymaterializmu Spinozy. Z uznaniem także się patrzy na wyznawaną przez niego ideę tolerancji i wolności obywatelskiej. Wybitny XX‑wieczny filozof amerykański George Santayana czerpie liczne inspiracje ze Spinozjańskiej doktryny etycznej, zaś Ludwig Wittgenstein – również jeden z wybitniejszych filozofów XX w. – parafrazuje tytuł Traktatu teologiczno‑politycznego Spinozy, nazywając swe głośne dzieło Traktatem logiczno‑filozoficznym. Albert Einstein wyznaje, że spośród wszystkich filozofów Spinoza wywarł największy wpływ na jego światopogląd.

RnRzf8Jj4zq3u1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę. Ma krótkie włosy i pociągłą twarz. Ubrany jest w garnitur.

U Leibniza natomiast późniejsze epoki doceniają ducha pluralizmupluralizmpluralizmu oraz wszechstronność myśli (zwłaszcza wysiłek syntezy wszelkiej ludzkiej wiedzy). Kontynuacji doczekała się jego idea filozofii wieczystej oraz ligi narodów Europy: w Leibnizu możemy upatrywać jednego z ojców Organizacji Narodów Zjednoczonych i Unii Europejskiej. Doceniono także jego koncepcję przestrzeni oraz dokonania na polu matematyki. Jako ciekawostkę warto dodać, że od nazwiska filozofa wzięła swą nazwę znana niemiecka marka ciastek – ciastka te produkowane są w Hanowerze, w którym Leibniz mieszkał przez większą część swojego życia.

Liczne nawiązania do obu filozofów znajdziemy w polskiej literaturze romantycznej: tam, gdzie podejmuje ona problem teodycei, ideę obecności ducha w przyrodzie czy wewnętrznej dążności wszystkich istnień ku Bogu itd. Na Leibniza często będzie się powoływał Stanisław Ignacy Witkiewicz. Z kolei liczne nawiązania do systemu Spinozy znajdziemy w twórczości wybitnego latynoamerykańskiego pisarza Jorge Luisa Borgesa. Do Spinozy odwołuje się również Isaac Bashevies Singer, o czym świadczy chociażby tytuł tomiku jego opowiadań – Spinoza z ulicy rynkowej.

Dyskusja

Po dziś dzień obaj omawiani w tym rozdziale filozofowie podawani są jako przykład nadużyć rozumu. Jednak recepcja ich poszczególnych teorii była bardziej złożona. Poglądy Spinozy już za jego życia (i jeszcze przez przeszło sto lat po jego śmierci) spotykały się z surową krytyką: filozofowie zarzucali mu niedorzeczności i wydumanie (chodzi zwłaszcza o przecenienie metody geometrycznej); oskarżano go o ateizm (trudno wszak ocenić, czy słusznie: biorąc pod uwagę tradycyjne rozumienie Boga, Spinoza był ateistą, ale filozof odpierał ten zarzut, twierdząc, że wyciąga tylko logiczne konsekwencje z pojęcia boskiej nieskończoności). Przedmiotem częstych ataków był jeszcze za życia także Leibniz. W szczególności Wolter i Diderot krytykowali jego koncepcję teodycei i celowości świata – Pangloss z Wolterowskiego Kandyda jest wyrazicielem poglądów Leibniza. Newton krytykował zaś Leibnizowską koncepcję przestrzeni.

Słownik