Czym jest terroryzm?

Jedną z wczesnych prób definicji terroryzmuterroryzmterroryzmu była propozycja Ligi Narodów z 1937 r., mówiąca, że terroryzm to wszystkie działania przestępcze skierowane przeciwko państwom, których celem jest wytworzenie stanu terroru w umysłach ludzi, grup osób lub społeczeństwa. W 1999 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucji nr 1269 stwierdziła, że terroryzm to wszelkie działania zagrażające międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu. Nieco bardziej sprecyzowane ujęcie zaproponował Departament Obrony Stanów Zjednoczonych, według którego terroryzm to bezprawne użycie – lub groźba użycia – siły czy przemocy wobec osoby lub mienia, aby zastraszyć rząd czy społeczeństwo, często dla osiągnięcia celów politycznych, religijnych lub ideologicznych.

Tak szerokie definicje nie zadowalały jednak środowisk badawczych, które zaproponowały własną – zakładającą, że terroryzm to różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup skutkujące zachwianiem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia na władzach państwowych i społeczeństwie określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych. Działania te realizowane są z całą bezwzględnością za pomocą różnych środków (przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych), w celu nadania im rozgłosu i celowego wytworzenia lęku w społeczeństwie.

Rzojjeizj50Vl
Znicze upamiętniające ofiary zamachu w Wiedniu, 2.11.2020 r. Zamachowiec strzelał do przypadkowych osób na ulicy, nie stawiał żądań. Zastanów się, jak takie wydarzenie wpływa na poczucie bezpieczeństwa osób, które o tym słyszały, a jakie jest faktyczne ryzyko takiego wydarzenia.
Źródło: Bwag, licencja: CC BY-SA 4.0.

Historia terroru i terroryzmu

Zjawisko terroru towarzyszy ludzkości niemal od zarania jej dziejów. Należy przy tym odróżnić terror od terroryzmu. Mimo podobnego źródłosłowu są to dwa odmienne pojęcia. Terror to, najogólniej rzecz ujmując, zastraszanie słabszych (np. obywateli) przez silniejszego (np. przez państwo). Terroryzm jest czymś odwrotnym – zastraszaniem silniejszych (np. państw) przez słabszych (np. przez grupy terrorystyczne).

Terror na wielką skalę stosowała starożytna Asyria – zarówno wobec wrogów, jak i własnych obywateli. Elementem wychowania spartańskiego były napady na wioski helotów i mordowanie ich mieszkańców. W czasach nowożytnych terror wobec obywateli stosowały władze francuskiej I Republiki. Dotknął on początkowo arystokratów i księży, a następnie wszystkich tych, którzy ośmielili się mieć inne zdanie niż jakobini. Gilotyna była również metodą walki politycznej w szeregach samych jakobinów. W XX w. terror wrócił wraz z narodzinami państw totalitarnych.

RadYqxRYALvGq1
Sica – nóż, którym posługiwali się Sicari.
Źródło: FotoGuy 49057, domena publiczna.

Terroryzm swymi korzeniami również sięga starożytności. Podczas powstania antyrzymskiego w I w. n.e., działała sekta Sicari. Ich nazwa pochodzi od broni, którą się posługiwali, zabijając politycznych przeciwników – krótkiego miecza sica. W średniowieczu na Bliskim Wschodzie powstało isma’ilickie ugrupowanie asasynów. Ich nazwę etymolodzy wywodzą od al‑hasziszija, co oznacza „zjadacza (palacza) haszyszu”. Trudno jednak uwierzyć, by ludzie pod wpływem narkotyków byli zdolni do tak precyzyjnego planowania i przeprowadzania zamachów. Z tego powodu część językoznawców wyprowadza nazwę od assa, czyli „strażnika twierdzy”. Asasyni w istocie byli zakonem intelektualistów, wielbicielami Platona i Arystotelesa, a jednocześnie jednymi z najskuteczniejszych skrytobójców swojej epoki. Jeśli wierzyć słowom Michela de Montaigne'a, asasyni byli przodkami dzisiejszych terrorystów odwołujących się do fundamentalizmu:

Michel de Montaigne Próby

Uważają, iż najprostszą drogą do zdobycia raju jest zabić kogoś przeciwnej religii. Dlatego zdarzało się nieraz, że lekceważąc wszelkie niebezpieczeństwo (….) odważali się zamordować (…) wroga w jego własnej siedzibie i wśród jego straży.

cytat1 Źródło: Michel de Montaigne, Próby, Warszawa 1985, s. 368.

Wiek XIX przyniósł narodziny nowożytnego terroryzmu. Wyrastał on z dwóch źródeł – anarchizmu i nacjonalizmu. Anarchiści za pomocą zamachów walczyli z państwem i instytucjami, takimi jak Kościół, oraz z ich reprezentantami. Nacjonaliści natomiast przez terrorystyczną walkę chcieli zrealizować swe marzenia o własnym państwie. Jednym z ulubionych celów zamachowców jednego i drugiego nurtu był car Aleksander II, który zginął w końcu od kuli Polaka, Ignacego Hryniewieckiego. Grupą terrorystyczną była również Organizacja Bojowa założona przez Józefa Piłsudskiego.

