Przeczytaj
Państwa‑miasta
Sumerowie przybyli do Mezopotamii jako koczownicy, ale z czasem zaczęli prowadzić osiadły tryb życia. Nie stworzyli jednak jednolitego państwa, które obejmowałoby większą część Mezopotamii. Ich życie toczyło się we wspólnotach, nazywanych miastami‑państwami. Ukształtowały się one w IV tysiącleciu p.n.e. w południowej Mezopotamii. Było ich kilkanaście (archeologowie odkryli pozostałości 18), spośród których jednym z najlepiej zbadanych przez archeologów jest Uruk.
Niemal cała ludność takich miast‑państw zamieszkiwała kilkunastotysięczną miejscowość. Kontrolowała ona okoliczne wsie i tereny uprawne z siecią irygacyjnąsiecią irygacyjną. Od innych ośrodków politycznych dzieliły je pustynie albo bagna. Miasto zwykle było otoczone murami; najważniejszy budynek stanowił zikkuratzikkurat położony w centrum. Służył on nie tylko jako ośrodek kultu, ale także jako spichlerz i skarbiec. Przypuszcza się, że początkowo takimi wspólnotami kierowali kapłani, nadzorujący również przebieg prac irygacyjnych (było to wielkie przedsięwzięcie logistyczno‑budowlane, które musiało, jak wierzono, uzyskać przychylność bogów). Z czasem, w następstwie prowadzonych wojen, które wymagały podporządkowania naczelnemu wodzowi, władzę przejmowały jednostki. Królowie dążyli do ugruntowania władzy w obrębie jednego rodu lub dynastii. Ludność, która podlegała władcom, była zróżnicowana, większość stanowili wolni mieszkańcy (na szczycie z elitami pałacową i świątynną), przy czym wielu z nich zajmowało się zajęciami pozarolniczymi (kupiectwo, rzemiosło). Ludność zależna i niewolnicy pracowała w majątkach właścicieli ziemskich.
Pismo
Jednym z najbardziej przełomowych wynalazków Sumerów było pismo. Znaki zapisywano przy użyciu trzciny na miękkich glinianych tabliczkach. Po zapisaniu tabliczki były wypalane w piecach albo suszone na słońcu. Setki tysięcy takich glinianych tabliczek i ich kawałków zachowało się do naszych czasów.
Jak wynika z fragmentu poematu epickiego Enmerkar i pan Aratty (XXI w. p.n.e.), wynalazek pisma przypisywano legendarnemu Enmerkarowi, drugiemu królowi Uruku, możliwe więc, że to w tym mieście użyto go po raz pierwszy w historii.
Enmerkar i pan ArattyPosłaniec miał język ciężki, nie był w stanie powtórzyć przesłania. Ponieważ posłaniec miał język ciężki i nie był w stanie powtórzyć przesłania, pan Kullab [Uruk] ugniótł glinę i odcisnął w niej słowa niczym na tabliczce. Wcześniej nikt nie odcisnął słów na glinie. Kiedy słońce rozbłysło, okazało się oczywiste: słowa, które pan Kullab [Uruk] odcisnął na tabliczce, stały się widoczne.
Czytamy, że Enmerkar wynalazł pismo, ponieważ mowa nie była doskonałym przekaźnikiem informacji. Najstarsze tabliczki wskazują, że początkowo pismo było używane do celów administracyjnych: dzięki niemu zapisywano ilość zwierząt w stadach, bogactw i innych dóbr w magazynach. Dopiero z czasem zaczęło być używane do wyrażania bardziej abstrakcyjnych pojęć i tworzenia dzieł literackich. Umożliwiła to ewolucja pisma, która wyglądała w skrócie następująco: najpierw zapisywano proste znaki, tzw. piktogramypiktogramy, na określenie jakiegoś dobra, np. rysowano kozę; później te znaki zyskiwały szersze znaczenie, np. narysowana noga nie oznaczała tylko kończyny, ale także to, co można było nią robić, a więc takie słowa jak „biec”, „kopać”, „stać”. W końcu znaki zostały przypisane do dźwięków mowy, lecz nie głosek (jak w naszym piśmie), ale sylab. W ostatniej fazie rozwoju pisma znaki odpowiadające dźwiękom mowy były łączone w słowa, a piktogramy zostały zamienione na kreski albo kliny. To właśnie od kresek dzieło Sumerów zyskało słynną nazwę pisma klinowego. Składało się na nie kilkaset znaków. Opanowanie sztuki pisania wymagało wielu lat praktyki. Na jednej z tabliczek z III tysiąclecia p.n.e. znajdujemy zdanie: Wśród rzemieślników całego rodu ludzkiego nie masz zawodu równie trudnego jak sztuka pisania
.
