Rwanda – największa porażka ONZ

Strony konfliktu

• Hutu – rząd Juvénala Habyarimany wspierany przez siły Francji oraz ZairuDemokratyczna Republika KongaZairu;

• Tutsi – rebelianci Rwandyjskiego Frontu Patriotycznego (RFP).

Przyczyny i przebieg konfliktu

Niewyobrażalna masakra, jakiej w 1994 r. plemię HutuHutuHutu dokonało na ludności TutsiTutsiTutsi, nie była nagłym, niespodziewanym aktem, lecz przerażającym wybuchem nienawiści, na który się zanosiło przynajmniej od kilku dziesięcioleci. Po I wojnie światowej Belgowie, do których należała wówczas Rwanda, na podstawie pseudonaukowych badań dowodzili wyższość Tutsi nad Hutu, np. z powodu większych czaszek. Gdy jednak Tutsi zaczęli domagać się praw politycznych, wywołało to opór Belgów i postanowili oni poprzeć spokojniejszych Hutu.

Naciskani przez ONZ Belgowie mieli w jak najkrótszym czasie przeprowadzić wybory i przygotować kolonię do niepodległości. Rwanda 1 lipca 1962 r. oficjalnie stała się niepodległa, a nowa władza (wywodząca się z Hutu) dyskryminowała mniejszość Tutsi, marginalizując ich wpływ na życie polityczne i społeczne w państwie. Tutsi mieszkający w Ugandzie i Zairze w odwecie za prześladowania dokonywali zbrojnych ataków na wioski Hutu leżące po rwandyjskiej stronie granicy. W 1973 r. doszło do zamachu stanu. Rządy Juvénala Habyarimany w początkowym okresie cieszyły się poparciem szerokich grup społecznych. Jednak od lat 80. powrócono do rasistowskiej retoryki i haseł „rozwiązania” problemu Tutsi, którzy szukali schronienia w państwach ościennych – Burundi i Ugandzie. Kryzys gospodarczy, brak żywności i klęski żywiołowe tylko dodatkowo wzmagały napięcie. Na początku lat 90. wojna tliła się na pograniczu. Porozumienie pokojowe podpisano 4 sierpnia 1993 r. Na mocy tego dokumentu Tutsi mieli być dopuszczeni do rządów, do kraju mieli powrócić uchodźcy oraz miała zostać skierowana misja stabilizacyjna ONZ (UNAMIR) pod dowództwem Kanadyjczyka gen. Roméo Dallaire.

R32NxsHvhbAR0

Zdjęcie przedstawia zrujnowane wnętrze kościoła. Na ziemi leżą gruzy oraz elementy zniszczonego wyposażenia. Na środku sali stoi drewniany krzyż oraz murowany ołtarz. Za nim stoi ceglana ściana z oknem.

Wszystko zmieniło się w nocy z 6 na 7 kwietnia 1994 r., gdy zestrzelono samolot, którym lecieli prezydenci Rwandy (Juvénal Habyarimana) i Burundi (Cyprien Ntaryamira), którzy dążyli do ustabilizowania sytuacji. Przypuszcza się, że samolot został zestrzelony przez najbardziej radykalne ugrupowania Hutu, którym prezydent stał na drodze do unicestwienia Tutsi. Doszło do zamieszek podżeganych również przez media. Pomimo raportów wysyłanych do ONZ o pogarszającej się sytuacji i rzezi na tle etnicznym, ONZ nie wyrażała zgody na powiększenie misji. Zarówno ONZ, jak i francuski prezydent François Mitterand obawiali się Tutsi z Rwandyjskim Frontem Patriotycznym (RPF). Dlatego wygodniejszym rozwiązaniem było dla nich pozostanie ślepym na tragedię, jaka rozgrywała się w Rwandzie. Wobec trwającego tam piekła żołnierze sił pokojowych ONZ byli bezradni.

RfeS54G3ll2Kf1

Zdjęcie przedstawia kilkadziesiąt zdjęć, które wiszą w kilku rzędach na sznurkach. Przedstawiają one różne czarnoskóre postaci, zarówno kobiety, jak i mężczyzn.

