Przeczytaj
Potomkowie Medów
Opisz elementy tradycyjnego stroju kurdyjskiego.
Historia Kurdów sięga czasów starożytnych. Jako swoich protoplastów wskazują oni Medów, lud indoeuropejski, który pierwotnie zamieszkiwał północno‑wschodnie obszary współczesnego Iranu. Medowie ok. 700 r. p.n.e. stworzyli silne państwo, a w 612 r. p.n.e. podbili stolicę Asyrii – Niniwę. W połowie VI w. p.n.e. sami ulegli przewadze Persów i weszli w skład potężnej monarchii Achemenidów, zachowując jednak uprzywilejowaną pozycję.
W VII w. obszary zamieszkane przez Kurdów zajęli Arabowie. Pod ich wpływem Kurdowie porzucili dawne wierzenia i w zdecydowanej większości przyjęli tradycje muzułmańskie. Kurdem z pochodzenia był słynny przywódca z czasów III krucjaty – Saladyn, sułtan Egiptu, który w XII w. odbił z rąk krzyżowców Jerozolimę. W późniejszych wiekach Kurdowie podlegali rządom Turków seldżuckich oraz perskiej dynastii Safawidów, a na początku XVI stulecia znaleźli się pod panowaniem tureckim. W ramach państwa Osmanów cieszyli się jednak znaczną autonomią, gdyż sułtanowie pozwalali zachować rządy lokalnym władcom – emirom. Sytuacja uległa zmianie dopiero w XIX w., kiedy Turcja zaczęła ograniczać samodzielność Kurdów. W odpowiedzi wywołali oni szereg wielkich powstań, stłumionych przez Osmanów.
Kurdowie w Turcji
Wyjaśnij, dlaczego ukształtowanie terenu Kurdystanu stanowiło doskonałą bazę dla partyzantów, czyli peszmergów, podczas licznych powstań narodowowyzwoleńczych. Zwróć także uwagę na charakterystyczną kamizelkę, którą ma na sobie mężczyzna na pierwszym planie. Jakie może być jej praktyczne zastosowanie?
Swojej szansy na niepodległość Kurdowie upatrywali w zmianach politycznych, które zaszły w Turcji na początku XX wieku. W 1908 r. wybuchła tam rewolucja. Kontrolę nad państwem zdobył nacjonalistyczny, nastawiony na modernizację ruch młodoturkówmłodoturków. Rok później abdykował ostatni sułtan. Kurdowie wykorzystali wewnętrzne spory w kraju i w 1908 r. powołali do życia organizację niepodległościową: Kurdyjski Komitet Narodowy. Ich emancypacyjne dążenia napotkały jednak silny opór młodoturków, którzy dążyli do stworzenia państwa jednolitego pod względem narodowościowym. Przejawem nowego kursu w polityce tureckiej było ludobójstwo Ormian w latach 1915–1917 oraz krwawe prześladowania Greków i chrześcijańskich Asyryjczyków. W rzeziach Ormianrzeziach Ormian aktywną rolę odgrywali także Kurdowie, którzy wkrótce sami stali się celem tureckich prześladowań. Władze uznały bowiem Kurdów za część niepodzielnego narodu tureckiego, nadając im miano Turków górskich. Do końca I wojny światowej młodoturcy przymusowo ewakuowali w głąb kraju ok. 700 tys. Kurdów, z których połowa zginęła.
Po wojennej klęsce państw centralnych, do których należała również Turcja, zwycięskie mocarstwa ententy przyznały Kurdom w traktacie z Sèvres prawo do autonomii. Pokrzepieni tym sukcesem Kurdowie w 1921 r. proklamowali powstanie niepodległego królestwa. Jednakże nadzieje na niepodległość przepadły wraz z odkryciem na terenach Kurdystanu złóż ropy naftowej. Wówczas Turcja, Persja, Wielka Brytania i Francja, kierując się chęcią zysku, rozdzieliły obszary zamieszkane przez Kurdów pomiędzy siebie. W późniejszych dziesięcioleciach władze tureckie konsekwentnie zwalczały kurdyjską odrębność. Kurdowie próbowali się temu przeciwstawiać i wywoływali kolejne powstania. W latach 70. XX w. rozpoczęła działalność Partia Pracujących Kurdystanu, która łączyła idee niepodległościowe z ideologią komunistyczną. Jej przywódca Abdullah Öcalan po nieudanym powstaniu z 1983 r. zmienił taktykę i zaproponował Turkom negocjacje. Władze odrzuciły taką możliwość, w 1996 r. zaś zdelegalizowały Partię Pracujących Kurdystanu. Öcalan stanął przed tureckim sądem, który skazał go na śmierć. Pod naciskiem światowej opinii publicznej w 2002 r. wyrok zamieniono na dożywocie. W tym też czasie Turcja, która podjęła starania o członkostwo w Unii Europejskiej, złagodziła swoją politykę wobec Kurdów: zezwoliła im na rozwój kultury i swobodne używanie własnego języka. Władze nie zgodziły się jednak na amnestię dla tysięcy kurdyjskich więźniów politycznych.
