Stan wojenny i rządy Jaruzelskiego

R1Iv4sBugBFWa1
Kadr z wystąpienia telewizyjnego Wojciecha Jaruzelskiego, 13 grudnia 1981 roku. Tego dnia w radiu i telewizji można było tylko usłyszeć i obejrzeć przemówienie gen. Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego i wyselekcjonowane informacje. Spikerzy telewizyjni występowali w mundurach wojskowych.
Wyjaśnij, jaką rolę w wydarzeniach przeznaczono mediom. Zastanów się, czy w dzisiejszych czasach możliwe byłoby takie całkowite odcięcie społeczeństwa od informacji.
Źródło: Wikipedia.org, domena publiczna.

W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. władzę przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRONWojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON)WRON), a 13 grudnia na terenie całego kraju wprowadzono stan wojennystan wojennystan wojenny. Poinformował o tym gen. Wojciech Jaruzelski w wystąpieniu radiowo‑telewizyjnym. Zawieszono działalność wszystkich instytucji i stowarzyszeń, w tym „SolidarnościNSZZ „Solidarność”Solidarności”, przerwano zajęcia w szkołach (do 3 stycznia 1982 r.), wyłączono telefony, wstrzymano nadawanie audycji radiowych i telewizyjnych (poza komunikatem o stanie wojennym). Wprowadzono godzinę milicyjną i ograniczono możliwości swobodnego poruszania się po kraju. Zawieszono większość praw obywatelskich, wprowadzono cenzurę korespondencji, a po uruchomieniu linii telefonicznych podsłuchiwano prywatne rozmowy.

Zakłady pracy zostały zmilitaryzowane, czyli ich pracownicy traktowani byli jak żołnierze w jednostce wojskowej i podlegali prawu wojskowemu. Szczególne represjerepresjerepresje dotknęły działaczy „Solidarności”, których większość aresztowano i internowanointernowanieinternowano w tzw. ośrodkach odosobnienia. Były to zwykle areszty bądź więzienia, w których często umieszczano ich wraz z pospolitymi przestępcami. Tylko nielicznym udało się uciec i przez dłuższy czas ukrywać. Łącznie na początku stanu wojennego internowano prawie 3 tys. osób.

Mimo grożących surowych kar wiele zakładów pracy w proteście przeciwko bezprawnemu wprowadzeniu stanu wojennego już 14 grudnia 1981 r. rozpoczęło strajki. Władze komunistyczne tłumiły je wyjątkowo ostro, często przy użyciu czołgów i gazu łzawiącego. Strajkujących dotkliwie bito i brutalnie przesłuchiwano w aresztach. Do tragicznych wydarzeń doszło w kopalni „Wujek” w Katowicach. Wskutek użycia ostrej amunicji zginęło wówczas dziewięciu strajkujących górników, a kilkudziesięciu odniosło rany. Pacyfikacja „Wujka” pokazała społeczeństwu, że komuniści są gotowi na wszystko i że sytuacja jest porównywalna z wydarzeniami na Węgrzech w 1956 i w Czechosłowacji w 1968 roku. Teraz jednak z interwencją przeciwko narodowi wystąpiła własna władza, bez udziału Związku Sowieckiego i Układu Warszawskiego.

RL0go5UnwCxjv
Pacyfikacja kopalni „Wujek”, 16 grudnia 1981 r. Górnicy z kopalni „Wujek” rozpoczęli strajk okupacyjny tuż po ogłoszeniu stanu wojennego. Strajki w sąsiednich kopalniach zostały rozpędzone już 14 i 15 grudnia, pacyfikację „Wujka” przeprowadzono następnego dnia. Problem odpowiedzialności za ofiary śmiertelne pominięto, a sprawa została wyciszona. Na wskazanie i ukaranie winnych trzeba było czekać ponad 25 lat. Dopiero proces z 2007 r. zakończył się wyrokiem skazującym bezpośrednich uczestników pacyfikacji, nie ukarano jednak osób podejmujących wtedy decyzje.
Zastanów się, dlaczego przez tyle lat były problemy z ukaraniem winnych.
Źródło: dostępny w internecie: https://dzieje.pl/aktualnosci/akta-dotyczace-pacyfikacji-kopalni-wujek-trafily-do-archiwum-ipn, tylko do użytku edukacyjnego.
Ciekawostka

