Wirusy są pasożytamipasożytpasożytami bezwzględnymi, a ich gospodarzami mogą być prawie wszystkie żywe komórki prokariotycznych i eukariotycznych. Nie wykazują budowy komórkowej, nie mogą także samodzielnie przejawiać żadnych aktywności metabolicznych, dlatego nie zostały zakwalifikowane do żadnego z pięciu królestw istot żywych. Obecnie klasyfikujemy je na podstawie czterech głównych kryteriów: wielkości, kształtu, obecności lub braku zewnętrznej osłonki, a także rodzaju kwasu nukleinowego, który zawierają. Pojawiają się też klasyfikacje wirusów oparte na rodzaju schorzeń przez nie powodowanych, sposobu ich przekazywania czy też grup gospodarzy, w których się namnażają.

Wirusy w większości osiągają niewielkie rozmiary – mają wielkość od kilkudziesięciu do kilkuset nanometrów i możemy je obserwować jedynie w mikroskopie elektronowym. Wirion to pojedyncza cząstka wirusa występująca w środowisku pozakomórkowym, która jest zdolna do atakowania komórek. Każdy wirion składa się z materiału genetycznego w postaci DNADNADNA lub RNARNARNA (nigdy oba te kwasy nukleinowe nie występują jednocześnie) oraz białkowej otoczki zewnętrznej. Otoczka ta zwana jest kapsydem i zbudowana z niewielkich białkowych podjednostek strukturalnych – kapsomerów. Niektóre wirusy mają dodatkowo osłonkę zewnętrzną, zwykle zbudowaną z lipidów, na których znajdują się glikoproteiny.

R98UHzOvwgB54

Na grafice przedstawiony jest schemat wirusa HIV. Wirus ma okrągły kształt, osłonięty jest otoczką lipidową, w której zakotwiczone są proteiny MHC oraz struktury zbudowane z glikoprotein przezbłonowych (gp41) oraz glikoprotein dokujących (gp120). Wewnątrz wirusa tuż przy jego ścianie znajdują się proteiny matrix (p17). Wirus zawiera również okrągłą strukturę, w której znajdują się proteazy, peptydy oraz białka gospodarza. W centrum wirusa znajduje się kapsyd, wewnątrz którego obecny jest genom wirusa w postaci RNA otoczony nukleokapsydem. Do RNA przywiązane są cząsteczki integrazy oraz odwrotnej transkryptazy.

Wirusy mogą namnażać się wyłącznie we wnętrzu komórek organizmów.

Ponieważ nie mają organelli komórkowych, w tym rybosomówrybosomyrybosomów, wykorzystują struktury i możliwości procesów metabolicznych gospodarza, zmuszając zainfekowaną komórkę do produkcji swoich elementów składowych. Proces ten określamy namnażaniem się wirusównamnażanie wirusównamnażaniem się wirusów.

Rx3BRJKtVsR5d1

Grafika przedstawia podłużny liść. Jego ciemnozielona powierzchnia jest poznaczona przez jasnozielone, nieregularne odbarwienia.

Wirusy wywołują u człowieka często bardzo poważne choroby, np. wściekliznę, AIDS, polio, grypę, odrę, ospę wietrzną, różyczkę, COVID−19 czy wirusowe zapalenie wątroby typu A, B i C.

Niektóre wirusy zakażają także rośliny, wywołując takie choroby jak np. mozaikowatość tytoniu, kędzierzawość ziemniaków czy smugowatość pomidorów, które powodują duże straty w rolnictwie.

RTZIGnwLccU621

Grafika przedstawia schemat budowy bakteriofaga. Składa się on z kubicznej główki oraz ogonka. W budowie ogonka możemy wyróżnić krótki kołnierzyk z włókienkami na którym spoczywa kapsyd, podłużną, cylindryczną tubę, płytkę podstawową raz podłużne, zagięte włókna ogonka.

Do najbardziej złożonych wirusów, ze względu na budowę morfologiczną kapsydu, należą te, które wyspecjalizowały się w zakażaniu bakterii. Nazywamy je bakteriofagami, inaczej fagami. Kapsyd bakteriofaga ma kształt bryłowo−spiralny. Składa się z wielościennej główki, do której zwykle doczepiony jest ogonek wyposażony we włókienka. Służą one do przytwierdzania się wirusa do ściany komórkowej bakterii.

Materiał genetyczny bakteriofaga ma najczęściej postać długiej cząsteczki kwasu nukleinowego, zwykle DNA – jednoniciowa lub dwuniciowa – umieszczonej wewnątrz główki.

Istnieje wiele odmian fagów i są one zazwyczaj swoiste względem gospodarza – oznacza to, że atakują tylko jeden gatunek, a czasami tylko jeden szczep bakterii.

Wirusy mogą mieć różne kształty. Na ogół wyróżnia się:

Formy pałeczkowate (spiralne)

Formy pałeczkowate (spiralne)

Są charakterystyczne dla większości wirusów roślinnych.

RyxsEeTn5zqXg

Grafika przedstawia w przybliżeniu mikroskopowym podłużne, prostokątne struktury o nieregularnym rozkładzie.

Formy wielościenne (bryłowe)

Formy wielościenne (bryłowe)

Mają postać 20‑ścienną, rzadziej 12‑ścienną, a ich przykładem są wirusy zwierzęce.

R14OpEgXCio0Q

Grafika przedstawia schemat budowy adenowirusa. Ma on formę dwudziestościanu foremnego złożonego z drobnych kul. Z każdej jego krawędzi wychodzi podłużna struktura, składająca się z pojedynczej nici kul.

Formy kuliste

Formy kuliste

Taką formę ma np. wirus HIV należący do retrowirusów, które zawierają materiał genetyczny w postaci RNA.

RhRBeXSCuasdc

Ilustracja przedstawia wirus SARS‑CoV‑2, który odpowiedzialny jest za infekcję COVID‑19. Ma kształt zbliżony do kulistego w kolorze szarym. Swoją nazwę zawdzięcza otoczce białkowej z czerwonymi i pomarańczowymi wypustkami, która kształtem przypomina koronę.

Słownik