Wskaż element symboliczny, który odwołuje się do poglądów politycznych Öcalana i jego Partii Pracujących Kurdystanu.
Na Bliskim Wschodzie
Rozważ, czy zdjęcie ma charakter oficjalny, czy prywatny.
Również iraccy Kurdowie nie porzucili marzeń o niepodległości. W latach 20. XX w., kiedy Irak znajdował się pod kontrolą brytyjską, wzniecili dwa powstania narodowowyzwoleńcze. Na początku 1946 r. Kurdowie irańscy uzyskali wsparcie ZSRS i proklamowali w Mahabadzie Republikę Kurdystanu. Jeszcze w tym samym roku Moskwa zawarła porozumienie z Iranem i wycofała swoje wsparcie dla Kurdów. Irańczycy natomiast zlikwidowali republikę oraz rozpoczęli krwawe prześladowania jej przywódców. Jeden z nich, Mustafa Barzani, przywódca Demokratycznej Partii Kurdystanu, ukrywał się w ZSRS, natomiast wierne mu oddziały partyzantów, peszmergówpeszmergów, przeniosły się do Iraku. Tam też w 1961 r. Kurdowie wywołali kolejne powstanie. W 1970 r. władze irackie przyjęły ugodę i przyznały Kurdom autonomię. Po kilku latach doszło jednak do następnego powstania, którego przyczyną był spór o kontrolę złóż roponośnych w zamieszkiwanym przez Kurdów mieście Kirkuk. Armia iracka stłumiła wówczas zbrojne wystąpienie Kurdów. Kiedy jednak wybuchła wojna między Iranem i Irakiem, Kurdowie po raz kolejny wszczęli bunt przeciwko władzom w Bagdadzie. Ówczesny dyktator Iraku Saddam Husajn wziął na nich krwawy odwet. W 1988 r. zarządził akcję pacyfikacyjną Al‑AnfalAl‑Anfal, która przybrała charakter ludobójstwa. Szerokim echem na świecie odbił się atak chemiczny na zamieszkane przez Kurdów miasto Halabdża. Zginęło wówczas kilka tysięcy cywilów. Ogólną liczbę kurdyjskich ofiar operacji Al‑Anfal szacuje się na 50–200 tys. osób. Po zakończeniu krwawej pacyfikacji na obszarze zaludnionym przez irackich Kurdów pozostały zaledwie 673 kurdyjskie wsie. Represje spowodowały, że potężna fala uchodźców opuściła Irak.
Niezłomni bojownicy i bojowniczki
Pomimo groźby kolejnych okrutnych represji Kurdowie znowu chwycili za broń. Tym razem podczas inwazji Iraku na Kuwejt w 1990 r. Do wystąpienia przeciwko Saddamowi Husajnowi zachęcała ich ówczesna administracja prezydenta George’a Busha seniora. Jednak Stany Zjednoczone porzuciły Kurdów, kiedy już osiągnęły swoje cele militarne i zmusiły Husajna do wycofania się z Kuwejtu. Irakijczycy po raz kolejny rozpoczęli masowe prześladowania Kurdów, pozbawionych wsparcia zachodnich sojuszników – te akcje pacyfikacyjne kosztowały życie ok. 60 tys. ludzi, spowodowały również masowe ucieczki z kraju.
Skala represji skłoniła wreszcie państwa zachodnie do działania. Francja, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone stworzyły powyżej 36 równoleżnika strefę bezpieczeństwa dla Kurdów. Wykorzystali oni tę sposobność, aby ustanowić tam swoją władzę. Proces tworzenia niezależnych struktur wywołał jednak ostry spór polityczny wśród samych Kurdów. W połowie lat 90. rywalizacja o wpływy pomiędzy najmożniejszymi klanamiklanami doprowadziła do wojny domowej. Pomimo sporów wewnętrznych po obaleniu rządów Saddama Husajna w 2003 r. Kurdystan stał się najbardziej stabilną częścią Iraku. Po zakończeniu wojny domowej intensywnie rozwijała się tam gospodarka oraz mocne struktury władzy państwowej. Podczas gdy w Iraku wpływy zdobywali fanatycy religijni z tzw. Państwa Islamskiego, Kurdowie skutecznie przeciwstawiali się fundamentalizmowi islamskiemu.
