BenetytybenetytyBenetyty (Bennettitopsida) są całkowicie wymarłą klasą roślin, poznaną tylko na podstawie zachowanego materiału kopalnego. W mezozoiku odgrywały one istotną rolę na Ziemi, będąc prawdopodobnie ważnym źródłem pokarmu dla dinozaurów. Ich szczątki z okresu jurajskiego są szczególnie licznie odnajdywane na terenie Ameryki Północnej, Europy i Azji. W okresie dolnej kredy rozpoczęło się ich szybkie wymieranie.

Benetyty miały nierozgałęziony, często bulwiasty pień zwieńczony wielkimi pierzastymi liśćmi. Ich wygląd był łudząco podobny do sagowcówsagowcesagowców, które obecnie są hodowane jako rośliny doniczkowe. Liście płonne tych dwóch grup różnią się jedynie budową aparatów szparkowych! Wśród benetytów wyróżniono jednak gatunki o niepodzielonej blaszce liściowej. Takich cech nie zaobserwowano u sagowców.

Więcej o sagowcach przeczytasz w e‑materiale pt. Przegląd systematyczny nagonasiennychhttps://epodreczniki.pl/a/przeczytaj/DswcOOXf2Przegląd systematyczny nagonasiennych.

Organy rozrodcze sagowców i benetytów istotnie różniły się. Na szczytach odgałęzień lub u nasady liści benetytów występowały obupłciowe strobilestrobilstrobile zbudowane z zalążkówzalążekzalążków i mikrosporofilimikrosporofilmikrosporofili. Były one dodatkowo okryte płonnymi łuskami, co upodabniało je do kwiatów roślin okrytonasiennych. Co więcej, na końcach odgałęzień strobile tworzyły często wierzchołkowate kwiatostany. Benetyty były zatem pierwszą grupa roślin, u której postał obupłciowy kwiat.

Zalążki benetytów miały wydłużoną rurkę zwieńczoną mikropylemmikropylemikropylem. Pomiędzy zalążkami znajdowały się tzw. łuski międzynasienne – jedna z głównych cech charakterystycznych dla tej klasy roślin. Ich końce stykały się, chroniąc zalążki. Mikrosporofile były dość masywne i znajdowały się u nasady sporofili. Niektóre gatunki wykształciły mikrosporofile ponad zalążkami, co stanowiło ich dodatkową ochronę. Wewnątrz mikrosporofili mieściły się mikrosporangiamikrosporangiummikrosporangia wytwarzające mikrosporymikrosporamikrospory.

Analiza nasion benetytów wykazała ich dużą specjalizację oraz podobieństwo do roślin okrytonasiennych – dojrzałe nasiona były w znacznej części wypełnione zarodkami, których liścienie (zawsze dwa) magazynowały substancje odżywcze.

Przewaga obupłciowych strobili, budowa zalążków, łuski międzynasienne, a w końcu budowa zarodka (o dwóch liścieniach magazynujących materiały odżywcze) to cechy benetytów, które wykluczają zaliczenie ich i sagowców do jednej klasy roślin. Warto podkreślić tendencję tych wyjątkowych roślin do okrywania zalążków, co jeszcze wyraźniej widać u potomków benetytów – współczesnych gniotowych.

GniotowegniotoweGniotowe (Gnetopsida) to niewielka klasa roślin reliktowych, licząca około 90 gatunków. W podziale systematycznym wyróżniono wśród nich trzy rzędy:

• przęślowce (Ephedrales) reprezentowany jedynie przez rodzaj przęśl (Ephedra),

• welwiczjowce (Welwitschiales), do którego należy tylko rodzaj welwiczja (Welwitschia),

• gniotowce (Gnetales), do których należy jedynie rodzaj gniot (Gnetum).

Podobnie jak benetyty gniotowe wywodzą się z ery mezozoicznej i wykazują wiele cech zbliżonych do okrytonasiennych, m.in. obecność naczyń w drewnie wtórnym, brak rodni w gametoficie żeńskim oraz redukcję gametofitu męskiego do tworu dwukomórkowego.

Wśród gniotowych znajdują się gatunki o bardzo zróżnicowanej morfologii oraz występowaniu. Część z tych roślin, np. welwiczję przedziwną (Welwitschia mirabilis) czy przęśle (rodzaj przęśl liczy 40 gatunków) odnaleźć można na terenach pustynnych. Gnioty występują w wilgotnych lasach równikowych. Badania molekularne potwierdziły jednak ścisłe pokrewieństwo tych roślin. Ponadto wszystkie gniotowe wykazują wiele cech zbliżonych do okrytonasiennych – drewnodrewnodrewno zawierające naczynianaczynianaczynia, zaczątki obupłciowości kwiatów i owadopylnościowadopylnośćowadopylności.

