Prawo rzeczowe

Pojęcie prawa rzeczowego może być używane w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym.

Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym to przepisy cywilnoprawne, które regulują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy.

Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym to prawo odpowiadające następującym cechom:

• dotyczy rzeczy;

• jest bezwzględne.

Prawa rzeczowe z pewnymi wyjątkami mają za przedmiot rzecz. Są one prawami bezwzględnymi, skutecznymi wobec wszystkich podmiotów podlegających danemu prawodawstwu erga omneserga omneserga omnes. Każdy ma obowiązek powstrzymać się od takich działań, które stanowią ingerencję w obszar praw rzeczowych innych osób.

Współwłasność (ułamkowa i łączna)

Współwłasność w sensie prawnym oznacza, że jedno prawo (np. prawo własności jakiejś nieruchomości) przysługuje kilku osobom – współwłaścicielom.

Prawo polskie przewiduje dwa rodzaje współwłasności:

• współwłasność łączną;

• współwłasność o charakterze ułamkowym.

Współwłasność o charakterze ułamkowym (ułamkowa) polega na tym, że udział każdego współwłaściciela we wspólnym prawie jest określony ułamkiem – kwotowo (np. cztery osoby są współwłaścicielami nieruchomości, każdy w 1/4). Ułamek, czyli udział współwłaściciela określa zakres jego uprawnień w stosunku do przedmiotu współwłasności.

Z udziałem współwłaściciela wiążą się różne prawa i obowiązki, np.:

Współwłasność łączna powstaje tylko w prawem określonych przypadkach, np. jako wspólnota majątkowa między małżonkami. Współwłasność łączna jest związana z określonymi stosunkami prawnymi o charakterze osobistym i bez nich nie może powstać i istnieć. Ma ona bezudziałowy charakter, czyli nie określa się w niej ułamkowego (kwotowego) zakresu uprawnień współwłaściciela. We współwłasności łącznej współwłaściciel nie może zatem rozporządzać swoim prawem, dopóki twa współwłasność łączna. Przedmiotem współwłasności łącznej jest określona masa majątkowa, a nie współwłasność jednej rzeczy. W momencie ustania stosunku podstawowego, np. związku małżeńskiego, współwłasność łączna przekształca we współwłasność w częściach ułamkowych.

Nieruchomości i ruchomości

Nieruchomość jest jednym z rodzajów rzeczy. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Ruchomości to wszystkie rzeczy niebędące nieruchomościami.

Użytkowanie wieczyste

Na podstawie art. 233 kodeksu cywilnego w granicach określonych przez ustawy oraz zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnegojednostka samorządu terytorialnegojednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać. Na tym polega istota użytkowania wieczystego. Użytkownik wieczysty może korzystać z gruntu z wyłączeniem osób trzecich. Prawo do użytkowania wieczystego może być zbyte w postaci sprzedaży lub obciążone innym prawem czy nawet przedmiotem dziedziczenia. Równocześnie w przypadku nabycia użytkowania wieczystego gruntu, na którym znajduje się nieruchomość, użytkownik ma do niej pełne upoważnienie z mocy prawa. Oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste może nastąpić maksymalnie na okres 99 lat. W wyjątkowych wypadkach istnieje możliwość oddania gruntu na okres krótszy, lecz nie krótszy niż 40 lat. Istnieje też możliwość wydłużenia okresu użytkowania po upływie podstawowego czasu zawartego w pierwotnej umowie na dalszy okres od 40 do 99 lat. Odmowa przedłużenia użytkowania wieczystego może nastąpić tylko ze względu na ważny interes społeczny. Istnieje możliwość przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Zainteresowane osoby mogą się o nie ubiegać na podstawie wniosku o wydanie decyzji administracyjnejdecyzja administracyjnadecyzji administracyjnej. Decyzję taką wydaje organ administracji publicznej.

Użytkowanie

Użytkowanie to jedno z ograniczonych praw rzeczowych, polegające na obciążeniu rzeczy prawem do jej używania i pobierania jej pożytków. Użytkowanie powstaje w drodze umowy stron, czyli właściciela obciążanej nieruchomości oraz osoby, która nabywa prawo.

Użytkowaniem może zostać obciążona rzecz ruchoma, nieruchomość (ewentualnie jej oznaczona część bądź udział we współwłasności) albo prawo (tylko zbywalne). Użytkowanie może być odpłatne albo nieodpłatne, ograniczone terminem albo bezterminowe. Użytkowanie jest prawem niezbywalnym, ściśle związanym z osobą, na rzecz której je ustanowiono. Wygasa wraz ze śmiercią użytkownika, jeśli jest nim osoba fizyczna albo z chwilą ustania bytu osoby prawnej. Użytkowanie wygasa również wtedy, gdy użytkownik przez okres dziesięciu lat nie wykonuje swojego prawa.

