Początkowo naukę o tym, w jaki sposób powstają i trwają różnego rodzaju byty, określano mianem metafizyki. Termin ten powstał najprawdopodobniej przez przypadek, kiedy to w I w. n.e. Andronikos z Rodos, porządkując pisma Arystotelesa, zbiór traktatów dotyczących „nauki o pierwszych zasadach bytu” ustanowił po księgach zwanych Fizyką i nazwał metafizyką. W tym kontekście greckie tá metá tá physiká tłumaczymy jako „to, co jest po fizyce”. Metafizyka miała być zatem nauką zajmującą się zagadnieniem samego bytu. Dopiero w XVIII w. na oznaczenie nauki o tym, co istnieje jako byt, zaczęto używać pojęcia ontologia. Termin ten wywodzi się z języka greckiego: słowo on óntos tłumaczymy jako „będący”, „byt”, natomiast lógos to „słowo”, „nauka”, „rozum”.

RkzTcGrRMofeP1

Ilustracja przedstawia popiersie dojrzałego mężczyzny. Ma krótkie włosy oraz gęstą brodę z wąsami. Ma głęboko osadzone oczy oraz poziome zmarszczki na czole.

Od początków kształtowania się filozofii, rozumianej jako jeden z fundamentów cywilizacji europejskiej, której kolebką jest starożytna Grecja, rozważania dotyczące tego, w jaki sposób świat istnieje, były jednym z podstawowych zagadnień. Na przełomie VII i VI w. p.n.e. pochodzący z Miletu Tales zastanawiał się nad siłą sprawczą, będącą równocześnie tworzywem, z którego konstytuuje się wszelki byt.

Tales przyjął, że tym, z czego stworzony jest każdy byt, musi być woda. Argumentował, że ten żywioł umożliwia trwanie temu, co żywe, a całą przyrodę uznał za żywy organizm. Kontynuatorzy rozważań Talesa, przedstawiciele szkoły milezyjskiejszkoła milezyjskaszkoły milezyjskiej, Anaksymander i Anaksymenes, pochodzący z tego samego miasta, z którego wywodził się ich nauczyciel, rozwijali przemyślenia dotyczące pierwszej zasady, nazywanej archéarchéarché. Myśliciele z Miletu za pomocą obserwacji i przy użyciu logosulogoslogosu, czyli rozumu, badali zmienności rzeczy i zjawisk, próbując ustalić, czym jest tworzywo świata. Podobnie Heraklit z Efezu i inni przedstawiciele jońskiej filozofii przyrodyjońska filozofia przyrodyjońskiej filozofii przyrody zajmowali się rozważaniami dotyczącymi arché. Zdaniem Heraklita wszystko, co istnieje, wynika z nieustającej zmiany, dzięki czemu wszystkie byty stają się. Radykalne stanowisko ontyczne Heraklita nazywane jest wariabilizmemwariabilizmwariabilizmem.

R11oWyM4QeHrn1

Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę w ciemnej szacie. Ma siwe włosy, długą brodę oraz zmarszczki na twarzy. Mężczyzna ma zamknięte oczy oraz splecione ręce. Opiera się o globus.

Parmenides, przedstawiciel szkoły elejskiej,szkoła elejskaszkoły elejskiej, badał byt, utożsamiając go z Prawdą. Uważał, że tylko to, co jest, jest prawdziwe, a wszystkie własności bytu są z konieczności przymiotami Prawdy. Własności bytu, zdaniem Parmenidesa, wynikają z twierdzenia, że „byt jest, a niebytu nie ma”. Byt jest wieczny, więc nie ma początku ani końca, jest nieruchomy i niezmienny, oraz stały i jeden.

Natomiast w V w. p.n.e. działający w Abderze Leucyp i Demokryt rozwijali nurt atomizmu. Filozofowie, inspirując się rozważaniami Parmenidesa i jego uczniów o jedności bytu, starali się przemyśleć zagadnienie istnienia wielości powstających rzeczy i zjawisk. Tym sposobem Leucyp i jego uczeń Demokryt opracowali koncepcję atomówatomatomów, niezniszczalnych i niepodzielnych bytów, które łącząc się w skupiska, konstytuują otaczający nas świat w postaci przemijających rzeczy i zjawisk. Platon, uznawany za jednego z najważniejszych myślicieli w dziejach filozofii, uważał, że nasze poznanie zachodzi nie tylko za pomocą zmysłów, lecz przede wszystkim intelektu. Twórca Akademii wnioskował, że istnieją byty niezmienne i wieczne, które istnieją idealnie – idee. Byty umieszczone w czasie i przestrzeni, które nieustannie stają się i przemijają, nie istnieją we właściwym sensie tego słowa. Platon wskazywał, że rzeczy, którym przypisujemy istnienie na podstawie doświadczenia zmysłowego, nie muszą być tymi, które istnieją prawdziwie. Stanowisko Platona określa się mianem idealizmu.

Rqqbg6SEicGP21

Ilustracja przedstawia dojrzałego mężczyznę w czarnym stroju, nagim ramieniem oraz czarną czapką na głowie, spod której wystają półdługie, czarne włosy. Ma zmarszczki na twarzy oraz spiczastą bródkę. Mężczyzna wskazuje palcami na globus. Mężczyzna się śmieje z szeroko otwartymi ustami.

W XVII w. francuski filozof René Descartes w toku swoich rozważań dowodził istnienia dwóch rozdzielonych od siebie substancjisubstancjasubstancji: rzeczy myślącej (łac. res cogitans) oraz rzeczy rozciągłej (łac. res extensa). Stanowisko rozwijane przez uczonego nazywamy dualizmem psychofizycznym, a polega ono na uznawaniu niezależnego istnienia umysłu i ciała. W tym samym czasie Baruch Spinoza, działający w Niderlandach filozof, skrytykował twierdzenia Kartezjusza. W swoim najsłynniejszym dziele pt. Etyka myśliciel dowodził, że istnieje tylko jedna substancja przejawiająca się na wiele sposobów, na przykład w postaci ciał lub umysłu, które są ze sobą powiązane.

R6Ugzs4pgroC11

Zdjęcie przedstawia okładkę dzieła Kartezjusza Medytacje o pierwszej filozofii. Napisy są w języku łacińskim.

Również współcześni filozofowie i filozofki proponują różne warianty pojmowania tego, w jaki sposób świat istnieje. W wieku XX myśliciele Gilles Deleuze i Félix Guattari rozwinęli koncepcję ontologiczną, która ukazuje istniejące rzeczy nie jako stałe i niezmienne byty, lecz nieustannie podlegające przekształceniom zjawiska. Zdaniem francuskich filozofów wszystko to, co powstaje, nieustannie przekształca się w procesach nazywanych przez nich stawaniem się. Wchodzenie w relacje z innymi powoduje nasze wzajemne przeistaczanie, stanowiące wyraz samoorganizującej się materii, rozumianej jako ogół tego, co istnieje. Natomiast feministyczna fizyczka i filozofka Karen Barad w swoich rozważaniach łączy zagadnienia z zakresu mechaniki kwantowej z teoriami krytycznymi. Ontologia rozwijana przez badaczkę polega na pojmowaniu świata jako powiązania wielorakich procesów, konstytuujących ludzkie i nieludzkie cielesne sposoby istnienia, takie jak zwierzęta, rośliny, rzeczy, bakterie, grzyby itp., które są względem siebie sprawcze, czyli dokonują wzajemnych przekształceń.

R1O1xeCW0OnYc

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę w kapeluszu. Ma na sobie koszulę i sweter. Siedzi i opiera się o stół. W tle drzwi budynku.

Słownik