Przeczytaj
Wojna przegrana czy przerwana?
Na taką nikczemność nie byłem przygotowanyoraz
Raczej należało bić się do zgonu, niż oddychać hańbą.
Wyjaśnij znaczenie tych słów.
Geneza II rozbioru Rzeczypospolitej sięga przegranej w 1792 r. wojny polsko‑rosyjskiej, będącej konsekwencją przystąpienia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacjikonfederacji targowickiejtargowickiej. Do podziału kraju przyczyniła się także zmiana polityki Prus, której celem stało się zagarnięcie części ziem polskich.
W zamiarach targowiczan Rzeczpospolita miała zachować integralność terytorialną, jednak pozostając protektoratemprotektoratem Rosji. To właśnie z myślą o zachowaniu jedności kraju król podpisywał akces do Targowicy. Sytuacja militarna w lipcu 1792 r. nie była bowiem rozstrzygnięta: co prawda wojska polskie cofały się w kierunku Warszawy, ale robiły to w sposób zorganizowany, zadając Rosjanom poważne straty i wygrywając niektóre bitwy (np. pod Zieleńcami 18 czerwca czy pod Markuszowem 26 lipca). To decyzja króla, głównodowodzącego wojskami, przesądziła o zaprzestaniu walk. Zresztą w proteście przeciw tej decyzji do dymisji podali się najważniejsi dowódcy: książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko.
Dodatkowym „ciosem w plecy” była decyzja Prus o nieudzieleniu pomocy Rzeczypospolitej mimo obowiązującego od 1790 r. sojuszu zaczepno‑odpornegosojuszu zaczepno‑odpornego. Według jego zapisów w obliczu zagrożenia lub ataku ze strony państw trzecich Prusy miały wystawić korpus posiłkowy w sile 4 tys. żołnierzy kawalerii i 8 tys. piechoty. Jednak w 1792 r. wojska pruskie nie przybyły do Polski z pomocą.
Jak nazywa się order przypięty do klapy munduru Kościuszki? Za jakie zasługi jest przyznawany?
Nacisk Prus
Ostatnia dekada XVIII w. w Europie była bardzo burzliwa. We Francji trwała rewolucja. Obalenie tam władzy królewskiej sprawiło, że monarchowie Prus i Austrii, zagrożeni przeniesieniem rozruchów do innych krajów, połączyli siły, zawierając w 1790 r. tzw. konwencję dzierżoniowską (zwaną też konwencją z Reichenbach). Dwa lata później Prusy rozpoczęły wojnę ze zrewoltowaną Francją.
Wskaż na obrazie wojska pruskie.
Wydawało się, że pokonanie armii francuskiej przyjdzie gładko. Tym bardziej że składała się ona głównie z poborowych, którymi dowodzili świeżo awansowani, młodzi podoficerowie (ponad 6 tys. oficerów wiernych królowi uciekło z kraju). 20 września 1792 r. doszło do przełomowej bitwy pod Valmy. Francuzi nie cofnęli się pod ostrzałem austriacko‑pruskiej artylerii. Generał François Christophe Kellermann skutecznie ich motywował, m.in. okrzykami „Niech żyje Naród!” oraz intonowaniem MarsyliankiMarsylianki. Przestraszony dowódca pruski nie odważył się dać rozkazu do ataku. Starcie zakończyło się wraz z nadejściem deszczu. Prusacy wycofali się z pola bitwy, a następnie z Francji.
Miało to ogromne znaczenie dla sytuacji Rzeczypospolitej. Król pruski Fryderyk II, niezadowolony z niepowodzeń na zachodzie, zamierzał powetować je sobie na wschodzie. 25 października 1792 r. wysunął żądania terytorialne wobec Rzeczypospolitej, domagając się wcielenia Wielkopolski do Królestwa Prus. W razie sprzeciwu wobec jego zamiarów zagroził wycofaniem się z koalicji antyfrancuskiej.
Porozumienie rosyjsko‑pruskie
Żądanie pruskiego monarchy przekształciło się w utajnioną propozycję wystosowaną do Rosji w sprawie II rozbioru części ziem Rzeczypospolitej. Caryca Katarzyna II niechętnie zgodziła się na wspólny zabór (z jej punktu widzenia było to odstąpienie części terytorium, nad którym faktycznie już sprawowała władzę).
23 stycznia 1793 r. podpisano w Petersburgu traktat podziałowy między Katarzyną II a Fryderykiem Wilhelmem II. Wojska pruskie weszły do Wielkopolski, a rosyjskie do wschodniej części Rzeczypospolitej. Żołnierze polscy bez walki wycofywali się z oddanych ziem. Jednym z nielicznych starć była obrona ratusza w Kargowej w zachodniej Wielkopolsce (obecnie województwo lubuskie) 27 stycznia 1793 roku. Polska kompania piechoty, dowodzona przez kapitana Stefana Więckowskiego, otworzyła ogień do wkraczającego do miasta batalionu pruskiego. Starcie zakończyło się porażką obrońców – rannych Prusacy dobili, a ratusz obrabowali.