Masakra dokonana przez Hutu w 1994 r. była pieczołowicie zaplanowaną akcją. Kwestię eksterminacji Tutsi omawiano nawet w parlamencie. Tylko przez dwa pierwsze tygodnie zamordowano niemal połowę wszystkich zabitych wówczas Tutsi – około 500 tys. osób. W ciągu kilku miesięcy zostało zgwałconych w Rwandzie około 350–500 tys. kobiet i dziewczynek. Wówczas Tutsi przeszli do kontrofensywy, a Hutu, obawiając się z ich strony krwawej zemsty, rozpoczęli ucieczkę z kraju. W ciągu kilku dni pół miliona ludzi opuściło Rwandę, koczując w prowizorycznych obozach w Zairze (Kongo)Demokratyczna Republika KongaZairze (Kongo). Z całego świata ruszyła fala pomocy humanitarnej dla niedawnych sprawców ludobójstwa.

Skutki

Mordowanie ludności cywilnej trwało do 4 lipca 1994 r., tj. do czasu przejęcia kontroli militarnej przez Rwandyjski Front Patriotyczny nad całym terytorium kraju, a 18 sierpnia 1994 r. podpisano zawieszenie broni. Liczba ofiar jest trudna do oszacowania: zamordowanych zostało od 800 tys. do 1 mln ludzi, czyli około 2/3 populacji Tutsi.  Pół miliona Tutsi udało się zbiec z kraju przed śmiercią. Z kolei około 3 mln Hutu w obawie przed zemstą ze strony Tutsi uciekło do Zairu, Burundi i Tanzanii. Po wojnie ONZ powołała Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy. Do dziś mieszkańcy tego regionu uczą się żyć w pojednaniu obok swoich ówczesnych oprawców. Obozy dla uchodźców zostały zlikwidowane w 1996 r.

Burundi – konflikt w cieniu Rwandy

Przyczyny

Konflikt w Burundi również zrodził się z rywalizacji i nienawiści między zamieszkującymi je plemionami. Gęsto zaludnione państewka, jak Rwanda czy Burundi, były zbyt małe, by utrzymać na jałowych ziemiach rozrastające się stada krów. To właśnie konflikt o ziemię stał się jednym z pierwszych czynników, które rozpaliły międzyplemienną nienawiść. Dodatkowo po I wojnie światowej rządzący w Burundi Belgowie, inaczej niż w Rwandzie, pomogli tu dojść do władzy Tutsi, którzy byli lepiej zorganizowani i bardziej probelgijscy niż Hutu.

Przebieg

Konflikt wybuchł z całą siłą po odzyskaniu niepodległości. W pierwszych wolnych wyborach w 1961 r. zwyciężyła niepodległościowa i ponadplemienna partia Unia na rzecz Postępu Narodowego (UPRONA). Jednak zaledwie dwa tygodnie po objęciu urzędu jej lider Louis Rwagasore został zamordowany. Jego śmierć pozbawiła Burundi charyzmatycznego przywódcy i rozbiła kruchą etniczną jedność, a UPRONA podzieliła się na frakcje Hutu i Tutsi. Po latach niepodzielnych rządów Tutsi, na przełomie lat 80. i 90. XX w. zainicjowany został proces demokratyzacji, co doprowadziło do objęcia władzy w państwie przez Melchiora Ndadaye (Hutu). Zdominowana przez Tutsi armia nie pogodziła się jednak z utratą władzy i w październiku 1993 r. podjęła próbę zamachu stanu, podczas której zabito prezydenta i kilku jego najbliższych współpracowników. Śmierć prezydenta Ndadaye oznaczała wybuch wojny domowej.

R7Wj8DmHljwmJ

Zdjęcie przedstawia czarnoskórego mężczyznę, który przemawia do mikrofonu. Ma uniesioną ku górze prawą rękę zaciśniętą w pięść. W lewej trzyma kartkę. Ubrany jest w czarną koszulę, ma krótkie włosy oraz założone okulary. Na szyi ma przewiązaną biało‑zieloną chustę. Za mężczyzną stoi biały samochód.

Rozwścieczeni śmiercią swego przywódcy Hutu rozpoczęli pogrom Tutsi, w którym śmierć poniosły tysiące ludzi. W odwecie zabito tysiące Hutu, także w tych rejonach, gdzie nie doszło do masakry Tutsi. W wielu miejscach lokalne samorządy powołały siły samoobrony – cywilom, głównie Tutsi, wydawano broń palną. Do walki zmuszano nawet dzieci, a obie strony wykazały się w tej walce potwornym okrucieństwem. Burundyjska armia rozpoczęła bezwzględne akcje pacyfikacyjne. Przeprowadzono operację przemieszczania ludności, która miała na celu pozbawić partyzantkę Hutu jej zaplecza. Wysiedlając ludność, wojsko paliło jej domy, plądrowało dobytek i niszczyło pola uprawne. W sierpniu 1996 r. siedem afrykańskich państw nałożyło na Burundi sankcje ekonomiczne, które mocno osłabiły podupadłą gospodarkę i doprowadziły do znacznego wzrostu cen żywności. Skłoniło to władze do ustępstw. W październiku 1996 r. przywrócono pracę parlamentu i zalegalizowano działalność partii politycznych. W czerwcu 1998 r. doprowadzono do przyjęcia nowej konstytucji i zawarcia porozumienia z opozycją.

