Demografia to dyscyplina naukowa, której celem jest ustalenie prawidłowości rządzących przemianami liczby, struktury i rozmieszczenia ludności. Chodzi zatem o określenie zasad, które rządzą dwoma podstawowymi czynnikami przemian ludnościowych, tj.:

• ruchem naturalnymruch naturalnyruchem naturalnym (urodzenia i zgony);

• ruchem wędrówkowymruch wędrówkowyruchem wędrówkowym (przemieszczenia).

Determinanty tych zdarzeń są niezwykle złożone, dlatego też w rzeczywistości zakres zainteresowań demografii jest znacznie szerszy. Na przykład na indywidualne decyzje o posiadaniu potomstwa oddziałuje sytuacja w sferze makro, jak i w sferze mikro.

Na sferę makro składają się:

• sytuacja ekonomiczna (stabilność pracy, wysokość dochodów);

• sytuacja społeczno‑polityczna (typ i zakres publicznego wsparcia dla rodzin z małymi dziećmi).

Natomiast do sfery mikro zaliczamy:

• czynnik zdrowotny;

• status cywilny.

RBI93i8WTmhlf1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę i kobietę. Kobieta trzyma na kolanach małego chłopca, mężczyzna małą dziewczynkę. Kobieta dotyka prawą dłonią dziewczynkę.

Aby określić pewne prawidłowości, należy przede wszystkim zdefiniować listę i znaczenie czynników wpływających na zmiany stanu, morfologii i rozlokowania ludności. Demografia jako nauka badająca szeroko rozumiane uwarunkowania przemian ludnościowych ma wiele wspólnego z innymi dyscyplinami naukowymi, przede wszystkim z socjologią, ekonomią, naukami politycznymi, medycyną, geografią, historią, etyką, antropologią.

Zachowania i zdarzenia demograficzne

Demografia, jak każda nauka społeczna, odznacza się niejednorodnym spojrzeniem na analizowane zagadnienia. Po pierwsze, różnicuje je z punktu widzenia poziomu analizy. W tym kontekście można wyodrębnić:

R1Nlsdol3Ltcr1

Zdjęcie przedstawia młodą kobietę i młodego mężczyznę siedzących po turecku na podłodze. Obok nich stoi mapa świata. Kobieta wskazuje palcem na mapę.

W przypadku zainteresowania jednostką badane są zachowania i zdarzenia demograficzne. Zachowanie demograficzne to ogół reakcji człowieka wywołanych czynnikami zewnętrznymi (sytuacja) bądź wewnętrznymi (potrzeby, zamiary), odnoszących się do wyboru realizowanej strategii: doboru partnera, miejsca zamieszkiwania oraz strategii reprodukcyjnej i zdrowotnej. Są to zatem rzeczywiste reakcje, jednak przy założeniu, że są one świadome. Niektóre z nich stają się zdarzeniami demograficznymi – przekształcenie to dokonuje się w momencie pomiaru zachowania. Dodatkowo do grona zdarzeń demograficznych zalicza się niektóre jednostkowe zdarzenia losowe, np. zgon, wypadek itp., czyli zdarzenia niebędące zachowaniami.

Ponieważ nie mamy wiedzy o wszystkich rzeczywistych zachowaniach, zdarzenia mówią tylko o części z nich, a mianowicie o tych zachowaniach demograficznych, które zostały zgłoszone i zarejestrowane w odpowiednich organach administracji publicznej bądź o których dowiadujemy się z innych źródeł. Brak pełnego pokrywania się zachowań i zdarzeń jest podstawową przyczyną niewiedzy odnośnie do kierunku i uwarunkowań przemian ludnościowych.

Zjawiska demograficzne

Gdy przechodzimy od analizy jednostki do badania grup, następuje agregacja zdarzeń demograficznych w konstrukt mówiący o liczbie i natężeniu tychże zdarzeń. Konstrukt ten nazywany jest zjawiskiem demograficznym i z reguły otrzymuje nazwę od określenia opisującego natężenie zdarzeń badanego typu (np. w przypadku zgonów — umieralność, w przypadku urodzeń — rozrodczość lub płodność w zależności od populacji odniesienia).

Rodzaje pomiarów

Demografia bada zagadnienie w zależności od analizowanej jednostki czasu, do której odnoszą się zbierane informacje. Wyróżnia się zatem analizy bazujące na jednorazowym pomiarze i na powtarzanych pomiarach. Pomiar jednorazowy pozwala uzyskać dane odnoszące się do momentu (informacje o stanie, tj. liczbie jednostek i ich strukturze) oraz dane odnoszące się do okresu (informacje o strumieniach, tj. pewnych wydarzeniach, które miały miejsce w trakcie danego okresu). Z kolei gdy występuje powtarzalność pomiaru, a tym samym możliwość porównania wartości odnotowanych w różnych momentach i okresach, przechodzimy do analizy zmian w czasie. Współczesna demografia w zasadzie zrezygnowała z analizy pomiarów jednorazowych na korzyść powtarzalnych. W rezultacie badacze zjawisk ludnościowych skupiają się na procesach ludnościowych rozumianych na dwa sposoby:
– na poziomie indywidualnym – jako próba opisania sekwencji typowych, następujących po sobie zdarzeń demograficznych (odtwarzanie cyklu życia jednostki, tj. typowej drogi życiowej);
– na poziomie zbiorowym – jako analiza zjawisk demograficznych w czasie.

Słownik