Religia to zespół wierzeń i praktyk oraz powiązanych z nimi obrzędów i zasad moralnych. Określa relację między tym, co święte (tzw. sacrum), a człowiekiem. Obecnie na świecie istnieje ponad 4 tys. religii i wyznań, które skupiają łącznie ponad 6,5 mld ludzi.

Do składowych religii należą:

• doktryna (teoria religii), czyli przekonania, wierzenia, a także doświadczenia religijne, które dowodzą istnienia sacrum (czyli tego, co boskie) oraz jego wpływu na to, co ludzkie (profanum),

• etyka (etos) to normy postępowania, zasady etyczne, które regulują prawie wszystkie dziedziny życia społeczeństwa; standardy moralności stanowią dziedzictwo kulturowe ludzkości,

• kult, czyli zespół obrzędów, ceremonii lub nabożeństw, które są prowadzone przez kapłana według ustalonych zasad; ich celem jest oddawanie czci sacrum i pielęgnowanie pobożności poprzez np. ofiarę, modlitwę, pielgrzymki, procesje oraz rozmaite oczyszczenia (np. ablucje);

• organizacja religijna to kościół, związki kulturowe oraz wspólnoty religijne i zakonne, łączone przez myśli i uczucia skłaniające do wypowiadania pewnych słów i spełniania czynności religijnych; są one instytucjonalnymi formami religijności, w których istnieją powszechnie akceptowane prawa.

Charakterystyka głównych religii na świecie

Chrześcijaństwo (31,5%) – powstało w I w. n.e. na bazie judaizmu; fundamentem tej wiary jest nauczanie Jezusa Chrystusa, którego wyznawcy uznają za Mesjasza (przyszedł na świat, żeby zbawić ludzkość przez swoją mękę, śmierć na krzyżu i zmartwychwstanie); świętą księgą tej wiary jest Biblia. Głównymi odłamami chrześcijaństwa są:

– Kościół rzymskokatolicki (50,6%) – powstał w wyniku tzw. wielkiej schizmy (rozłamu chrześcijaństwa z 1054 r.); charakteryzuje się wiarą w jednego Boga w trzech Osobach (Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty), praktyką kultu Maryi i świętych, celibatem, który obowiązuje kapłanów, zwierzchnictwem papieża nad Kościołem, uznawaniem siedmiu sakramentów, występowaniem w organizacji Kościoła podziału na archidiecezje, diecezje, dekanaty oraz parafie, wspólnoty zakonne męskie i żeńskie oraz ruchy religijne; wyróżnia się bogatą obrzędowością, przy czym życie kościelne podlega regułom prawa kanonicznego; nazywaniem społeczności Kościołem, gdzie przystąpienie do tejże wiąże się z przyjęciem sakramentu chrztu; nakazami moralnymi, które są zawarte w Dekalogu; przestrzeganiem postu (ścisłego w Wielki Piątek i Środę Popielcową oraz zwykłego w każdy piątek miesiąca), zakazane jest wówczas spożywanie mięsa wszelkiego rodzaju (oprócz ryb) – podczas zwykłego, a dodatkowe ograniczenia ilościowe obowiązują podczas postu ścisłego. Duchowni Kościoła rzymskokatolickiego noszą sutanny, których kolor uzależniony jest od czasu w roku ewangelickim. Kościół rzymskokatolicki dominuje w krajach Europy, Ameryki Południowej i Północnej oraz Afryki Środkowo‑Wschodniej (np. Austria, Litwa, Słowenia, Słowacja, Polska, Włochy, Kanada, Argentyna, Brazylia, Meksyk, Angola, Demokratyczna Republika Konga, Gabon czy Uganda).

RKml10UMYQ8zf

Zdjęcie przedstawia bazylikę. Zwieńcza ją kopuła. Przy wejściu do budynku stoją kolumny. Przed bazyliką jest duży plac, na którym znajdują się ludzie.

