Przeczytaj
Działania wojenne poza Europą
Zwróć uwagę na mundur żołnierza. Czym różni się od munduru europejskich sił niemieckich?
W początkach wojny tylko oddziały stacjonujące w Niemieckiej Afryce WschodniejNiemieckiej Afryce Wschodniej podjęły znaczące działania, Niemiecka Afryka Południowo‑ZachodniaNiemiecka Afryka Południowo‑Zachodnia skapitulowała już w lipcu 1915 roku. Głównym zadaniem kolonialnych wojsk niemieckich było zaangażowanie jak największej liczby żołnierzy brytyjskich, aby uniemożliwić Wielkiej Brytanii wysłanie posiłków do Europy. Z uwagi na fakt, iż przewaga Brytyjczyków była ogromna, działania Niemców przybrały charakter wojny podjazdowej i partyzanckiej, która trwała aż do 1918 roku.
Najważniejszym z frontów pozaeuropejskich był Bliski Wschód. Jesienią 1914 r. Turcja zaatakowała Rosję, chcąc zająć jej porty czarnomorskie i tym samym odciąć ją od dostaw brytyjskich. Rosja rozpoczęła ofensywę na Kaukazie, została jednak powstrzymana. W 1915 r. wojska tureckie podjęły nieudany atak na Egipt, by zająć ważny dla Brytyjczyków Kanał Sueski. Imperium osmańskie stanowiło też zagrożenie dla brytyjskich pól naftowych w Persji i Kuwejcie. Zmagania o dostęp do nich trwały aż do października 1918 roku.
Jakie znaczenie dla przebiegu działań wojennych miało powszechne użycie karabinów maszynowych?
Zwróć uwagę na dzieci widoczne na pierwszym planie. Jak myślisz, co czują, widząc żołnierzy?
Najbardziej krwawym epizodem wojny na Bliskim Wschodzie były walki o półwysep Gallipoli, leżący pomiędzy Morzem Egejskim a cieśniną Dardanele. Było to miejsce ważne ze strategicznego punktu widzenia, gdyż tędy wiodła droga na Morze Czarne. Opanowanie cieśniny znacznie ułatwiłoby entencieentencie wspieranie zaopatrzeniem armii rosyjskiej (inna droga morska prowadziła przez Morze Bałtyckie, które było kontrolowane przez niemiecką marynarkę wojenną). W styczniu 1915 r. cieśninę Dardanele próbowała bez powodzenia sforsować flotaflota ententy. Następnie przeprowadzono desantdesant na półwyspie Gallipoli. Walki trwały tam do stycznia 1916 r., kiedy to wojska sprzymierzonych musiały się wycofać. O Gallipoli walczyło ok. 500 tys. Francuzów, Brytyjczyków, Australijczyków i Nowozelandczyków oraz 700 tys. Turków. Straty wyniosły ok. 150 tys. zabitych i rannych żołnierzy ententy i 250 tys. tureckich.
Co wskazuje na to, że zdjęcie wykonano tuż przed wycofaniem się sił brytyjskich?
Na terytorium państwa tureckiego, głównie w Armenii Zachodniej, mieszkała licząca ok. 2,5 mln osób mniejszość ormiańska. Pod koniec XIX w., wykorzystując osłabienie imperium osmańskiego, coraz głośniej zaczęła się domagać autonomii. Doszło wtedy do pierwszych pogromów inspirowanych przez rząd turecki. W latach 1915−1916 pod pretekstem prowadzenia działalności prorosyjskiej najpierw aresztowano i wymordowano inteligencję ormiańską, a następnie wysiedlono całą ludność ormiańską z rodzinnych wiosek i miast we wschodniej Anatolii. Wysiedleni mieli się udać pieszo na tereny pustyni w Mezopotamii i Syrii. Chodziło o to, by doprowadzić ich do śmierci z wycieńczenia. Gdy niedobitki dotarły w końcu do miejsca przeznaczenia, wskazano im kolejne. Wiele kobiet uprowadzono do haremów. Dorosłych mężczyzn oddzielano od rodzin i mordowano.
Zwróć uwagę na uzbrojenie żołnierzy tureckich. Jak myślisz, o czym ono świadczy?
W wielu miejscach dochodziło do walk, m.in. w mieście Wan we wschodniej Turcji, gdzie społeczność ormiańska zdołała się obronić aż do nadejścia wojsk rosyjskich. W sumie szacuje się, że w czasie rzezi 600 tys. Ormian wymordowano na miejscu, a kolejne 600 tys. zginęło w czasie przymusowych wędrówek. Deportacji uniknęli jedynie Ormianie mieszkający w Stambule i Smyrnie.
Na początku 1916 r. Rosjanie wkroczyli do tureckiej Armenii. Tymczasem w Mezopotamii pod Kut al‑Amara wojska tureckie wzięły do niewoli całą siedmiotysięczną armię brytyjską. Był to jednak ostatni tak znaczący sukces państw centralnychpaństw centralnych na Bliskim Wschodzie. W 1917 r. ententa zajęła Irak, Palestynę i Syrię, a klęska Bułgarii we wrześniu 1918 r. odcięła Turcję od sojusznikówsojuszników. Zła sytuacja gospodarcza zmusiła ją w końcu do zawarcia rozejmu.