Rządzący od połowy 1792 r. Rzecząpospolitą przywódcy konfederacji targowickiej byli zaskoczeni zajęciem przez Prusy polskiego terytorium. Ogłosili oficjalny protest, rozważali nawet walkę, zwołali w tym celu pospolite ruszenie. Jednak przebywający w Warszawie rosyjscy generałowie i dyplomaci szybko ich przekonali, że opór jest bezcelowy.
Wskaż najważniejsze miasta, które zostały w granicach Rzeczypospolitej.
Zgodnie z postanowieniami traktatu rozbiorowego Fryderyk Wilhelm II objął we władanie całą Wielkopolskę, zachodnie Mazowsze i niewielki fragment Małopolski, utworzył nich Prusy Południowe. W granicach Prus znalazły się również ważne, bogate, handlowe miasta polskie: Gdańsk i Toruń. Rosja zajęła ogromny obszar ziemi mińskiej, bracławskiej, Podola i zachodniej Kijowszczyzny. Austria nie brała udziału w II rozbiorze.
Powierzchnia i liczba mieszkańców ziem objętych II rozbiorem | ||
|---|---|---|
Zabór | Powierzchnia | Ludność |
pruski | 58 | 1,14 |
rosyjski | 250 | 1,30 |
Indeks górny Rosja zajęła dużo większy obszar Rzeczypospolitej niż Prusy, jednak o dość zbliżonej liczbie ludności. Tereny wschodnie były znacznie słabiej zaludnione niż lepiej rozwinięte ziemie na zachodzie państwa. Indeks górny koniecRosja zajęła dużo większy obszar Rzeczypospolitej niż Prusy, jednak o dość zbliżonej liczbie ludności. Tereny wschodnie były znacznie słabiej zaludnione niż lepiej rozwinięte ziemie na zachodzie państwa.
Sejm grodzieński
Zaborcy, pragnąc zachować pozory legalizmulegalizmu, musieli wymóc na Polakach i Litwinach akceptację zmiany granic, dlatego jeszcze w 1793 r. zwołano do Grodna sejm. Posłowie obradujący pod nadzorem rosyjskiego ambasadora Jakuba Sieversa, dysponującego silnym korpusem wojskowym, mimo protestów zagłosowali zgodnie z jego życzeniami. Relacje z sejmu grodzieńskiego przekazywały ponury obraz: przedstawiciele szlachty byli zastraszani, aresztowani, ale też przekupywani, a część z nich myślała jedynie o osobistych korzyściach.
Wyjaśnij, w jakim celu znalazły się na nim odciski pieczęci.
Nowy traktat graniczny z Rosją uchwalono dość łatwo w lipcu, inaczej było z traktatem z Prusami. Wywoływani do głosu posłowie nie chcieli wyrażać swych opinii. Jednak po całonocnej, milczącej sesji z 22 na 23 września 1793 r. poseł krakowski, targowiczanin Józef Ankwicz, oświadczył, że milczenie oznacza zgodę sejmu. Nie widząc szans na pomoc z zewnątrz, król Stanisław August Poniatowski podpisał dokument. Niepotrzebną już konfederację targowicką rozwiązano, a jej upokorzeni przez carycę Katarzynę II przywódcy wyjechali za granicę.
W znacząco okrojonej Rzeczypospolitej formalnie utrzymany został istniejący, dogodny dla Rosji i Prus, ustrój demokracji szlacheckiej przy słabej centralnej władzy królewskiej. Przywrócono wolną elekcję oraz liberum vetoliberum veto. Jednocześnie zachowano niektóre z reform Konstytucji 3 maja, takie jak prawa mieszczan oraz funkcjonującą wcześniej Radę NieustającąRadę Nieustającą, czyli rząd. Państwo polsko‑litewskie mogło też posiadać nieliczną armię.
W jakim stroju została przedstawiona caryca?
Caryca Katarzyna II w zamian za posłuszeństwo uregulowała znaczną część długów polskiego króla i skarbu. Zostało to obwarowane układem o wieczystym sojuszu z Rosją, który dawał wschodniemu sąsiadowi nadzór nad polityką zagraniczną Rzeczypospolitej. Król Stanisław August był przekonany, że zyskał całkiem wiele i zapewnił państwu podstawy dalszego bytu. Jak odnotowali kronikarze, z wdzięczności wyściskał publicznie rosyjskiego ambasadora Jakuba Sieversa. Opinia publiczna przyjęła ten gest z odrazą. W kraju tliły się coraz silniej idee rewolucji francuskiejrewolucji francuskiej, które znalazły oddźwięk w insurekcji kościuszkowskiej 1794 r. i krwawych rozliczeniach ze zdrajcami Rzeczypospolitej.
Sejm grodzieński, obradujący od czerwca do listopada 1793 r., był ostatnim sejmem szlacheckim Rzeczypospolitej.
Kryzys bankowy w Polsce w 1793 roku
Czy budynek banku można określić jako reprezentacyjny? Uzasadnij odpowiedź.
W wyniku wojny polsko‑rosyjskiej w 1792 r., przejęcia władzy przez stronników konfederacji targowickiej i kryzysu gospodarczego nastąpiła zapaść młodego polskiego systemu bankowego. Bankierzy działający w Rzeczypospolitej utracili zaufanie zagranicznych instytucji wspierających ich kredytem.