– Kościół prawosławny (11,8%) – również powstał na skutek tzw. wielkiej schizmy; charakteryzuje się nieuznawaniem niektórych dogmatów katolickich, np. o pochodzeniu Ducha Świętego, o niepokalanym poczęciu i wniebowzięciu Maryi, idei odpustu i czyśćca; występowaniem teologii opierającej się na Biblii oraz pismach Ojców Kościoła, o pierwszeństwie Piotra Apostoła w stosunku do innych apostołów, o prymacie papieża. Według tej religii prawda ujawnia się poprzez doświadczenia wspólnoty. Cechuje się także celibatem, który obowiązuje wyłącznie biskupów (z wykluczeniem kapłanów i diakonów, których celibat nie obowiązuje); nieuznawaniem władzy papieskiej – kościół w każdym państwie jest niezależny od zagranicznych władz duchownych (autokefaliczny) i ma swojego zwierzchnika; występowaniem bogatej liturgii i szat liturgicznych, a także kultu zmarłych; istnieniem cerkwi, które nawiązują do budownictwa bizantyjskiego wspaniałym, pełnym złota wystrojem (ważnym elementem każdej cerkwi jest kopuła w kształcie półkuli lub cebuli). Kościoły prawosławne dzielą się na diecezje i parafie. Parafią zarządza pop, a pomaga mu diakon. Popa charakteryzuje długa broda oraz noszona riasa. Prawosławie dominuje w Rosji, Białorusi, Rumunii, Serbii oraz Gruzji.

RmIi3ICAeKWEG

Zdjęcie przedstawia niski, drewniany kościół. To cerkiew. Na wieżyczkach kościoła są prawosławne krzyże.

- Kościół protestancki (18,5%) - powstał w efekcie ruchów reformacyjnych wewnątrz Kościoła rzymskokatolickiego, które rozpoczęły się w XVI w. wystąpieniem M. Lutra, kształtowały go ruchy na gruncie wyznań protestanckich; charakteryzuje się: uznawaniem jedynego źródła wiary – Biblii; nieuznawaniem władzy papieskiej; istnieniem licznych odłamów, m.in. kościołów ewangelickich (luteranów, kalwinistów, baptystów, metodystów, zielonoświątkowców, chrystusowców, adwentystów, anglikanów, prezbiterianów); uznaniem Jezusa jedynie za pośrednika między Bogiem a ludźmi, odrzuceniem celibatu, kultu maryjnego i świętych oraz odpustu. Jednym z ważniejszych odłamów protestantyzmu jest anglikanizm (religia państwowa w Wielkiej Brytanii). Powstał w 1534 r., kiedy król angielski Henryk VIII odrzucił zwierzchnictwo Rzymu i sam ogłosił się głową Kościoła; po części wywodzi się z tradycji protestanckich, ale zachował więź z katolicyzmem (m.in. hierarchiczny ustrój Kościoła); odrzuca władzę papieża, kult świętych i relikwii, czyściec i celibat; nabożeństwa odprawiane są przez biskupów; biskupi zaś są wyznaczeni przez króla – głowę Kościoła anglikańskiego; zbawienie można osiągnąć przez uczciwą i ciężką pracę (wyznacznikiem jej jest posiadany kapitał), wolną wolę i łaskę bożą. Najwięcej wyznawców znajduje się w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Skandynawii oraz w Afryce Południowej.

R1E3rfqUy0xYS

Obraz zatytułowany Prawo i łaska. Drzewo dzieli obraz na dwie części. Część po lewej stronie drzewa przedstawia Prawo, natomiast prawa część – Łaskę. Po prawej stronie obrazu jest Święty Jan Chrzciciel prowadzący nagiego mężczyznę jednocześnie do Chrystusa Ukrzyżowanego i do Chrystusa Zmartwychwstałego (na górze obrazu). Zmartwychwstały Chrystus stoi triumfujący nad pustym grobem. Naga postać mężczyzny stoi bierna. Z przodu po lewej stronie kościotrup i diabeł prowadzą przestraszoną, nagą ludzką postać, a obok Prorocy, z Mojżeszem na czele, wskazują na Tablice Przykazań. W tle są nadzy Adam i Ewa pod jabłonią. Dłoń Adama i Ewy spoczywa na jabłku. Nad nimi znajduje się Chrystus.