Posiadanie

Posiadanie polega na faktycznym władztwie nad rzeczą. Składa się ono z dwóch elementów:

• faktycznego władztwa nad rzeczą;

• woli władania rzeczą dla siebie.

Kodeks cywilny rozróżnia posiadanie samoistne i zależne. Wśród posiadaczy rozróżniamy posiadaczy samoistnych i zależnych.

Posiadacz samoistny to osoba, która faktycznie włada, a jej zamiarem jest władanie dla siebie. Posiadanie jest samoistne nawet wtedy, jeżeli posiadacz jest świadomy, że nie jest właścicielem rzeczy, ale posiada ją tak, jakby nim był.

Z posiadaniem zależnym są związane, inne niż własność, prawa podmiotowe, dlatego może ono powstać przez zawarcie określonej umowy dotyczącej czasowego korzystania z rzeczy. Zabronione jest naruszanie cudzego posiadania, nawet gdyby posiadacz był w złej wierze.

Służebność

Służebność to ograniczone prawo rzeczowe, które obciąża nieruchomość służebną w celu zwiększenia użyteczności innej nieruchomości zwanej władnącą albo zapewnia zaspokojenie określonych potrzeb osoby fizycznej (służebność osobista, np. mieszkania). Ogranicza ona możność dysponowania obciążoną nieruchomością przez jej właściciela.

Służebność można nabyć na podstawie:

• umowy;

• orzeczenia sądowego zasiedzenia;

• decyzji administracyjnej.

Służebności gruntowa i osobista jest co do zasady taka sama i może przyjąć postać:

Wykonywanie służebności powinno jak najmniej utrudniać korzystanie z nieruchomości obciążonej.

Służebność przesyłu może zostać ustanowiona jedynie na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować bądź jest właścicielem urządzeń służących do przesyłu mediów, np.: sieci energetycznej, wodociągowej, telefonicznej, kanalizacyjnej, gazowej. Polega ona na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Może np. przeprowadzić linię energetyczną, wodociągową, kanalizacyjną przez obciążoną nieruchomość. Ma również prawo do dokonywania remontów i usuwania awarii tych urządzeń.

Hipoteka

Hipoteka to prawo rzeczowe ograniczone. Oznacza to, że właściciel nieruchomości objętej hipoteką może ją swobodnie użytkować i korzystać z niej, ale nie może jej swobodnie zbyć ani też przekazać do niej praw własności innym osobom bez wiedzy wierzyciela. Hipoteka ma ten skutek, że w razie gdyby właściciel nieruchomości nie spłacał swojego zobowiązania finansowego, wierzyciel ma prawo przejąć jego nieruchomość na własność. Oprócz tego może żądać od komornika zajęcia nieruchomości, sprzedania jej na aukcji komorniczej i rozliczenia w ten sposób zaległego zobowiązania. Hipoteka wygasa razem z wygaśnięciem zobowiązania. Jeżeli dług zostanie spłacony, to zobowiązanie hipoteczne wygasa. Równocześnie prawo właściciela do rozporządzania tą nieruchomością znowu staje się pełne – przestaje być ograniczone.

Zastaw

Zastaw to również ograniczone prawo rzeczowe, służące zabezpieczeniu oznaczonej wierzytelności. W przypadku braku możliwości zaspokojenia wierzyciela przez dłużnika, ten pierwszy ma prawo do sprzedaży rzeczy objętej zastawem przy wykorzystaniu komornika sądowego i zaspokojenia się z uzyskanej sumy. Wierzyciel ma pierwszeństwo do zaspokojenia się z rzeczy zabezpieczonej zastawem przed innymi wierzycielami, jednak warunkiem jest to, aby nie mieli oni także ustanowionego wcześniej zastawu na tej samej rzeczy. Stronami zastawu są zastawnik, czyli wierzyciel, którego wierzytelność została zabezpieczona, i zastawca, czyli dłużnik, na którego rzeczy zastaw został ustanowiony. Zastaw może być ustanowiony tylko na rzeczach ruchomych oraz na prawach zbywalnych w drodze umowy między właścicielem rzeczy i wierzycielem lub ustawy. Wygasa najczęściej z chwilą wygaśnięcia wierzytelności.

Słownik