Nieograniczona wojna podmorska
Na początku wojny państwa ententy ogłosiły blokadę morskąblokadę morską Cesarstwa Niemieckiego. Oznaczało to, że każdy okręt niemiecki, a także neutralny kierujący się do niemieckich portów będzie uznany za wrogi. Wkrótce gospodarka niemiecka zaczęła odczuwać skutki blokady – brakowało surowców, a zwłaszcza węgla. W odpowiedzi Niemcy ogłosiły nieograniczoną wojnę podwodną. Od tej pory każdy okręt – handlowy, pasażerski lub wojenny, wrogi czy neutralny – miał się stać celem ataku niemieckiej marynarki wojennej.
W 1915 r. niemiecki okręt podwodny storpedował bez ostrzeżenia brytyjski statek pasażerski „Lusitania”. Zginęło 1198 osób, w tym 128 Amerykanów. Wobec oburzenia neutralnych Stanów Zjednoczonych Niemcy ograniczyły wojnę podmorską. Jednak chęć przełamania brytyjskiej blokady morskiejblokady morskiej blokadą podmorską oraz przerwania dostaw ze Stanów Zjednoczonych do Europy zadecydowały o tym, że 1 lutego 1917 r. Niemcy wróciły do swojej strategii. Z początku przynosiła ona efekty, paraliżując szlaki morskie.
Jaki to rodzaj statku?
Podaj nazwę innego statku transatlantyckiego, który zatonął przed wybuchem I wojny światowej.
Wkrótce jednak ententa opracowała skuteczne metody walki z niemieckimi okrętami podwodnymi: organizowano silnie chronione konwoje, a w niektórych rejonach rozłożono ogromne zapory minowezapory minowe, by uniemożliwić działania niemieckich U‑BootówU‑Bootów przeciw transportom państw sprzymierzonych. Najistotniejszym jednak skutkiem działań okrętów niemieckich było przystąpienie do wojny Stanów Zjednoczonych w kwietniu 1917 roku.
Ersatz i gospodarka wojenna
Blokada morska zmusiła Niemców do zastępowania ersatzami (z niem. Ersatz − namiastka, surogat, też: erzac) niedostępnych surowców i produktów, głównie żywnościowych, substytutami produkowanymi na miejscu. Zamiast masła używano margaryny, zamiast cukru − sacharyny, zamiast czarnej herbaty − herbat ziołowych, a zimą 1915 r. pojawił się chleb kartoflany. Po katastrofalnych zbiorach w 1916 r. podstawowym pożywieniem stała się brukiew. Już w 1915 r. żywność w Niemczech objęto całkowitą reglamentację. Wojna sprawiła, że państwowa kontrola nad gospodarką wzrosła także w innych krajach, nawet w Wielkiej Brytanii, w której rządzący liberałowie musieli przeprowadzić nacjonalizację przemysłu i kontrolować rynek wbrew swoim przekonaniom. W 1916 r. musieli również zgodzić się na wprowadzenie powszechnego poboru do wojska.
Słownik
istniejąca w latach 1885–1919 niemiecka kolonia w środkowo‑wschodniej Afryce, obejmowała tereny Tanganiki, Rwandy oraz Burundi
niemiecka kolonia istniejąca w latach 1884–1915 w południowej Afryce (obecnie tereny te należą do Namibii)
(skrót od niem. Unterseeboot) niemiecka łódź podwodna, od początku XX w. wchodząca w skład marynarek wojennych mocarstw europejskich
system obrony na przewidywanym obszarze natarcia (desantu) przeciwnika z rozmieszczonymi wg określonego schematu licznymi grupami min
polityka odcięcia danego państwa od dostaw strategicznie ważnych surowców
(franc. entente – porozumienie, sojusz) sojusz pomiędzy Wielką Brytanią, Francją i Rosją, był odpowiedzią na zawarte w 1882 r. trójprzymierze
sojusz państw walczących przeciw państwom ententy w czasie I wojny światowej, tworzyły go Niemcy i Austro‑Węgry, wspierała je także Turcja
zespół okrętów wojennych przeznaczonych do prowadzenia działań bojowych samodzielnie lub wspólnie z innymi rodzajami sił zbrojnych
(z franc. descente – schodzenie, zejście, wysiadanie) operacja wojskowa, której celem jest przerzucenie na teren wroga własnych wojsk (drogą morską albo powietrzną) tak określa się również biorące udział w takich działaniach oddziały militarne
umowa między państwami, partiami politycznymi lub osobami, które zobowiązują się do współpracy i udzielania sobie wzajemnej pomocy; też: grupa państw, partii politycznych lub osób, które zawarły taką umowę
polityka atakowania wszystkich statków, nawet należących do państw neutralnych, ogłoszona przez Niemcy w 1915 r.; ograniczona po zatargu dyplomatycznym ze Stanami Zjednoczonymi w wyniku zatopienia „Lusitanii”, wznowiona w 1917 r.
Słowa kluczowe
wojna podwodna, I wojna światowa, wojna poza Europą, przebieg I wojny światowej, ententa, państwa centralne, blokada morska
Bibliografia
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, PWN, Warszawa 2012.
J. Pajewski, Historia powszechna 1871–1918, PWN, Warszawa 1994.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 47, Pierwsza wojna światowa 1914–1918, oprac. A. Deruga, J. Derużyna, Warszawa 1960.