Warto przeczytać

Natychmiastową odpowiedzią na pytanie „Jak czytać…” jest – czytać tak, by rozumieć to, co się przeczytało. Można to doprecyzować – zrozumieć prawidłowo przeczytany tekst. Rozumieć poprawnie to, co się czyta, uczyć się nie „na pamięć”, ale „na rozum” – to są najważniejsze zadania czytającego, w szczególności czytającego teksty z fizyki czy astronomii.

Tuwim w swoim wierszu (zachęcam Cię do przeczytania całego wiersza Tuwima „Nauka”) mówi nawet więcej. Chwaląc się najpierw, jak wiele się nauczył, pokazuje potem cały dramat tego, że wprawdzie się nauczył, ale bez zrozumienia.

Powiem, że to także zadanie dla autora tekstu. Czytanie tekstu bowiem to sposób oddziaływania autora na czytelnika. To działanie, w wyniku którego czytający ma dowiedzieć się czegoś, czego nie wiedział, zrozumieć coś, czego nie rozumiał. Dlatego umiejętność pisania prosto o skomplikowanych sprawach powinna być cechą autora. Reakcja czytającego bywa bowiem różna. Często już po pierwszych zdaniach przeczytanego tekstu albo zostajemy wciągnięci w rozwijającą się przed nami myśl autora, albo w dalszej lekturze widzimy tylko stratę czasu. To pierwsze jest sukcesem autora, to drugie – jego porażką.

Czy jednak jest tylko porażką autora, a może także czytelnika? Jakie jest Twoje nastawienie do lektury, którą masz czytać? Czy zamierzasz czytać z własnego zainteresowania, czy z braku lepszego zajęcia, czy ktoś lub coś Cię do tego zmusza? Teksty z fizyki: podręczniki, książki, artykuły, to zwykle nie jest „lektura do poduszki”.

Stwierdzenia „ciekawa książka” lub „interesujący artykuł” nie są też jednoznaczne, zależą bowiem od tego, kto i kiedy tę opinię wygłasza. Opinie dwóch różnych osób o tym samym tekście mogą być różne. Dla jednego wszystko jest jasne, drugi przestaje rozumieć po przeczytaniu dwóch stron. Dlatego często autor już we wstępie pisze, dla kogo książka jest przeznaczona i jaka wiedza jest potrzebna przy lekturze danego tekstu.

Jest to ważne, by czytając uniknąć rozczarowania. Nie zapominaj o tym.

W trakcie czytania też różnie bywa. Nie zawsze do końca wszystko jest jasne. Kiedy więc natrafiasz na kwestię, która nie jest w pełni dla Ciebie zrozumiała – zaznacz to miejsce, wstaw zakładkę i zapisz sobie pytanie, które Ci się wtedy nasuwa. Później może się trafić okazja, że kogoś o to zapytasz, a może być tak, że sam zdobędziesz więcej wiadomości i wtedy - patrząc drugi raz na to samo już „innymi oczami” – wszystko szybko zrozumiesz.

W miarę możliwości, staraj się nie pozostawiać fragmentów przeczytanych bez zrozumienia. Przy czytaniu dalej stopień niezrozumienia będzie się kumulował, aż wreszcie przyjdzie Ci zacytować Tuwima „I nic nie wiem i nic nie rozumiem”. To tylko niepotrzebna frustracja. Możesz po prostu wpisać niezrozumiałą frazę w Google i natychmiast dostaniesz 1000 różnych adresów z wyjaśnieniami.

RX71nlC7gAybb

Rys. 1. Rysunek przedstawia zdjęcie dziewczynki o ciemnej skórze, czarnych, krótkich, prostych włosach i czarnych oczach. Dziewczynka patrzy się na nas trzymając w ręku podręcznik.

Literatura popularnonaukowaTekst popularnonaukowyLiteratura popularnonaukowa z fizyki lub astronomii może śmiało konkurować z science fiction, stanowiąc znakomite uzupełnienie Twojej wiedzy. Aktualnie jest wiele książek z pogranicza fizyki i astronomii, które pokazują związki tego, co największe (Wszechświat) z tym, co najmniejsze (kwarki). Już same tytuły prowokują do sięgnięcia po nie. Wymienię kilka dla przykładu: „Wszechświat w skorupce orzecha” (98), „Mała księga Wielkiego Wybuchu” (138), „Teoria Wszystkiego” (118), „Krótka historia czasu” (178) i trochę obszerniejsze: „Kwantowa granica” (234), „Piękno Wszechświata” (334). W nawiasach podaję liczbę stron.

Otwierając którąkolwiek z tych książek czujesz się, jakbyś wchodził do lunaparku. Przed Tobą cała galeria nieziemskich konstrukcji o nieznanych (a może już częściowo znanych) Ci własnościach. Roztacza się świat niezwykłych krain i przestworzy, a w nim przedziwnych obiektów, które kierują się nieznanymi Ci prawami. Książki te pisane są ciekawym językiem, nie zawierają wzorów i mają niewielką liczbę stron. Zachęcam Cię do ich lektury. Zobaczysz, że przy tym przygody Harry Pottera czy Wiedźmina bledną i wydają się naiwną i niewartą zainteresowania zabawą.

Wzory w naukowych tekstachTekst naukowynaukowych tekstach z fizyki wymagają komentarza. Wiem, że wzory są często postrachem na lekcjach, ale uważam, że niesłusznie. Wzory są kwintesencją fizyki. Zawierają prawa i zasady fizyki w najbardziej skondensowanej formie. Tymczasem w popularnonaukowych tekstach autorzy unikają wzorów. Stephen Hawking w „Krótkiej historii czasu” tłumaczy to tak:

„Ktoś mi powiedział, że każde równanie, jakie umieszczę w książce, zmniejszy liczbę sprzedanych egzemplarzy o połowę. Postanowiłem wobec tego, że nie będzie żadnych równań. W końcu jednak użyłem jednego. Jest to słynny wzór Einsteina $E=m{c}^2$.”

Wzory jednak nie muszą straszyć. W krótkiej i eleganckiej formie wzoru zawarty jest opis i pokazane są własności określonego zjawiska, zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym. Dlatego, czytając teksty z fizyki, staraj się zrozumieć sens podawanych wzorów, bo w nich jest najwięcej treści.

Ważnym elementem tekstów z zakresu fizyki są także wykresy i tabele. Ta graficzna forma prezentacji umożliwia pokazanie związków pomiędzy różnymi wielkościami w sposób, którego zastąpienie słowami byłoby bardzo trudne i najprawdopodobniej zupełnie nieczytelne. Aby odczytać informację z wykresu, trzeba jednak koniecznie zwrócić uwagę na podstawowe elementy, jakimi są układ współrzędnych i podane na osiach jednostki, jakie są skale (liniowe, logarytmiczne itd.), jakie są zaznaczone wartości. Dopiero wtedy widoczna na wykresie prezentacja graficzna jest źródłem wartościowej informacji.

Parę słów komentarza warto poświęcić tabelom. To też specyficzny sposób prezentowania informacji. Tabele, podobnie jak wykresy, też mają swoisty „układ współrzędnych”, jakim są wiersze i kolumny. Grupują one elementy zawierające dane wyselekcjonowane zgodnie z określonym kryterium. Pozycja w tabeli zawiera więc także określoną informację.

W naszym e‑materiale zobaczymy przykłady tekstów z fizyki. Niech będą dla Ciebie bodźcem, by często sięgać po teksty z fizyki i astronomii, a jak się przy tym przekonasz, łączą je te same prawa. W tym jest właśnie piękno fizyki.

Słowniczek