Ruchy masowe (grawitacyjne) to przemieszczanie się mas skalnych w postaci pokryw zwietrzelinowych oraz luźnych i zwięzłych skał powierzchniowych wzdłuż stoków, wywołane przez oddziałującą na nie siłę ciężkości. Mogą przebiegać bardzo powoli lub gwałtownie (nawet w ciągu kilku sekund).

Powstawaniu ruchów masowych sprzyjają:

• stopień nachylenia stoku,

• trzęsienia ziemi,

• abrazja,

• ułożenie warstw skalnych,

• nasycenie wodą,

• zmiana spoistości skał,

• pokrycie terenu,

• działalność człowieka.

Głównym czynnikiem wpływającym na wystąpienie ruchów masowych jest nachylenie stoku oraz materiał go budujący. Na stokach stromych ma miejsce najczęściej obrywanie oraz odpadanie. W zależności od spoistości warstwy skalnej, ruchy masowe mogą zachodzić wolniej – jak w zwartym ułożeniu skalnym – lub szybciej, w przypadku gdy stok zbudowany jest ze skały o dużej porowatości i małej spoistości. Na stokach o łagodnym nachyleniu ruchy masowe zachodzą powoli, zazwyczaj jest to spełzywanie, którego główną przyczyną jest nasiąkanie skał wodą podczas opadów deszczu lub roztopów. Proces ten obejmuje przeważnie duży obszar. Spłukiwanie i spływanie następuje podczas intensywnych opadów deszczu. W zależności od pokrycia terenu, może dojść do szybkiego ruchu mas skalnych – w przypadku braku pokrycia terenu roślinnością – lub wolniejszego, gdy powierzchnię ziemi spajają rośliny i ich system korzeniowy. Podczas nagłego spływu, który przynosi katastrofalne skutki, najczęściej dochodzi do spływania polegającego na przemieszczaniu się warstw upłynnionego gruntu. Podczas tego zjawiska potoki błota i kamieni spływają z wielką siłą, porywając wszystko, co napotkają na drodze. Nieracjonalna działalność człowieka, przejawiająca się np. podcinaniem stoków w budownictwie, również przyczynia się do występowania ruchów masowych.

Indeks górny Źródło: oprac. na podstawie D. Brunsden, Ruchy masowe, [w:] Geomorfologia dynamiczna, C. Embleton, J. Thornes (red.), tłum. J. Gawlik, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985. Indeks górny koniec^{Źródło: oprac. na podstawie D. Brunsden, Ruchy masowe, [w:] Geomorfologia dynamiczna, C. Embleton, J. Thornes (red.), tłum. J. Gawlik, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985.}

Niejednokrotnie człowiek poprzez swoją ingerencję w środowisko naturalne ma wpływ na występowanie ruchów masowych. Powstawanie ruchów masowych wynika z eksploatacji coraz większych powierzchni, często w obszarach tylko w ograniczonym stopniu nadających się do wykorzystania gospodarczego. Jest to wynikiem zajmowania kolejnych terenów przez rolnictwo i rozwijającą się sieć osadniczą i komunikacyjną na potrzeby coraz liczniejszej ludzkości. Powodem występowania ruchów masowych jest również presja ekonomiczna oraz postęp technologiczny, dzięki któremu człowiek ma szerszy wachlarz możliwości korzystania z powierzchni naturalnych. Towarzyszący temu brak świadomości często znajduje odzwierciedlenie w czasie katastrof wywołanych przez obniżenie spoistości stoków. Nierzadko ludzie zakładający osiedla w nieckachnieckanieckach nie zdają sobie sprawy z niebezpieczeństw, jakie mogą zostać spowodowane przez ruchy masowe. Najczęstsze przyczyny ruchów masowych wywołanych przez działania antropogeniczne to rozbudowa osiedli, odwodnienia czy budowanie infrastruktury komunikacyjnej na terenach zagrożonych osunięciem. Czynne osuwiska stanowią zagrożenie przede wszystkim dla osiedli ludzkich, linii komunikacyjnych, linii wysokiego napięcia oraz sztucznych zbiorników wodnych.

R1Wl6DBj9cleZ

Na schemacie przedstawiono jest osuwisko powstałe w wyniku niewłaściwej lokalizacji obszaru pod zabudowę w okolicy Los Angeles. Jest to schemat składający się z trzech obrazków. Na pierwszym obrazku widać rysunek osuwiska z lotu ptaka widoczny w oddaleniu. Na drugim obrazku widać to samo osuwisko w przybliżeniu i wybudowany na jego stoku dom. Na ostatnim rysunku widać rozpad osuwiska oraz dom, który uległ uszkodzeniu i wpadł w rozpadlinę.

Uwarunkowania zewnętrzne sprzyjające ruchom masowym

Naturalne:

• abrazja,

• erozja rzeczna,

• intensywne opady deszczu,

• wietrzenie fizyczne.

Antropogeniczne:

• nadmierna eksploatacja,

• ruch pojazdów,

• błędy w planowaniu infrastruktury technicznej,

• budownictwo.

W krajach rozwijających się procesy osuwiskowe często są dużym zagrożeniem dla życia ludzkiego, podczas gdy w krajach rozwiniętych powodują one przede wszystkim straty materialne.

W ostatnich latach w krajach wysoko rozwiniętych coraz mniej jest wystąpień ruchów masowych, których przyczyną jest ingerencja człowieka. Wynika to z upowszechnienia świadomości na temat zjawiska oraz poprzedzających zagospodarowanie danych obszarów technicznych badań gruntów. Najważniejszym aspektem w zapobieganiu ruchom masowym jest świadomość i znajomość tego zjawiska, dlatego ważne jest wykonywanie prac geologicznych podczas planowania inwestycji. Kolejną pomocą jest stosowanie zabezpieczeń w postaci nasadzeń roślinnych oraz siatek stabilizujących, które pomagają zmniejszyć intensywność ruchów masowych.

W zakresie zapobiegania ruchom masowym i ich skutkom powinny być podejmowane następujące działania:

• poszerzony i uaktualniany zakres wiedzy służby geologicznej o terenach zagrożonych ruchami masowymi ziemi i o terenach, na których te ruchy występowały, a także ich przygotowanie do realizacji zadań w zakresie zapobiegania ruchom masowym ziemi i ich skutkom;

• prowadzenie rejestru i obserwacji terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi i terenów, na których te ruchy występowały;

• działania podejmowane w celu ograniczenia ryzyka osuwiskowego, w tym związane z planowaniem przestrzennym oraz stabilizowaniem lub likwidacją osuwisk;

• finansowanie prowadzonych działań oraz wydatkowanie środków finansowych przeznaczonych na działania dotyczące zapobiegania ruchom masowym ziemi i usuwania ich skutków.

Słownik