Islam (22,3%) – przypuszcza się, że powstał w VII w. n.e. i wiąże się z postacią Mahometa; za początek ery uważa się ucieczkę Mahometa z Mekki do Medyny (622 r.); charakteryzuje się: wiarą w jednego Boga (Allaha), proroków (m.in. Jezusa, Mojżesza i Mahometa), aniołów, księgi (Koran) oraz wiarą w nadejście Dnia Sądu Ostatecznego i życie pozagrobowe; występuje tu pięć obowiązków (filarów wiary): zobowiązanie ludności do publicznego wyznawania wiary, modlitwy, postu (ramadanu), jałmużny oraz odbycia pielgrzymki do Mekki (hadżdżu); uznaniem za najważniejszą księgę Koranu oraz Sunny (tradycja Proroka) – na podstawie tych praw powstał szariat, czyli prawo muzułmańskie; występowaniem odłamów, m.in. sunnizmu i szyizmu; zakazem picia alkoholu, zażywania narkotyków, uprawiania hazardu, spożywania wieprzowiny i lichwy. Cechą charakterystyczną wyznawców islamu jest konieczność zakrywania włosów, ramion oraz ciała od dekoltu do kostek przez kobiety. Odzież, którą noszą muzułmanki, nie powinna być wykonana z przezroczystego materiału, nie może być obcisła, a co więcej przypominać męskiego stroju. Najwięcej wyznawców islamu mieszka w Indonezji, Pakistanie, Indiach, Bangladeszu, Egipcie, Nigerii, Iranie, Turcji, Algierii i Maroku.

RsP4zkwoPUEol

Zdjęcie przedstawia świątynię Al‑Kaaba. Jest ona monumentalnym relikwiarzem zbudowanym na planie czworoboku o narożnikach zwróconych w cztery strony świata. Kaaba, przypominająca duży sześcian, nakryta jest haftowaną złotymi wersetami z Koranu, czarną osłoną z jedwabiu. Wokół świątyni jest tłum pielgrzymów. Świątynia otoczona jest piętrowymi arkadami. Tam również są ludzie.

Hinduizm (14%) jest to religia oparta na ustnym przekazie obejmującym różne wierzenia, z których najstarsze wywodzą się z XIV w. p.n.e.; charakteryzuje się: wielobóstwem (np. Brahma, Wisznu, Śiwa, Saraswati); wiarą w reinkarnację (wędrówkę dusz celem ciągłego doskonalenia się i zadośćuczynienia złu, które zostało wyrządzone w poprzednim wcieleniu) oraz karmę; występowaniem świętych ksiąg (Wedy, Szasty, Upaniszady, eposy Ramajana i Mahabharata); obowiązkiem założenia przez hindusa licznej rodziny; wypełnieniem najważniejszego rytuału przez hindusa, który stanowi ascetyczna podróż i kąpiel w wodach Gangesu, mających moc oczyszczania z grzechów; istnieniem wielu świętych matek (jedną z nich jest krowa (symbol karmicielki), dlatego właśnie w Indiach zwierzę to jest otoczone szczególną opieką – zakaz zabijania krów i spożywania wołowiny; ubiór wyznawców hinduizmu różni się w zależności od regionu, kobiety ubrane są zazwyczaj w sari, czyli długi, 5- lub 6‑metrowy pas materiału obwiązywany wokół ciała, a mężczyźni w kurtę lub kamiz, czyli ozdobną tunikę z rozcięciami po bokach, oraz churidar, czyli spodnie ze stretchem; przynależnością każdego człowieka przez całe swoje życie do jednej kasty. W hinduizmie wyróżnia się cztery warny, dzielące się na kasty. Przynależność do warny i kasty zależy od urodzenia w danej społeczności, przynależności nie uzyskuje się poprzez małżeństwo. Najwyższą warną są bramini, do których z definicji należą osoby natchnione duchowo, charakteryzujące się umysłem sattwicznym (czystym od złych myśli i emocji), dążące przede wszystkim do mokszy i służące społeczeństwu duchowo. Obowiązkiem bramina jest głoszenie transcendentalnej wiedzy wedyjskiej określanej jako śabda‑brahma. Bramini są często kapłanami, posiadającymi wiedzę, znajomość obrzędów, umiejętność recytacji odpowiednich formuł przy składaniu ofiar i czynnościach rytuału państwowego, publicznego i domowego. Ortodoksyjni bramini nie biorą do ust niczego, czego sami nie przygotowali. Zazwyczaj są też ścisłymi wegetarianami i abstynentami, unikają czosnku i cebuli, a także jajek i wszelkich składników, które działają jak afrodyzjaki lub mogą wpływać na świadomość. Niższą warną jest kszatrija. Należeli do niej rycerze oraz władcy i rządcy. Głównym celem, do którego powinien dążyć kszatrija, jest dharma, czyli dostosowanie się do podstawowych zasad etycznych, którymi powinien kierować się każdy wyznawca – obejmujących obowiązek pracy, założenia rodziny, spłodzenia i wychowania dzieci oraz na starość próby osiągnięcia wyzwolenia. Trzecią w hierarchii jest warna waiśja. Są to osoby zajmujące się produkcją, handlem i rolnictwem. Ostatnia warna w hinduizmie to śudra. Przeznaczeniem śudrów jest służenie trzem wyższym kastom.