Równolegle w Europie narastał kryzys bankowy spowodowany rewolucją francuską. Po bitwie pod Valmy we wrześniu 1792 r. stało się jasne, że rewolucjoniści utrzymają władzę, a arystokraci, którzy uciekli z Francji, nie spłacą swoich długów (zaciąganych pod zastaw nieruchomości, np. pałaców, które pozostawili w zrewoltowanym kraju).
Krach w Warszawie zapoczątkowany został 25 lutego 1793 r. przez upadek najbogatszego bankiera w Polsce Piotra Fergussona Teppera, któremu berliński finansista Mojżesz Levy odmówił udzielenia obiecanej pożyczki. Pogrążyło to duże banki warszawskie, którym Tepper pożyczał pieniądze. W lutym 1793 r. wybuchła panika: wierzyciele masowo rzucili się do wycofywania swoich lokat, jednak wypłaty zawieszono.
Teppera, który był Polakiem pochodzenia francuskiego, oskarżono o celowe niszczenie kraju. Podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. wzburzony tłum wdarł się do pałacu bankiera i dokonał samosądu. W archiwach Teppera znaleziono potwierdzenie, że pośredniczył on w korumpowaniu najwyższych urzędników państwowych przez dwór rosyjski i pruski.
Upadłość warszawskich banków spowodowała olbrzymie straty finansowe, szczególnie wśród arystokracji, która w konsekwencji wycofała się z działalności inwestycyjnej i budowy przemysłu na ziemiach polskich. Na kilkadziesiąt lat odłożono także plany powołania banku narodowego (powstał on w 1828 r.).
Słownik
(z łac. confoederatio – związek) związek zawierany przez szlachtę w wyjątkowych sytuacjach, takich jak bezkrólewie lub kryzys państwowy; mogła być zwołana przeciwko królowi, ale ten mógł do niej również przystąpić; w organach konfederacji decyzje podejmowano większością głosów
(z łac. legalis – ustawowy, prawny, zgodny z prawem, od lex, D. legis – ustawa, prawo) dokładne przestrzeganie przepisów prawa, trzymanie się ustalonych i obowiązujących zasad
(łac., wolne „nie pozwalam”) zasada umożliwiająca zerwanie sejmu przez jednego posła (i unieważnienie w ten sposób podjętych uchwał); liberum veto było zawieszane podczas konfederacji generalnej, bo sejm skonfederowany nie mógł być zrywany
(franc. La Marsellaise) francuska pieśń rewolucyjna, napisana i skomponowana 1792 r. w Strasburgu przez Claude’a Josepha Rouget de Lisle’a na cześć rewolucyjnej armii nadreńskiej, śpiewana w sierpniu 1792 r. przez ochotniczy batalion marsylski (stąd nazwa) w drodze do Paryża; w latach 1795–1799 i od 1879 r. oficjalny hymn Francji
(z łac. protectio – osłona, obrona) forma zależności politycznej państwa słabszego od silniejszego oparta na nierównoprawnej umowie międzynarodowej; też: władza sprawowana przez jakieś państwo nad innym
powołana w 1775 r. przez sejm rozbiorowy, pełniła funkcję najwyższej władzy administracyjnej Rzeczypospolitej i była pierwszym nowożytnym rządem; składała się z króla, 18 senatorów i 18 posłów, dzieliła się na pięć departamentów
rewolucja społeczna w latach 1789–1799, w wyniku której doszło do głębokich zmian polityczno‑społecznych, m.in. zostały obalone monarchia absolutna i ustrój stanowy oraz uchwalona Deklaracja praw człowieka i obywatela
traktat, w którym strony gwarantują sobie wzajemnie przyjście z pomocą w razie agresji ze strony innego państwa lub państw trzecich
potoczna nazwa konfederacji targowickiej – spisku magnackiego zawiązanego w nocy z 18 na 19 maja 1792 r. w Targowicy na Podolu, na kresach Rzeczypospolitej (w rzeczywistości 27 kwietnia 1792 r. w Petersburgu), na życzenie i pod patronatem cesarzowej Rosji Katarzyny II, skierowanego przeciw reformom Sejmu Wielkiego (Czteroletniego) i Konstytucji 3 maja; uznawany powszechnie za symbol zdrady narodowej
Słowa kluczowe
Katarzyna II, konfederacja targowicka, konwencja rosyjsko‑pruska, Prusy, Rosja, sejm grodzieński, rozbiory Polski, rozbiory Rzeczypospolitej, upadek Rzeczypospolitej
Bibliografia
M. Baczkowski, W służbie Habsburgów. Polscy ochotnicy w austriackich służbach zbrojnych 1772–1815, Kraków 1998.
J. Czubaty, Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru 1795–1815, Warszawa 2008.
J. Skowronek, Adam Jerzy Czartoryski 1770–1861, Warszawa 1994.
Wybitni Polacy XIX wieku. Leksykon biograficzny, red. nauk. T. Gąsowski, Kraków 1998.
Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999.