Rośliny z rodzaju przęśl to zazwyczaj niewysokie krzewy spotykane na suchych terenach. Mają naprzeciwległe lub okółkowo ustawione liście w formie łusek, które szybko opadają – funkcję asymilacyjną pełni także łodyga tych roślin. Przęśle są dwupienne – kwiatostany męski i żeński znajdują się na odrębnych osobnikach.

Przęśle są w większości wiatropylne, choć znane są gatunki owadopylne tworzące obupłciowe kwiatostany, które wydzielają słodki płyn przyciągający owady. Pyłek dostaje się do zalążka dzięki kropli lepkiego, słodkiego płynu. Z ziarna pyłku rozwija się łagiewka pyłkowa, która wrasta do rodni. Łagiewka pyłkowa transportuje dwie nieruchome komórki plemnikowe w kierunku rodni. Jedna z nich zapładnia komórkę jajową, natomiast jądro drugiej zlewa się z jądrem komórki budującej rodnię. U przęśli zachodzi zatem proces przypominający podwójne zapłodnienie charakterystyczne dla roślin okrytonasiennych.

Niektóre gatunki przęsli cenione są za właściwości lecznicze – ich łodygi są źródłem efedryny wykorzystywanej przy leczeniu astmy czy schorzeń układu nerwowego.

R4RJLcvuNdqCo

Zdjęcie przedstawia przęśl skrzypowatą. Jest to wiecznie zielony krzew przypominający nieco swoją budową skrzyp polny. Łodygi są budowy cylindrycznej, mają kolor zielony, a liście rośliny są zredukowane do niewielkich pochewek okalających łodygę.

Do rodzaju welwiczja należy tylko jeden współcześnie żyjący gatunek – welwiczja przedziwna (Welwitschia mirabilis). Roślina ta spotykana jest tylko na pustyni Namib. Ma skrócony pień o średnicy około 1,2 m, z którego tylko niewielki odcinek wystaje ponad poziom gruntu. Z płaskiego wierzchołka pnia wyrastają dwa taśmowate liście, których wzrost trwa przez całe życie rośliny (nawet do 100 lat). Pod wpływem zmiennych warunków u starszych roślin liście rozrywają się na równowąskie odcinki. Welwiczja jest dwupienna i owadopylna.

U nasady liści welwiczji wyrastają krótkie gałązki zakończone zbiorami kwiatów. Kwiaty męskie zbudowane są ze zmodyfikowanych liści w postaci trzoneczków zakończonych trzema zrośniętymi woreczkami pyłkowymi (mikrosporangiami). Sześć trzoneczków zebranych jest w okółek, co przypomina rozmieszczenie pręcików u roślin okrytonasiennych. Otaczają one szczątkowy zalążek, którego jedynym zadaniem jest wytwarzanie słodkiego nektaru wabiącego owady. Poszczególne kwiaty męskie, zebrane w szyszkowaty kwiatostan, u nasady otoczone są przez cztery łuski. Kwiat żeński zbudowany jest z łuski, w której kącie znajduje się jeden zalążek wydzielający słodki płyn przywabiający owady. Pojedyncze kwiaty żeńskie osadzone są na wspólnej osi i tworzą kwiatostan. Kwiatostany męskie i żeńskie są podobne w wyglądzie.

MakrosporamakrosporaMakrospora welwiczji tworzy przedrośle żeńskie przypominające woreczki zalążkowe roślin okrytonasiennych. Przedrośle to nie wytwarza rodni, co jest cechą odróżniającą welwiczję od pozostałych roślin nagonasiennych.

Podobnie jak inne rośliny pustynne, welwiczja przeprowadza fotosyntezę typu CAMfotosynteza CAMfotosyntezę typu CAM. Więcej o tym rodzaju fotosyntezy tutajhttps://edytor.epodreczniki.pl/x/DfpIlPMeP?lang=pltutaj.

RbatSsrsdGAIO

Na zdjęciu welwiczja przedziwna zaliczana do gniotowców. Jest to roślina rosnąca na pustyni. Ma długie, wypłowiałe, suche na końcach liście rosnące w jednej kępie.

Gnioty występują w tropikalnych lasach Azji, Afryki i Ameryki Południowej. Mają charakter pnączy z niepodzielonymi liśćmi o siatkowatej nerwacji. Liście gniotów przypominają budową liście roślin okrytozalążkowych także ze względu na obecność ogonków liściowych. Ich organy rozrodcze są zbliżone do organów występujących u welwiczji. Nasiona niektórych gniotów (wyglądem przypominające owoce) są spożywane po upieczeniu. Inne mają właściwości lecznicze.

RrZSYzIXYcv9A

Zdjęcie przedstawia roślinę o nazwie gniot o dużych, owalnych liściach. Między nimi widoczny jest również kłos wyrastający z gałęzi składający się z niewielkich jajowatych nasion o szpiczastych zakończeniach.

Słownik