R1SSRXeuprfjH

Zdjęcie przedstawia ołtarz z trzema postaciami. Jedna siedzi wyżej, dwie pozostałe niżej - to mężczyzna z kokiem na głowie i kobieta. Główne bóstwo ma cztery ramiona.

Buddyzm (5,3%) to religia założona na przełomie VI i V w. p.n.e. przez Siddhartę Gautamę (Buddę, czyli Oświeconego), charakteryzuje się: oparciem się na czterech prawdach (wszelkie istnienie jest cierpieniem; źródłem cierpienia jest pragnienie i żądza; cierpieniu kładzie kres unicestwienie pragnienia; unicestwienie pragnienia jest możliwe, gdy człowiek kroczy ośmioraką ścieżką, której ogniwa stanowią: właściwe spostrzeganie, myślenie, mowa, postępowanie, życie, dążenia, rozwaga, zatopienie się w sobie); samodoskonalenie, które dokonuje się w poszczególnych wcieleniach (reinkarnacja); głównym celem buddystów jest nirwana, czyli stan oświecenia, całkowitego spokoju i braku cierpień. Buddyzm cechuje się brakiem wiary w bogów (to religia nieteistycznareligia nieteistyczna nieteistyczna). Mnisi noszą na sobie kaszaję, czyli szatę koloru szafranowego, stroje różnią się regionalnie. Współcześnie buddyzm dzieli się na dwa główne odłamy: therawadę, czyli ,,doktrynę starszych”, oraz mahajanę, w ramach której wyróżnia się również nurt zwany wadżrajaną, inaczej Diamentową Drogą. Najwięcej buddystów jest w Tybecie, Mjanmie, Chinach, Indiach, Japonii, Kambodży Korei, Laosie, Mongolii i Nepalu. Mniejszości buddyjskie znajdują się w Rosji, Bangladeszu, Malezji i Kandzie.

R8l9BXJ5Pn8rO

Zdjęcie przedstawia posąg. Posąg jest w złotym kolorze. Mężczyzna siedzi w pozycji kwiatu lotosu. Prawą dłoń ma uniesioną – dłoń jest otwarta ku przodowi, a palce wyprostowane. Na dłoni ma znak przypominający koło od wozu z ośmioma ramionami.

Judaizm (0,2%) to najstarsza i pierwsza religia monoteistyczna, która powstała ok. 2000 r. p.n.e.; charakteryzuje się: wiarą w jednego Boga (Jahwe) oraz zesłanego przez niego na Ziemię Mesjasza; odrzuceniem kultu Jezusa, Maryi i relikwii; występowaniem świętych ksiąg, do których zalicza się Torę (Pięcioksiąg Mojżeszowy) oraz Talmud (zbiór praw religijnych); wskazaniem na wybrany naród – Żydzi; przymusowym obrzezaniem chłopców; obowiązkiem przestrzegania szabatu (dzień święty – sobota), który zaczyna się w piątek po zmierzchu; wypełnianiem Przykazań Bożych, które prowadzą do zbawienia. Symbolem tej religii jest gwiazda Dawida. Żydzi tworzą gminy, na których czele stoi rabin. Gminy o podobnych zasadach łączą się w związki wyznaniowe – przewodniczy im wówczas „wielki rabin”. Najwięcej wyznawców judaizmu jest w Stanach Zjednoczonych oraz w Izraelu. Charakterystyczne elementy ubiorów judaistycznych to chałat, czyli płaszcz wierzchni, jarmułka czyli tradycyjne nakrycie głowy, kitel, czyli biała szata noszona podczas uroczystości, szajtł, czyli peruka noszona przez zamężne Żydówki, sztrajmł, czyli futrzana czapka noszona przez chasydów podczas szabasu, a także talit, czyli chusta nakładana podczas modlitwy. Niektórzy mężczyźni noszą również charakterystyczne czarne, zakręcone pejsy.

R1UhEMDmp4TBh

Zdjęcie przedstawia plac oraz mur - ścianę. Na placu są ludzie. Po lewej stronie placu są budynki oraz arkady. Natomiast w lewym rogu zdjęcia wyróżnia się budynek ze złotą kopułą oraz stojąca obok niego wieża. W tle są niewielkie wzniesienia gdzieniegdzie zabudowane.

Słownik