Mikołaj Sęp Szarzyński – poeta metafizyczny

W roku 1601, 20 lat po śmierci autora, ukazał się drukiem jedyny zbiór poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. W Rytmach, abo Wierszach polskich znalazło się kilkadziesiąt utworów, które zdołali zgromadzić młodszy brat poety Jakub oraz nieznany z nazwiska duchowny. Zawarte w tomiku wiersze należą do kilku gatunków, m.in. sonetówsonetsonetów, pieśni, psalmów, epigramatów. Tym, co je łączy, jest tematyka filozoficzno‑religijna. Z tego powodu zalicza się Sępa Szarzyńskiego do nurtu metafizycznegometafizykametafizycznego.

Biografia Sępa Szarzyńskiego zawiera wiele niejasności. Można jednak założyć, że poeta nie uczestniczył w żadnej wojnie prowadzonej wówczas przez Rzeczpospolitą. Motyw wojowania w jego utworach dotyczy głównie walk duchowych, prowadzonych przez człowieka z otaczającymi go pokusami. Poeta odwołuje się tu motywu miles christianusmilesmiles christianusIndeks górny .^..

Motyw miles christianus

Motyw miles christianus ma genezę biblijną. W Piśmie Świętym (zwłaszcza w Starym Testamencie) często wspomina się o walkach toczonych przez naród wybrany z przedstawicielami innych nacji i wyznań. Zawsze w tym kontekście jako wodza przedstawiano Boga (Jahwe), który – jak wierzyli Izraelici – obiecał im Ziemię Obiecaną, ale to oni musieli ją zdobyć i utrzymać w ramach „świętej wojny”.

RX08QRb759LmS1

Obraz przedstawia dojrzałego mężczyznę w długiej szacie. Jego twarz jest szczupła, pociągła. Włosy krótkie, broda gęsta, długa, nos spiczasty. Mężczyzna trzyma w lewej dłoni zapisaną kartę papieru. Prawą rękę mężczyzna trzyma na rękojeści miecza wbitego pionowo w ziemię.

Nowy Testament znacząco zmienił perspektywę, z której postrzegano działania wojenne. Obowiązujące w kulturze judejskiej prawo zemsty zostało zastąpione przez prawo miłości i przebaczania. Taka postawa prowadziła do kojarzenia walki głównie ze zmaganiami wewnętrznymi. Egzemplifikują to m.in. słowa św. Pawła, porównującego cnoty chrześcijańskie do uzbrojenia, które jest konieczne, aby pokonać szatana.

W początkach chrześcijaństwa dominowało więc duchowe rozumienie walki prowadzonej przez rycerza chrześcijańskiego. Ta pacyfistyczna koncepcja uległa zmianie, gdy chrześcijaństwo – za sprawą Konstantyna WielkiegoKonstantyn WielkiKonstantyna Wielkiego – stało się religią oficjalną. Pojawiło się wówczas dosłowne rozumienie walki w imię wiary, co wiązało się m.in. z wytworzeniem się rycerstwa jako grupy społecznej przeznaczonej m.in. do szerzenia i obrony chrześcijaństwa.

Te dwa sposoby pojmowania, kim jest miles christianus, znalazły odzwierciedlenie w literaturze. Do najsłynniejszych dzieł podejmujących motyw należał łacińskojęzyczny Podręcznik żołnierza chrystusowego nauk zbawiennych pełny (Enchiridion militis christiani saluberrimis praeceptis refertum), napisany w 1503 r. przez Erazma z RotterdamuErazm z RotterdamuErazma z Rotterdamu. Niderlandzki uczony upowszechnił w nim ideę walki duchowej toczonej przez każdego człowieka wyposażonego w odpowiedni „rynsztunek”, tj. wiarę i cnoty pomagające pokonać grzechy i słabości. Takie rozumienie powinności rycerza chrześcijańskiego nie oznaczało, że popularnością nie cieszyła się koncepcja traktowania walki dosłownie. Wspomagały ją dzieła propagujące ideę krucjaty, np. włoski epos Gerusalemme liberata (Jerozolima wyzwolona) autorstwa Torquata TassaTorquato TassoTorquata Tassa, opowiadający dzieje pierwszej wyprawy krzyżowej ogłoszonej w 1095 r. przez papieża Urbana II.

Miles christianus w twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

Mikołaj Sęp Szarzyński w Pieśni VI O Strusie, który zabit na Rastawicy od Tatarów Roku Pańskiego 1571 ukazał wojnę w obu wspomnianych wymiarach. Pieśń ta przedstawia bohaterską śmierć Stanisława Strusia, uczestnika bitwy z Tatarami, którą w 1571 r. oddział wojska dowodzonego przez hetmana Jerzego Jazłowieckiego stoczył niedaleko Białej Cerkwi.

RsNITdNCzzv5w1

Rycina przedstawia rycerza w zbroi i hełmie z opuszczoną przyłbicą na głowie. Mężczyzna stoi. Ma uniesione obie ręce. W lewej trzyma bochenek chleba, w prawej wytworny dzban. W tle znajduje się pień drzewa.

Zestawiając polskiego rycerza z bohaterami antycznymi, Sęp podkreślał, że walka, w której brał udział Stanisław Strus miała wymiar nie tylko polityczny, ale także religijny, gdyż prowadzona była z „pohańcami” w imię wiary chrześcijańskiej. W swoich utworach poeta rezygnował z odniesień do konkretnych wydarzeń historycznych, wojnę przedstawiał jako odwieczny bój, w którym każdy chrześcijanin musi przeciwstawić się pokusom. W utworach Sępa

Słownik