ZOMO, czyli Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej, były specjalną formacją Milicji Obywatelskiej używaną do siłowego rozbijania manifestacji. Zorganizowano je na wzór wojskowy (zomowcy byli skoszarowani) i wyposażono w  transportery opancerzone, broń palną i  gazową. ZOMO stało się symbolem reżimu opartego na strachu i przemocy. Znienawidzona formacja była obiektem drwin społeczeństwa: na koncertach popularnego zespołu rockowego Perfect młodzież zmieniała słowa refrenu piosenki „Chcemy być sobą” na „Chcemy bić ZOMO”, ironicznie odwołując się do języka komunistycznej nowomowy; ZOMO powszechnie nazywano także bijącym sercem partii.

RmHOJEsn0PLkA
Funkcjonariusze ZOMO w bojowym rynsztunku, Łódź, grudzień 1981 roku.
Źródło: IPN, dostępny w internecie: ipn.gov.pl [dostęp 16.02.2022 r.], tylko do użytku edukacyjnego.

Sterroryzowani Polacy znaleźli jednak także inne sposoby na okazanie sprzeciwu niż tylko strajki. W krótkim czasie powstały podziemne struktury „Solidarności”. Pierwszoplanową ich działalnością stało się na początek niesienie pomocy – materialnej i duchowej – internowanym i ich rodzinom, w czym duże wsparcie okazał Kościół katolicki. Organizowano zbiórki żywności i ubrań, kościelne lokale służyły za magazyny, punkty kontaktowe opozycji, miejsca, w których można było ukryć się lub znaleźć pocieszenie. Podziemna „Solidarność” prowadziła także akcje informacyjną. Na powielaczach domowej konstrukcji drukowano ulotki, gazetki i plakaty. Z inicjatywy Zofii i Zbigniewa Romaszewskich zaczęło nadawać Radio „Solidarność”, niektóre jego audycje mogły zagłuszać oficjalny „Dziennik Telewizyjny”. W rezultacie widzowie widzieli obraz propagandowego programu, a słyszeli głos podziemnej radiostacji. Kwitło życie konspiracyjne, które przypominało nieco państwo podziemne z czasów okupacji : wychodziła podziemna prasa, ukazywały się książki i działała poczta.

Demokratyczne państwa zachodnie potępiły stan wojenny w Polsce, a część z nich wprowadziła sankcje gospodarcze wobec PRL.

RqaWVTRtFsxFH
Milicjanci podczas kontroli drogowej w czasie stanu wojennego, zima 1981/1982. Milicja i wojsko kontrolowały dokumenty obywateli, pilnowały też, żeby bez zezwolenia nie wychodzić z domów po godzinie milicyjnej. Wyjaśnij, jaki był cel takich kontroli i godziny milicyjnej. Jak uzasadniały to władze, a jakie mogły mieć prawdziwe intencje?
Źródło: IPN, dostępny w internecie: ipn.gov.pl [dostęp 16.02.2022 r.], tylko do użytku edukacyjnego.

W połowie 1982 r. władze złagodziły represje. Zwalniano też aresztowanych działaczy „Solidarności”, zniesiono godzinę milicyjną i ogłoszono amnestię dla więźniów politycznych. W dniu 22 lipca 1983 r. stan wojenny zniesiono. Opozycja wciąż jednak działała, a znaczącym wsparciem było dla niej przyznanie w październiku 1983 r. pokojowej Nagrody Nobla Lechowi Wałęsie.