Skutki

Wojnę domową w Burundi zakończyło podpisanie porozumień pokojowych w Aruszy (2000) i Dar es Salaam (2003), dzięki którym możliwe stało się zawieszenie broni i przeprowadzenie demokratycznych wyborów w lipcu 2005 r. Ostatnie rebelianckie ugrupowanie złożyło jednak broń dopiero w kwietniu 2009 r.

Demokratyczna Republika Konga – afrykańska wojna światowa

Przyczyny

• Kryzys w regionie Wielkich Jezior Afrykańskich: wojny w sąsiednich państwach – Rwandzie i Burundi, w wyniku którego do kraju przybyły prawie 2 mln uchodźców Hutu;

• wzrost niezadowolenia z autorytarnej władzy Mobutu Sese Seko i jego następcy – prezydenta Josepha Kabili;

• tarcia między różnymi grupami etnicznymi zamieszkującymi Demokratyczną Republikę Konga;

• zaangażowanie sąsiednich krajów, wynikające m.in. z zapotrzebowania na kongijskie surowce naturalne.

RVfVfNiGOWSXa

Zdjęcie przedstawia kilka wojskowych ciężarówek, które jadą po drodze. Po lewej stronie, na poboczu drogi, idą czarnoskórzy mężczyźni i kobiety. Część niesie ze sobą baniaki. W tle widoczne są drzewa.

Przebieg

Wschodni region Demokratycznej Republiki Konga od ponad dwóch dekad jest miejscem powszechnej przemocy i łamania praw człowieka. W 1996 r. wojsko wraz z milicją Hutu rozpoczęły czystki wśród plemienia Tutsi. W sierpniu tego samego roku rebelianci wzniecili na wschodzie kraju powstanie przeciwko rządowi i utworzyli kongijski ruch na rzecz demokracji. Poparcia udzieliły im inne kraje afrykańskie (m.in. Burundi i Rwanda). Rząd DRK otrzymał natomiast wsparcie od Angoli, Zimbabwe, Czadu i Namibii. Zaangażowanie obcych wojsk spowodowało brak sukcesów ze strony rebeliantów, co wpłynęło na wewnętrzne podziały wśród Tutsi.

Bardzo ważnym krokiem w kierunku pokoju było porozumienie w Lusace podpisane w 1999 r. Choć zostało ono szybko złamane, część zwaśnionych stron nawiązywała do niego w dalszych działaniach na rzecz pokoju i stabilizacji w kraju. ONZ wysłała tam kontyngent składający się z ponad 2 tys. żołnierzy, którzy mieli monitorować jego przestrzeganie.

Po śmierci Laurenta‑Désiré Kabila, który został postrzelony w 2001 r., głową państwa został jego syn – Joseph Kabila. Nowy prezydent prowadził aktywne działania dyplomatyczne, które mogłyby doprowadzić do osiągnięcia pokoju. W 2002 r. podpisano porozumienie w Pretorii (RPA), które zakładało wycofanie żołnierzy RwandyjskichRwandyjski Front Patriotyczny (RFP)Rwandyjskich z Demokratyczną Republiką Konga oraz rozbrojenie Hutu, którzy dokonali ludobójstwa w Rwandzie w 1994 r. Został utworzony tymczasowy rząd, w którym zasiedli przedstawiciele obu stron konfliktu. W 2005 r. uchwalono nową konstytucję, którą  społeczeństwo zaakceptowało w referendum.

Skutki

Od 1998 do 2008 r. w walkach i pogromach w Demokratycznej Republice Konga śmierć poniosło 5 mln osób. To jeden z konfliktów afrykańskich, w których walczy rekordowa liczba żołnierzy‑dzieci (ponad 100 tys.). Około 3,4 mln ludzi zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów, a setki tysięcy uciekło poza granice kraju. Obecnie sytuacja wciąż jest niestabilna, a miliony ludzi mieszkają w obozach dla uchodźców w sąsiednich krajach.

Słownik