Rozumienie jako filozofia

Ostatnim ważnym krokiem w historii hermeneutykihermeneutykahermeneutyki było przejście od Heideggerowskiej hermeneutyki filozoficznej do filozofii hermeneutycznej. Pierwszym, który tego dokonał, był Hans‑Georg Gadamer. Rozumienie przestało być dla niego kluczowym zagadnieniem filozoficznym, ale stało się podstawą i zasadą wszelkiego filozofowania, sposobem ludzkiej egzystencjiegzystencjaegzystencji, żywym procesem rozwijanym na gruncie wspólnoty rozmawiających ze sobą ludzi. Za sprawą Gadamera właśnie wspólnota, rozmowa i język stały się zasadniczym żywiołem tej filozofii. Heideggerowskie bycie‑w-świecie‑wśród‑rzeczy zostało zastąpione przez sytuację egzystencjalną, którą można określić jako bycie‑w-kulturze‑wśród‑tekstów.

Rozszerzeniu uległo samo pojęcie tekstu. O ile dawniej przedmiotem interpretacji były teksty w węższym tego słowa znaczeniu, a więc teksty pisane, o tyle teraz interpretacji podlegają wszystkie szeroko rozumiane twory kultury.

Rozumienie jako porozumienie co do rzeczy, o której tekst traktuje

W koncepcji Gadamera rozumienie jest wejściem we wspólnotę, w tradycję, w dialog. Filozof pytał przede wszystkim o to, jak człowiek może zrozumieć przekaz tradycji – tekst, dzieło sztuki itp. Rozumienie oznacza, jego zdaniem, nie zrozumienie TY, które wytworzyło tekst (jak to ujmował Schleiermacher1Schleiermacher), ale porozumienie się co do rzeczy, o której tekst traktuje. To dlatego od czasów Gadamera możemy mówić, że rozumienie wymaga uchwycenia pełnego znaczenia tekstu–wypowiedzi. Owo pełne znaczenie realizuje się w zestawieniu tego, jakie dany tekst–wypowiedź ma znaczenie dla autora, jakie dla odbiorcy współczesnego autorowi, jakie dla nas obecnie oraz jakie jeszcze ma inne możliwe znaczenia. Z perspektywy współczesnej hermeneutyki istotniejszy jest więc obiektywny sens wypowiedzi (różne możliwe sensy), a nie to, co autor chciał przekazać.

R106vA7rSCNXQ

Ilustracja przedstawia kobietę w złotej sukni, które ucieka po schodach. Brakuje jej jednego pantofla. Na szczycie schodów stoi królewicz, który trzyma szklany pantofelek.

Autor może nie przewidywać, jakie możliwe sensy są w jego wypowiedzi, ponieważ – niezależnie od jego pierwotnej intencji – może ona zacząć żyć niezależnym życiem, rozwijając kolejne możliwe znaczenia. Rozumienie to wejście w owo życie wypowiedzi.

Rozumienie jako rekonstrukcja pytania

Każda wypowiedź jest częścią tradycji i rozumiemy ją dlatego, że sami w tej tradycji uczestniczymy. Tradycja jest pewną rozmową czy dialogiem przeszłości i współczesności, a rozumienie jest rodzajem włączenia się w tę rozmowę w tym miejscu, w którym powstał tekst. Dany tekst wtedy naprawdę przemawia do odbiorcy, kiedy stawia mu jakieś pytanie. Interpretacja jest z tym pytaniem nieodłącznie związana. Tekst został bowiem napisany jako odpowiedź na jakiś problem, u jego źródeł leży więc jakieś pytanie, na które jest on odpowiedzią. Kto chce ten tekst zrozumieć, musi zrekonstruować owo pytanie. Musi więc sięgnąć poza to, co zostało w tekście powiedziane. W ten sposób odbiorca tekstu włącza się w tradycję.

W tekście odbiorca zostaje zapytany przez samą tradycję i wchodzi z nią w żywy dialog. Rozumieć możemy tylko wtedy, gdy ścierają się punkty widzenia nasz i cudzy, to zaś możliwe jest jedynie wówczas, gdy łączy nas już jakieś porozumienie, gdy my sami i to, co chcemy zrozumieć, jest zanurzone w ogarniającej nas, niedocieczonej całości, której dotyczy pytanie tekstu.

Słownik