Próbę wybicia się na niezależność podjęli także Kudowie syryjscy. W 2014 r., podczas wojny domowej w Syrii, proklamowali niepodległość w miejscowości Rożawa na północy kraju. Przy wsparciu amerykańskim udało im się z ogromnym poświęceniem i determinacją odeprzeć atak fanatycznych bojowników tzw. Państwa Islamskiego. Do rywalizacji o wpływy w Syrii włączyła się jednak Turcja. Wojska tureckie rozpoczęły wypieranie Kurdów z Rożawy. Kurdowie, którzy znaleźli się w rozpaczliwej sytuacji, zdecydowali się na kontrowersyjne przymierze ze wspieranym przez Rosjan dyktatorem Syrii Baszarem Al‑Asadem.
Słownik
ród spokrewnionych lub spowinowaconych ze sobą osób, też: związek osób wspierających się i mających wspólne interesy
(tur. Jön Türkler lub Genç Türkler) nacjonalistyczny i modernistyczny ruch polityczny istniejący w Turcji na przełomie XIX i XX w., dążył do obalenia monarchii osmańskiej i reorganizacji państwa. W 1908 r. po bezkrwawej rewolucji obalił rząd, a rok później doprowadził do detronizacji sułtana. Partia początkowo zapowiadała równoważne traktowanie wszystkich mieszkańców imperium, jednak po przejęciu władzy rozpoczęła silnie nacjonalistyczną politykę. W 1913 r., po przegraniu przez Turcję I wojny bałkańskiej, młodoturcy zagarnęli pełnię władzy w kraju.
(arab., łupy wojenne) kampania irackiego rządu kierowanego przez Saddama Husajna przeciwko irackim Kurdom, trwająca od końca lutego do początku września 1988 r. Według źródeł kurdyjskich w jej trakcie zniszczonych zostało ponad 3 tys. miejscowości zamieszkiwanych przez Kurdów. Mieszkańcy zostali zamordowani lub skierowani do obozów dla przesiedleńców. Podczas kampanii wojsko irackie wielokrotnie posłużyło się bronią chemiczną. Ofiarą operacji padło 50–200 tys. Kurdów; ich przedstawiciele podawali liczbę 182 tys.
(arab. الدولة الاسلامية في العراق والشام, Ad‑Daula al‑Islamijja fi al‑Irak wa‑asz‑Szam; akronimy: arab. داعش, Da’isz; ang. IS, ISIS, ISIL, Daesh) organizacja terrorystyczna oraz samozwańczy kalifat ogłoszony w 2014 r. na terytorium państwowym Iraku i Syrii. Jego nazwa i idea jest szeroko krytykowana i potępiana, Organizacja Narodów Zjednoczonych, rządy i główne grupy muzułmanów odmawiają jego uznania. Celem ugrupowania jest ustanowienie władzy opartej na zasadach szariatu (prawa koranicznego) na wszystkich terytoriach zamieszkanych bądź rządzonych przez muzułmanów.
(w tłumaczeniu z kurdyjskiego: patrzący śmierci w oczy) tradycyjna nazwa kurdyjskich bojowników walczących w partyzantce i powstaniach o niepodległość Kurdystanu
zorganizowana kampania pogromów i przesiedleń zamieszkujących imperium osmańskie Ormian i Greków pontyjskich, prowadzona w 1915 r. przez rząd młodoturków (pod pretekstem sprzyjania przez Ormian i Greków Rosji podczas I wojny światowej oraz w związku z propozycjami utworzenia przez te dwa narody państwa federacyjnego). Ten akt ludobójstwa, w wyniku którego zginęło do 1,5 mln ludzi, przeszedł do historii pod nazwą rzezi Ormian. Ludobójstwo objęło także chrześcijańskich Asyryjczyków oraz Kurdów.
religia irańska, staroperska; opiera się na ustawicznej walce dobra ze złem
Słowa kluczowe
Al‑Anfal, Bagdad, broń chemiczna, Kurdowie, Kurdystan, ludobójstwo Ormian, Iran, Irak, Islam, Kuwejt, młodoturcy, Partia Pracujących Kurdystanu, peszmergowie, ropa naftowa, Rożawa, Teheran, świat po II wojnie światowej
Bibliografia
P. Smoleński, Zielone migdały, czyli po co światu Kurdowie, Wołowiec 2016.
Najnowsza historia świata, t. 1, 1945‑1963, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.