Terroryści XIX‑wieczni przestrzegali jednak pewnych zasad – nigdy z premedytacją nie zabijali niewinnych ludzi, a po zamachu w zdecydowanej większości przypadków oddawali się w ręce policji lub popełniali samobójstwo.

Robert Borkowski Terroryzm

Współcześnie terroryzm przybiera różne oblicza. Wyróżnić można jednak pewne stałe cechy charakterystyczne: gloryfikację siły, okrucieństwo i brak skrupułów moralnych, wzbudzenie silnego i powszechnego poczucia zagrożenia, uzyskanie rozgłosu, polityczny szantaż.

cytat2 Źródło: Robert Borkowski, Terroryzm, [w:] Konflikty współczesnego świata, red. Robert Borkowski, Kraków 2001, s. 116–117.
RcT9jx30ztcRG1
Widok na wieże World Trade Center w Nowym Jorku po ataku terrorystycznym z 11.09.2001 r.
Źródło: 9/11 Photos, domena publiczna.

Podziały ruchów i organizacji terrorystycznych bywają często mało klarowne i zwykle nie ogarniają ich wszystkich odmian. Jedną z bardziej czytelnych prób sklasyfikowania jest podział według zasięgu działania ugrupowań. Do XX w. terroryści koncentrowali swą działalność zasadniczo w granicach własnych państw. Od końca XX w. nastąpił gwałtowny rozwój terroryzmu międzynarodowegoterroryzm międzynarodowyterroryzmu międzynarodowego. Potencjalnym celem, wedle słów samych terrorystów, jest cały świat. Organizacje również nie są związane z jednym państwem, przypominają raczej ośmiornicę, której macki dosięgają nieraz cały lub kilka kontynentów. W epoce nowego terroryzmu, która narodziła się po 11 września 2001 r., stawia on przede wszystkim na efekt – im więcej ofiar w ludziach, tym lepiej.

Współczesny terroryzm ma różne odmiany. Działające obecnie organizacje terrorystyczne dzielimy  na:

Rjj980YGHpHMM
religijne najczęściej związane z ortodoksyjnym islamem;, separatystyczne których członkowie dążą do odbudowy lub powstania niezależnych państw, niekoniecznie odnosząc się do tradycji niepodległościowych;, polityczne gdzie zamachy organizowane są przez przedstawicieli skrajnych organizacji prawicowych lub lewicowych.

Podział ataków terrorystycznych ze względu na cel

R1GO47Pz7a46v1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: cele ataków terrorystycznychElementy należące do kategorii cele ataków terrorystycznychNazwa kategorii: budynki użyteczności publicznejElementy należące do kategorii budynki użyteczności publicznejNazwa kategorii: ośrodki kultu religijnegoNazwa kategorii: obiekty komunikacyjne (dworce, stacje metra, lotniska)Nazwa kategorii: budynki administracji publicznejKoniec elementów należących do kategorii budynki użyteczności publicznejNazwa kategorii: miejsca gromadzenia się ludziElementy należące do kategorii miejsca gromadzenia się ludziNazwa kategorii: zakłady przemysłoweNazwa kategorii: galerie handloweNazwa kategorii: imprezy masoweKoniec elementów należących do kategorii miejsca gromadzenia się ludziNazwa kategorii: centrale zarządzania strategicznegoElementy należące do kategorii centrale zarządzania strategicznegoNazwa kategorii: systemy bezpieczeństwa państwaNazwa kategorii: systemy teleinformatyczne i telekomunikacyjneKoniec elementów należących do kategorii centrale zarządzania strategicznegoKoniec elementów należących do kategorii cele ataków terrorystycznych
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Inny sposób klasyfikacji współczesnego terroryzmu, odwołujący się do używanych w zamachach materiałów, odzwierciedla poniższy schemat.

Reu3H3ICbYVGL
Oprac. na podst. Michał Krauze, Współeczesny terroryzm niekonwencjonalny – zagrożenia i przeciwdziałanie „Biuletyn Chemik”, 2/2007, www.schwrp‑wroc.com.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

konflikt zbrojny
konflikt zbrojny

rodzaj przemocy zbrojnej, która dąży do osiągnięcia celów państwa poprzez wzajemne działania zbrojne przy użyciu sił zbrojnych lub zorganizowanych i uzbrojonych grup

terroryzm
terroryzm

wszystkie działania przestępcze skierowane przeciwko państwom, których celem jest wytworzenie stanu terroru w umysłach ludzi, grup osób lub społeczeństwa

terroryzm międzynarodowy
terroryzm międzynarodowy

rodzaj terroryzmu, w którym terroryści działają na całym świecie; jest uzasadniony ideologicznie, dotyczy zawsze wielu krajów i społeczeństw; cele ataków są rozmieszczone w różnych miejscach na świecie (nie istnieje ograniczenie terytorialne dla działań terrorystów); członkowie ugrupowań o charakterze terrorystycznym nie są obywatelami jednego państwa (dodatkowo rozszerzają działalność siatki terrorystycznej w państwach, których są obywatelami)