Plotyn Enneady V, 4

R1HdJ2qOGd8LO1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę głowy męskiej. Mężczyzna jest dojrzały. Na jego czole widoczne są poziome zmarszczki. Twarz mężczyzny jest pociągła. Mężczyzna ma wysokie czoło. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są lekko falujące, zaczesane na twarz. Mężczyzna ma niewielką brodę. Nos rzeźby jest uszkodzony.

Albowiem musi być coś przed wszystkimi rzeczami, coś pojedynczego i różnego od wszystkich rzeczy, które są po Nim: musi być Ono dzięki Samemu Sobie, niepomieszane z rzeczami od Siebie pochodzącymi, i z drugiej strony musi znowu mieć moc obecności w rzeczach innych. Ono […] jest nawet ponad substancją – bo jeśli nie będzie pojedyncze, zewnątrz wszelkiego układu i składu i istotnie jedno, to nie będzie początkiem – Ono arcysamowystarczalne, ponieważ jest pojedyncze i najpierwsze, jako że to, co nie jest najpierwsze, potrzebuje rzeczy w nim pojedynczych, ażeby z nich być. I takie Jedno musi być jedyne, bo jeśli nie byłoby takie, to Jednym byłyby obydwa. Nie mówimy bowiem o ciałach dwóch albo – że Jedno jest pierwszym ciałem, gdyż nic pojedynczego nie jest ciałem, i czymś, co powstaje jest ciało, lecz nie początkiem! Początek nie jest zrodzony, jeżeli zaś jest niecielesny, lecz istotnie jeden, to będzie […] Pierwszym. Jeżeli tedy po Pierwszym będzie coś różnego, to nie będzie już ono pojedyncze. Bedzie to tedy owo „jednowiele”. Więc skąd ono? Od Pierwszego, bo z pewnością nie jest to sprawa przypadku, ani Tamto nie byłoby już wtedy początkiem wszechrzeczy. Więc w jaki sposób od Pierwszego? Zaprawdę, jeżeli doskonałe jest Pierwsze i ze wszystkiego najdoskonalsze i jeżeli jest mocą pierwszą, to musi być najmocniejsze ze wszystkich jestestw i inne moce muszą, ile tylko „mogą”, Je naśladować.

plo Źródło: Plotyn, Enneady V, 4, [w:] Barbara Markiewicz, Filozofia dla szkoły średniej. Wybór tekstów, tłum. A. Krokiewicz, Warszawa 1988, s. 75–76.

Św. Augustyn Solilokwia, 2.7, 3.8

[Augustyn rozmawia z Rozumem]
Augustyn: Oto modliłem się do Boga.
Rozum: Co chcesz zatem poznać?
– To wszystko, o co się modliłem.
– Streść krótko swoje życzenia.
– Chcę poznać Boga i duszę.
– Czy nic więcej?
– Nic zgoła. […]
– Czy wystarcza zatem tak na przykład znać Boga, jak znasz fazę, w jakiej jutro będzie Księżyc?
– Nie wystarczy, bo fazy stwierdzam zmysłami. Bóg natomiast albo jakaś inna ukryta w naturze przyczyna mogłaby może zmienić niepodzielnie bieg Księżyca. A gdyby tak się stać miało, wówczas wszystko, co przewidywałem, okaże się fałszywe.
– Czy wierzysz, że tak się stać może?
– Nie wierzę. Szukam jednak prawdy, w którą mógłbym uwierzyć. Możemy powiedzieć słusznie, że wierzymy we wszystko to, co wiemy, ale nie możemy twierdzić, z wiemy wszystko to, w co wierzymy.
– Odrzucasz więc w tym wypadku wszelkie świadectwo zmysłów?
– Całkowicie odrzucam.
– A tego przyjaciela, o którym mówisz, że go dotąd nie znasz, chcesz poznać zmysłami, czy rozumem?
– Ta wiedza o nim, którą dały mi zmysły, o ile dają one jakąkolwiek wiedzę, jest licha i już mi nie wystarczy, rozumem natomiast usiłuję sięgnąć do tego, co czyni z niego mego przyjaciela, to jest do samej jego duszy.
– Czy możesz ją poznać w inny sposób?
– Nie mogę. […]

aug Źródło: Św. Augustyn, Solilokwia, 2.7, 3.8, [w:] Barbara Markiewicz, Filozofia dla szkoły średniej. Wybór tekstów, tłum. W. Kornatowski, Warszawa 1988, s. 81–82.

Rene Descartes Prawidła kierowania umysłem, I, II

Wszystkie nauki nie są niczym innym jak ludzką mądrością, która pozostaje zawsze jedna i ta sama, chociaż stosuje się do różnych przedmiotów i nie większą zapożycza od nich rozmaitość niż światło słońca od różnorodności rzeczy, które oświeca; nie ma więc potrzeby krępować umysłu jakimiś granicami. Wszak poznanie jednej prawdy, inaczej niż wprawa w jednej sztuce, nie oddala nas od odkrycia drugiej, ale raczej jest nam w tym pomocne. I zaiste, dziwne mi się wydaje, iż bardzo wielu ludzi bada nadzwyczaj pilnie obyczaje ludzkie, właściwości roślin, ruchy gwiazd, przemiany kruszców i przedmioty podobnych nauk, a tymczasem nikt prawie nie myśli o rozumie, czyli o powszechnej mądrości, choć przecież wszystko inne cenić należy nie tyle samo przez się, co dlatego, iż się do niej nieco przyczynia. […] Wszelka wiedza jest poznaniem pewnym i oczywistym; a ten, kto o wielu rzeczach wątpi, nie jest bardziej uczony niż ten, kto o nich nigdy nie myślał; a nawet wydaje się on od tegoż ostatniego mniej uczony, jeśli o pewnych z nich fałszywe powziął mniemanie; dlatego lepiej jest nigdy nie badać, niż zajmować się tak trudnymi przedmiotami, iż nie mogąc odróżnić prawdy od fałszu, zmuszeni jesteśmy przyjmować to, co wątpliwe, za pewne, albowiem wówczas, mniejsza jest nadzieja powiększenia wiedzy niźli niebezpieczeństwo jej zmniejszenia. Otóż stosownie do tego prawidła odrzucamy wszelkie owe prawdopodobne tylko poznania i zakładamy, że należy wierzyć jedynie temu, cośmy doskonale poznali i w co nie można wątpić. […] Przekonany jednak jestem, że pewne pierwiastkowe nasiona prawdy, wszczepione przez naturę umysłom ludzkim, które tłumi w nas lektura i codziennie tyle różnych błędów, posiadały już wielką moc w owej nieokrzesanej i prostej starożytności; toteż z pomocą tego samego światła rozumu, dzięki któremu dostrzegali, że należy przenosić cnotę nad rozkosz, a szlachetność nad pożytek, choć nie zdawali sobie sprawy, dlaczego tak jest, doszli również do poznania prawdziwych idei filozofii i matematyki.

kart Źródło: Rene Descartes, Prawidła kierowania umysłem, I, II, [w:] Barbara Markiewicz, Filozofia dla szkoły średniej. Wybór tekstów, tłum. L. Chmaj, Warszawa 1988, s. 131–132.