Przeczytaj
Utwór o uniwersalnym charakterze
PieśńPieśń o incipicieincipicie Czego chcesz od nas, Panie powstała około roku 1558. To wczesny utwór Jana Kochanowskiego i jeden z pierwszych wydanych w języku polskim. Jako wyraz filozofii epoki i swoisty manifest religijny, pieśń Czego chcesz od nas, Panie zajmuje ważne miejsce w dorobku pisarskim autora. Ukazuje poetycki obraz Boga; temat ten powraca w poezji Jana Kochanowskiego szczególnie często, jest dla niego charakterystyczny. Autor przyjmował różne postawy wobec Stwórcy, przechodząc od religijnego optymizmu do kryzysu wiary. Czego chcesz od nas, Panie to przykład afirmacjiafirmacji świata i Boga. Utwór, tytułowany również jako HymnHymn, jest pochwałą niewidzialnego Stwórcy poprzez docenienie jego dzieła. Przewodnia myśl pieśni wykorzystuje powszechne motywy i toposy, m.in. topos deus artifex (Boga artysty), topos deus faber (Boga rzemieślnika) i motyw świata jako dzieła sztuki. Myśl tę można wywodzić z Biblii, a szczególnie z Psałterza, jednak poeta zaakcentował w utworze własne, typowo renesansowe spojrzenie.
Manifest renesansowy Kochanowskiego, „Pamiętnik Literacki” nr 3–4Porównanie poematu z łacińskim tekstem Wulgaty ujawnia, iż Kochanowski zapożyczył od psalmisty pewne zwroty i określenia, lecz tylko te, które zgadzały się z jego własną ideą Boga i jego powiązań ze światem — ideą w wielu wypadkach różną od tej, którą wyraża Psałterz. Bóg z Pieśni jest wyłącznie dobrocią i miłosierdziem, podczas gdy Bóg psalmisty bywa groźny, a nawet przerażający. Są w Psalmach pewne stwierdzenia wskazujące, iż boska potęga znajduje wyraz w porządku, jaki panuje wśród zjawisk natury, lecz częściej wyraża się ona w cudach obalających naturalny porządek rzeczy: w rzekach odwracających swój bieg, w roztapiających się górach itd. W idei Boga wyrażonej w Pieśni nie ma miejsca na cuda. Co więcej, piękno świata jest jednym z głównych źródeł uczuć religijnych Kochanowskiego. Tego estetycznego składnika uczuć religijnych można się domyślać i w Psalmach, lecz nigdy nie wydobywa się on na plan pierwszy
Pieśń Kochanowskiego ukazuje idee religijne z perspektywy człowieka renesansu: pełnego optymizmu, przekonanego o harmonii świata i odnajdującego piękno w porządku. Utwór stał się wyrazem przekonań epoki, dzięki czemu zyskał ogromną popularność, o czym świadczą liczne XVI‑wieczne odpisy oraz tłumaczenia na inne języki, m.in. łacinę, niemiecki i czeski.
Pieśń XXV
(Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?)Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?
Kościół Cię nie ogarnie, wszędywszędy pełno Ciebie:
I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,
Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swojemieni swoje.
Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy,
Bo nad to przystojniejszejprzystojniejszej ofiary nie mamy.Tyś Pan wszytkiego świata. Tyś niebo zbudował
I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował.
Tyś fundament założył nieobeszłejnieobeszłej ziemi
I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi
A zamierzonych granic przeskoczyć się boi.
Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,
Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają. Tobie k woliTobie k woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi,
Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa,
Potym do gotowego gnuśnagnuśna Zima wstawa.Z Twej łaski nocna rosa na mdłemdłe zioła padnie,
A zagorzałezagorzałe zboża deszcz ożywia snadniesnadnie.
Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności,
A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości.Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!
Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.
Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi,
Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi.
Słownik
(łac. affirmare – potwierdzać, zapewniać) afirmacja świata – postawa głębokiej akceptacji, pozytywny stosunek do otaczającego świata
(gr. anthropos – człowiek, łac. centrum – środek) przekonanie, że człowiek jest najdoskonalszą istotą we wszechświecie
(łac. humanus – ludzki, gr. ismos – wiedza, nauka) prąd dominujący w kulturze renesansu, przeciwstawiający teocentrycznej kulturze średniowiecznej zainteresowanie człowiekiem i życiem ziemskim; w szerszym sensie humanizm to ogólna nazwa odnosząca się do koncepcji przypisujących człowiekowi centralne miejsce w świecie i najwyższą wartość
(gr. hymnos – rodzaj pieśni obrzędowej) gatunek poetycki; uroczysta i podniosła pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze
(łac. incipere – zaczynać) określenie początkowych wyrazów utworu
gatunek poezji wywodzący się z antyku, związany genetycznie z muzyką; charakteryzuje się podziałem na strofy i wyraźnym rytmem; pieśni to utwory różnorodne tematycznie, zależne od okoliczności, którym towarzyszą (np. pieśni obrzędowe, religijne, patriotyczne, wojenne, miłosne, biesiadne)
(łac. reformatio – przekształcenie) ruch religijno‑społeczny mający na celu odnowę chrześcijaństwa; efektem reformacji był rozłam religijny Europy
(gr. tópoi – miejsca, łac. Deus – Bóg, łac. artifex – rzemieślnik, artysta) topos Boga artysty; świat jest w tym ujęciu pierwszym dziełem sztuki, a Bóg – pierwszym i najdoskonalszym artystą
(gr. tópoi – miejsca, łac. Deus – Bóg, łac. faber – kowal, pracownik, cieśla) topos Boga rzemieślnika, który stworzył świat pracą rąk; w renesansie rzemiosło było bardzo cenione, często wyżej niż malarstwo czy rzeźba