Timaios jest utworem długim, trudnym dla nieprzygotowanego odbiorcy i często wikłającym się w bardzo szczegółowe rozważania. Ponieważ trudno go streścić, skupimy się na przybliżeniu kwestii najważniejszych dla dziejów myśli, kilka pozostałych jedynie zasygnalizujemy, inne zaś wypadnie pominąć.

REmf3ThrvGKTI

Zdjęcie przedstawia dwie strony rękopisu z łacińskim tłumaczeniem Timaiosa Platona. Obie strony zapisane są starannym pismem, obok którego znajdują się rysunki różnej wielkości okręgów.

Rozmówcami w dialogu są: Timaios, Sokrates, Hermokrates i Krytias. Timaios dzieli się na dwie części. Pierwsza, znacząco krótsza, zawiera wątek organizacji doskonałego państwa – tutaj rozmówcy wspominają swoją poprzednią dyskusję, którą Platon opisał w dialogu Państwo, oraz opowieść o AtlantydziePaue8DDyUopowieść o Atlantydzie. Druga część dialogu to obszerna wypowiedź Timaiosa z Lokroi, który, według słów Kritiasa,

RL7llu9gzBrvp

Obraz przedstawia fragment starej mapy, na której zaznaczona jest na oceanie wyspa Atlantyda. Po prawej jej stronie widoczny jest fragment Ameryki, po lewej jej stronie ukazany jest fragment Afryki.

Podstawowy problem drugiej części dialogu jest następujący: skoro świat materialny, a więc postrzegalny, istnieje, to należy odpowiedzieć na pytanie, jak to jest możliwe, czyli podać uzasadnienie jego istnienia. Dlatego Timaios rozpoczyna od przedstawienia metafizycznych oraz epistemologicznych założeń, które będą organizowały całość jego wywodu.

Czym dla Platona jest kosmos fizyczny (świat)? Jest całością złożoną ze wszystkich rzeczy skończonych, materialnych. Należy więc do bytów powstających i jako taki musiał mieć przyczyny powstania: przyczynę sprawczą, która go powołała do istnienia, oraz modele, według których to zachodziło. Przyczyna sprawcza to Platoński Demiurg – Budowniczy, modele (wzorce) to wiecznotrwałe byty – idee. W odróżnieniu skończonych rzeczy i wiecznych idei widzimy zastosowanie zasady dualizmu, natomiast w opisie pracy Demiurga wprowadzenie zasady przyczynowości. Rzeczy postrzegalne, za pośrednictwem wytwarzającego je Demiurga, czerpią z idei tak swoje istnienie, jak i swoją formę.

Wzór świata był doskonały (idee). Dlaczego zatem świat ostatecznie doskonały nie jest?  Dlatego, że Demiurg zbudował  świat z materii, ściślej z czterech żywiołów – powietrza, ognia, wody i ziemi, i to materia, która jest ze swej natury zmienna, stanowi źródło niedoskonałości kosmosu fizycznego. Świat nie jest doskonały, ale jest tak dobry, jak to możliwe.

Ponieważ Demiurg budował świat najlepszy z możliwych, to musiał posługiwać się nie tylko najlepszymi wzorami, ale też najlepszymi regułami budowania i porządkowania świata. Takie reguły, zdaniem Platona, zawarte są w arytmetyce i geometrii, dlatego zbudowany świat ma naturę matematyczną, na przykład żywioły łączą się ze sobą zgodnie z matematycznymi proporcjami. Platońska teza o matematycznej naturze świata była jedną z najbardziej znaczących dla późniejszej ewolucji wiedzy.

Timaios omawia następnie liczne zagadnienia kosmologicznekosmologiakosmologiczne, na przykład cechy świata (ożywienie, uduchowienie, rozumność, jedyność), mechanikę budowania i tworzywo świata, ruch i kształt świata, powstanie bogów i ciał niebieskich.

Duża część dialogu poświęcona jest problemom antropologicznym. Znajdujemy w Timaiosie wiele wątków dotyczących powstania człowieka, jego biologii i fizjologii, np. wytłumaczenie budowy i czynności ciała, w tym specyfiki kobiecości i męskości, opisy pracy zmysłów, genezę wrażeń i uczuć. Ciekawe jest wytłumaczenie stworzenia człowieka, które wkłada Platon w usta Demiurga i kieruje do gwiazd i bogów, czyli bytów, które Demiurg zbudował, ale obdarzył nieśmiertelnością:

Z powyższego wynika, że racją powstania człowieka było osiągnięcie przez świat pełni. Człowiek ma w sobie pierwiastek nieśmiertelny, duszę rozumną, która pochodzi od Demiurga, oraz pierwiastek śmiertelny, ciało, pochodzący od gwiazd i bogów.

Z punktu widzenia historii myśli filozoficznej ważna jest część dialogu, którą Platon nazywa ponownym początkiem rozprawy. Zawiera ona koncepcję materii i przestrzeni. Platon uzupełnia swoją dualną zasadę rzeczywistości o element trzeci:

Przestrzeń w koncepcji Platońskiej jest tym, w czym mieszczą się budowane rzeczy. Dalej następuje wytłumaczenie materii jako złożonej z czterech żywiołów i omówienie natury żywiołów. Każdy z żywiołów zbudowany jest z najmniejszych drobin, wielościanów foremnych: ogień z czworościanów, powietrze z ośmiościanów, ziemia z sześcianów i woda z dwudziestościanów. Platon syntetyzuje tutaj wątek obecny w postaci problemu arche – zasady w filozofii Jończyków, Empedoklesa czy Anaksagorasa. Ciekawa jest sugestia, którą podaje tłumacz dialogu, że wprowadzenie koncepcji drobin ma związek z Platońską lekturą atomistycznej koncepcji Demokryta. Należy również odnotować bardzo ciekawą interpretację czasu ujętego w dialogu jako matematyczny porządek wydarzania się świata.  Czasowość nie jest oczywiście tak doskonała jak wieczność, zatem Platon nazywa czas naśladowaniem wieczności. By jednak czas był podobny do wieczności, nie może, według Platona, być otwartym na przyszłość, tylko zamykać się w cyklicznych, nieustannych powrotach.

Dialog zamyka krótki fragment dotyczący powstania innych istot żywych oraz swoiste podsumowanie:

Słownik