Tomasz Błaszczyk Filozofia egzystencjalna Alberta Camusa

Przedmiotem rozważań Alberta Camusa jest sens ludzkiego życia. Zdaniem nagrodzonego Noblem pisarza ów sens odnajdywany jest na drodze świadomości absurdalności świata. Absurd rodzi świadomość, świadomość wyzwala bunt, a ten jest kluczem do szczęścia. W taki oto sposób prezentuje się, nierzadko paradoksalna w swej wykładni, głoszona przez Camusa egzystencjalna logika sensu przeżywania życia [...].
Zasadniczą kwestią każdej chyba filozofii jest pojmowanie świata. Także Albert Camus — jako filozof egzystencjalny — podjął się zadania wyjaśnienia jego istoty i sensu. Interesował go jednak nie bierny opis tego, co empirycznie poznawane, ale relacja tego, co obecne w świecie, z jego podmiotem, to znaczy z człowiekiem. [...]. Albert Camus swoje rozważania na temat absurdu snuje bardzo ostrożnie i niejako nie wprost. [...] Jeśli [...] poczuciem absurdu nazwiemy opisany wyżej rozdźwięk i ludzką świadomość tego rozdźwięku, to samym absurdem opisać trzeba pewną nieprzewidywalność i nieuporządkowanie świata, godzące w założenia logiki. Jest więc absurd w swojej naturze pojęciem metafizycznym, pozostającym — w rozumieniu Camusa — czymś na kształt arché, nieodgadnioną zasadą nie tyle świata, ile ludzkiego bycia‑w-świecie. Poczucie absurdu to zatem pewna świadomość rodząca się w momentach, kiedy człowiek „intuicyjnie żądający sensu i jedności, na każdym kroku napotyka tylko absurd i chaos”. [...]
Absurd istnieje [...] wyłącznie w świecie i dzieje się tak za sprawą podmiotu, a konkretniej — konfrontacji jego świadomości ze światem, z zastaną rzeczywistością. Absurd jest o tyle zasadą bycia‑w-świecie człowieka, o ile — zgodnie z założeniami egzystencjalnymi — nie ma bycia poza światem. [...] absurd jest nierozerwalnie związany z każdą egzystencją. I — co ważne — nie obala go nawet śmierć, która okazuje się raczej dowodem na jego istnienie, potwierdzeniem natury bycia. Jeśli bowiem śmierć jest częścią życia, to czyni je ona na potęgę absurdalnym. Będąc jego przeznaczeniem, stanowi o absurdalności życia i podaje w wątpliwość jego sens.
O ów najistotniejszy — zdaniem pisarza — problem filozofii pyta Camus już w pierwszych akapitach „Mitu Syzyfa”: „Orzec, czy życie jest, czy nie jest warte trudu, by je przeżyć, to odpowiedzieć na fundamentalne pytanie filozofii”(1)cyt1(1). Trudy, o których tu mowa, to oczywiście poczucie wyobcowania i osamotnienia, alienacji, braku sensu świata, życia i wszelkie działania wynikające z absurdu. Choć należałoby stwierdzić, że nie tyle z absurdu — jak wskazałby Camus — ile z poczucia absurdu, które równoznaczne jest na tym gruncie z pojęciem świadomości. Człowiek nieświadomy może być bowiem uwikłany w świat i żyć, nie zważając na absurd [...]. Życie warte jest więc trudu jego przeżywania, ale musi być to życie świadome. W rozumieniu Alberta Camusa oznacza to odkrycie i akceptację beznadziei egzystencji. [...]
Bunt jest bardzo ważnym i jednocześnie najbardziej charakterystycznym elementem w myśli Alberta Camusa. Jego idea jest [...] kontynuacją i ewolucyjnym pogłębieniem filozofii oscylującej wokół pojęcia absurdu. Jest nadaniem jej głębszego sensu, dokonuje bowiem egzegezy uniwersalnych wartości, poprzez które ukazuje możliwości wyjścia z labiryntu nihilizmu, zanegowania rozpaczy i wyprowadza argumenty na sensowność życia [...].
Definicję człowieka zbuntowanego Camus buduje już na samym wstępie zbioru esejów zatytułowanych właśnie „Człowiek zbuntowany”, stwierdzając, że „jest to człowiek, który mówi: nie. Lecz odmawiając zgody bynajmniej się nie wyrzeka: to również człowiek, który od pierwszej chwili mówi: tak”(2)cyt2(2). Owo „tak” skierowane jest w stronę życia, „nie” zaś — w kierunku jego absurdalności. Niezgoda na zastany świat — ten, w który człowiek jest niejako wrzucony — nie oznacza bowiem, według Alberta Camusa, niezgody na sam fakt bycia. Jest jedynie niezgodą na absurd. Co znamienne, niezgoda ta nie jest wyrzeczeniem się absurdu. [...]
Bunt rodzi zatem jedność „samotnych egzystencjalnych wysp” — bytów ludzkich. Samemu będąc owocem intersubiektywnejintersubiektywnyintersubiektywnej świadomości, łączy ludzkość w uporze przezwyciężania tego wszystkiego, co absurdalne. Jest czynnikiem umożliwiającym zjednoczenie, które Albert Camus nazywa solidarnością, rodzi bowiem „przekonanie o istnieniu praw ludzkich, nieredukowalnych i wspólnych wszystkim”(3)cyt3(3). Powstaje w ten sposób kolejne pojęcie granicy, oznaczające tym razem nie rozdział wartości w obrębie jednostki, lecz moment, w którym egzystencjalne „ja” ogranicza radykalizację swojego buntu na rzecz zespolenia się z innymi ludźmi, tworząc przez to — nazywając to na wskroś matematycznie — część wspólną buntów jednostkowych, które razem stanowią bunt ludzkości jako ogółu. Jak bowiem stwierdza Camus, „pierwszym krokiem umysłu ogarniętego poczuciem obcości (czyli umysłu świadomego — T.B.) jest (…) uznanie, że dzieli tę obcość ze wszystkimi ludźmi i że rzeczywistość ludzka w swej całości cierpi wskutek dystansu człowieka do siebie samego i do świata. Cierpienie (czyli poczucie absurdu egzystencji — T.B.), którego doznawał jeden człowiek, staje się plagą kolektywną”(4)cyt4(4). Definiowana wyżej solidarność wynika zatem — jak dowodzi Albert Camus — z samotności człowieka. Naturą społeczeństwa, ludzkości, jest to, że składa się z pojedynczych bytów. Podobnie jak z subiektywnej myśli wyłaniają się wartości opiewające człowieczeństwo i życie mające charakter intersubiektywny, tak z samotności wrzuconej w świat jednostki rodzi się solidarność obejmująca całą świadomą ludzkość. [...]
Wobec powyższego, źródłem etyki może być — zdaniem Alberta Camusa — jedynie człowiek, żyjący solidarnie w buncie z innymi. Tu objawia się najważniejsza bodaj z cech buntu, stanowiąca o jego metafizyczności i transcendentalnym charakterze: „w buncie człowiek przekracza siebie […](5)cyt5(5)” Jest to kluczowy postulat. Stanowi on o ziemskiej etyce par excellencepar excellencepar excellence: tak o jej źródle, jak i o celu. Jest to wezwanie Camusa do miłości i działania [...].

cyt Źródło: Tomasz Błaszczyk, Filozofia egzystencjalna Alberta Camusa, „Studia Euroapea Gnesensia” 2012, nr 6, s. 168–181.