Ciekawostka

W 1984 r. opinię publiczną w Polsce i na świecie poruszyła wiadomość o zamordowaniu przez oficerów Służby BezpieczeństwaSB (Służba Bezpieczeństwa)Służby Bezpieczeństwa księdza Jerzego Popiełuszki, kapelana „Solidarności”, bardzo zaangażowanego w obronę związku. Odprawiane przez niego msze za ojczyznę w kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie ściągały tłumy wiernych. Mordercy kapłana zostali osądzeni, podczas procesu nie ujawniono jednak wszystkich okoliczności zbrodni i mocodawców. Była to jedna z ostatnich prób podjętych przez władze komunistyczne w celu zastraszenia działaczy opozycyjnych i Kościoła.

R1VGojsLCflbq
Film nawiązujący do treści materiału pod tytułem Stan Wojenny i rządy Jaruzelskiego.

Najważniejsze wydarzenia

RdZVeVPVrrIHl1
Oś czasu. 8.1980 Strajk robotników m.in. w Gdańsku, Szczecinie i kopalniach węgla na Górnym Śląsku. 8.1980 - 9.1980 Porozumienia sierpniowe. 12.12.1981 - 13.12.1981 Powstanie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. 13.12.1981 Wprowadzenie stanu wojennego. 31.12.1982 Zawieszenie stanu wojennego. 22.7.1983 Zniesienie stanu wojennego

Najważniejsze postacie

R1Vcdx5CSVYsE
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.

Słownik

internowanie
internowanie

(z łac. internus – wewnętrzny) przymusowe umieszczanie w odosobnieniu osób uważanych ze względów politycznych za niebezpieczne dla państwa

NSZZ „Solidarność”
NSZZ „Solidarność”

(Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”) ogólnopolski związek zawodowy powstały 31 sierpnia 1980 r., by bronić praw pracowników w PRL; z czasem stał się jednym z głównych ośrodków opozycji przeciwko władzy komunistycznej; pierwszym liderem i przewodniczącym był Lech Wałęsa

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)

partia komunistyczna utworzona w 1948 r. z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej; sprawowała rządy w PRL w latach 1948–1989; jej najważniejszym organem kierowniczym był Komitet Centralny (KC)

represje
represje

surowy środek stosowany w celu wymuszenia pewnego zachowania lub jako forma odwetu

SB (Służba Bezpieczeństwa)
SB (Służba Bezpieczeństwa)

organ bezpieczeństwa państwa będący częścią struktury Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, działający w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1956–1989, powołany m.in. do zapewniania bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego kraju. Działania SB polegały przede wszystkim na ochronie systemu komunistycznego poprzez kontrolowanie i przenikanie jej członków do wszystkich struktur życia społecznego w Polsce. Służba Bezpieczeństwa brała udział w zwalczaniu opozycji, represjach wobec uczestników demonstracji i strajków, jej funkcjonariusze często działali z naruszeniem prawa PRL, łamali prawa człowieka oraz stosowali tortury

stan wojenny
stan wojenny

jeden ze stanów nadzwyczajnych wynikający z zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, polegający na przejęciu administracji przez wojsko; sytuacja prawna polegająca na ograniczeniu praw i wolności obywatelskich; w Polsce obowiązywał od 13 grudnia 1981 do 22 lipca 1983 r. (zawieszony od 31.12. 1982 r.)

Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON)
Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON)

organ administrujący Polską w czasie stanu wojennego; powstał w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r., a rozwiązał się 21 lipca 1983; kierowany przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego WRON miał charakter pozakonstytucyjny

Słowa kluczowe

ZOMO, stan wojenny, Solidarność, WRON, Wojciech Jaruzelski, Lech Wałęsa, represje, sankcje gospodarcze, Polska w latach 1981–1989, komunizm w Polsce

Bibliografia

W. Kot, PRL. Polskie dekady. Kronika naszych czasów 1950–1990, Poznań 2001.

W. Roszkowski, Historia Polski 1914–1991, PWN, Warszawa 1992.

R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, PWN, Warszawa 2010.