Tabliczka z III tys. p.n.e. zapisana językiem sumeryjskim. Wgląd w życie sumeryjskiej szkołyTen, który był odpowiedzialny za [-] [rzekł] „Dlaczego bez mojego zezwolenia rozmawiałeś?”, wychłostał mnie.
Ten, który był odpowiedzialny za [-] [rzekł] „Dlaczego bez mojego zezwolenia podniosłeś głowę?”, wychłostał mnie.
Ten, który był odpowiedzialny za rysunek [rzekł] „Dlaczego bez mojego zezwolenia wstałeś?”, wychłostał mnie.
Ten, który był odpowiedzialny za bramę [rzekł] „Dlaczego bez mojego zezwolenia wychodziłeś?”, wychłostał mnie.
Ten, który był odpowiedzialny za [-] [rzekł] „Dlaczego bez mojego zezwolenia wziąłeś [-]?”, wychłostał mnie.
Ten, który był odpowiedzialny za sumeryjski [rzekł] „Mówiłeś [-]”, wychłostał mnie.
Mój nauczyciel [rzekł] „Twoja ręka nie jest dobra”, wychłostał mnie.
Indeks dolny Jak myślisz, dlaczego uczeń został zobligowany do napisania poniższych słów? Co oznacza to, że
ręka ucznia nie jest dobra?. Znak [-] wskazuje, że w tym miejscu tabliczka jest uszkodzona i nie ma możliwości odczytania tekstu. Indeks dolny koniecJak myślisz, dlaczego uczeń został zobligowany do napisania poniższych słów? Co oznacza to, żeręka ucznia nie jest dobra?. Znak [-] wskazuje, że w tym miejscu tabliczka jest uszkodzona i nie ma możliwości odczytania tekstu.
Inne przełomowe wynalazki
Słownik
najwyższy bóg panteonu sumeryjskiego, panujący nad ziemią, powietrzem i wiatrami; twórca człowieka
bogini wojny i miłości; Sumerowie nazywali ją Inanna
znak pisma obrazkowego
system nawadniania pól; w Mezopotamii polegał na budowie kanałów doprowadzających wodę na obszary uprawne; rozbudowa kanałów, która wymagała wielkiego nakładu pracy (organizowała ją świątynia i pałac), prowadziła do uzyskania nadwyżek żywności; pozwoliły one na powstanie dużych skupisk ludzi (tj. miast), które było czym wykarmić, a także na podział pracy: żywności było na tyle dużo, że nie wszyscy musieli zajmować się rolnictwem, mogli więc skierować swoje wysiłki na rzemiosło, handel i inne zajęcia
monumentalna budowla sakralna charakterystyczna dla Mezopotamii
Słowa kluczowe
Sumer, Sumerowie, Mezopotamia, brąz, pismo klinowe, Uruk, Epos o Gilgameszu, zikkurat
Bibliografia
Gawlikowska K., Sztuka Mezopotamii, Warszawa 1975.
Jaczynowska M., Musiał D., Stępień M., Historia starożytna, Warszawa 2008.
Roux G., Mezopotamia, tłum. B. Kozłowska, J. Kozłowska, Warszawa 2008.
Uberti M.L., Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu, tłum. A. Mrozek, Warszawa 2010.
Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009.