Przeczytaj
Ziemie włączone do Rzeszy
Na rozkaz führera to miasto nazywa się Litzmannstadt. Tablica ustawiona na Placu Wolności w Łodzi w miejscu zburzonego 11 listopada 1939 r. pomnika Tadeusza Kościuszki.
Na ziemiach wcielonych do Rzeszy Polaków od 14. roku życia obowiązywał przymus pracy, dla kobiet trwał on do 65. roku życia, dla mężczyzn – do 70. Podobnie było w Generalnym Gubernatorstwie. Aby ograniczyć przyrost naturalny, podwyższono granicę wieku osób zawierających związek małżeński: 28 lat dla mężczyzn i 25 lat dla kobiet. Niemcy zagrabili cały majątek państwa polskiego i organizacji społecznych, wszystkie prywatne przedsiębiorstwa bankowe, przemysłowe i transportowe należące do Polaków i Żydów oraz ponad 90% budynków mieszkalnych. Konfiskowano także gospodarstwa rolne. Zarobki polskich pracowników stanowiły 50–60% wynagrodzenia Niemców zatrudnionych na analogicznych stanowiskach. Żywność była reglamentowanareglamentowana w całej Rzeszy, ale Polacy dostawali niższe racje żywności.
Kogo uznawano za Niemca
W poszczególnych okręgach ziem wcielonych do Rzeszy obowiązywały różne kryteria umieszczania na niemieckiej liście narodowościowej. Gauleiter (niem. - zarządca okręgu) Kraju Warty, Arthur Greiser, uważał Wielkopolan za wrogów Rzeszy i zakazał ich niemczenia. Natomiast gdański gauleiter Albert Forster w 1942 r. wciągał na listę zwłaszcza tych Polaków, którzy mieli synów w wieku poborowym. Sprzeciw groził wysłaniem całej rodziny do obozu koncentracyjnego. Podobnie było na Śląsku. Kilkadziesiąt tysięcy Polaków przymusowo wcielonych do Wehrmachtu zdezerterowało i wstąpiło do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Generalne Gubernatorstwo
Generalne Gubernatorstwo (GG) Niemcy utworzyli 26 października 1939 roku. Siedzibą generalnego gubernatora Hansa Franka został Kraków. Władze okupacyjne od razu rozpoczęły prześladowania. W listopadzie 1939 r. 183 pracowników uczelni krakowskich zaproszono na spotkanie z władzami niemieckimi, po czym całą kadrę naukową aresztowano i wywieziono do obozu koncentracyjnego. Większość z nich w końcu zwolniono pod naciskiem światowej opinii publicznej i po interwencjach ze strony Kościoła katolickiego oraz rządu włoskiego, ale i tak wielu z aresztowanych na skutek doświadczeń obozowych, niedożywienia i chorób zmarło po powrocie do domu. W grudniu 1939 r. w podwarszawskim Wawrze rozstrzelano 107 mieszkańców w odwecie za zabicie przez pospolitych bandytów dwóch niemieckich żołnierzy. Egzekucja przeprowadzona w Wawrze była pierwszym przykładem zastosowania odpowiedzialności zbiorowej wobec mieszkańców Generalnego Gubernatorstwa oraz jedną z pierwszych masowych zbrodni dokonanych na ludności cywilnej. Między majem a lipcem 1940 r. okupanci przeprowadzili na terytorium Generalnego Gubernatorstwa tzw. akcję AB (potoczna nazwa Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej, niem. Ausserordentliche Befriedung saktion), podczas której Niemcy planowali usunąć przedstawicieli „warstw przywódczych”, czyli inteligencji, w tym wielu nauczycieli, księży, oficerów, urzędników. W ramach tej akcji w Palmirach pod Warszawą w 20 egzekucjach śmierć poniosło niemal 2 tys. osób. Wśród zabitych znalazł się m.in. marszałek sejmu Maciej Rataj czy olimpijczyk Janusz Kusociński. Wielu spośród aresztowanych, w tym osoby przetrzymywane na Montelupich i w klasztorze św. Michała w Krakowie, rozstrzelano w fosach Fortu Krzesławice w Krakowie.
Kolejnym miejscem masowej zbrodni dokonanej na ponad setce obywateli polskich w lipcu 1940 r. przez niemieckich funkcjonariuszy była góra Gruszka nieopodal Tarnawy Górnej. Rury Jezuickie w pobliżu Lublina zostały wybrane przez nazistów jako miejsce stracenia więźniów politycznych przetrzymywanych dotychczas w areszcie na Zamku Lubelskim. W sumie w pięciu egzekucjach zamordowano tam między czerwcem a sierpniem 1940 r. co najmniej 450 Polaków. Podobnych miejsc naznaczonych zbrodnią hitlerowską było na terenach dawnej Rzeczypospolitej wiele.
Wyjaśnij symbolikę pomnika. Zwróć uwagę na znajdujący się w tle obelisk oraz orła z rozłożonymi skrzydłami.
Tysiące polskich dzieci uznanych za rasowo odpowiednie do germanizacji odebrano rodzicom i wywieziono do Rzeszy, skąd po wojnie wróciły tylko nieliczne. Oddano je na wychowanie niemieckim rodzinom lub instytucjom hitlerowskim.
Władze Generalnego Gubernatorstwa prowadziły świadomą politykę pauperyzacjipauperyzacji Polaków. Artykuły spożywcze inne niż chleb, marmolada, kartofle i sól pojawiały się bardzo rzadko. Przydziały mięsa były minimalne, niekiedy do sklepów dostarczano makaron i kaszę, sporadycznie jajka. Dzienne racje chleba na kartki wahały się od 150 do 300 gram na osobę. Stale zmniejszano zawartość mąki żytniej w chlebie. Za nielegalny handel groziły wysokie kary, z karą śmierci włącznie. Szmugiel (niem. Schmugler – przemytnik) był jednak koniecznością. Szmuglerzy przemycali artykuły spożywcze ze wsi do miast oraz z dzielnic „aryjskich” do gett. Żywność pochodziła od polskich rolników oraz z kradzieży – z magazynów i transportów okupanta.
Kenkarta
Kenkarta (niem. Kennkarte) – dowód tożsamości wydawany przez władze niemieckie wszystkim nie‑niemieckim mieszkańcom GG, którzy ukończyli piętnaście lat. Na początku okupacji poświadczeniem tożsamości były polskie przedwojenne dowody osobiste, Hans Frank wydał rozporządzenie o obowiązkowym wydawaniu kenkart w październiku 1939 roku. Władze niemieckie postanowiły rozpocząć akcję wydawania tych dokumentów prawdopodobnie ze względu na rozpowszechnienie fałszywych polskich dowodów osobistych. Proceder podrabiania legalnych dokumentów trwał jednak nadal. Komenda Główna Armii Krajowej (AK)Armii Krajowej (AK) szacowała pod koniec 1942 r., że co dziesiąty mieszkaniec GG ma fałszywą kenkartę.
Rządy litewskie na Wileńszczyźnie
Mieszkańcy Wilna witają Wojsko Litewskiei litewskim herbem „Pogoń”, 10 października 1940 roku. Przypomnij, z czego wynikał tak negatywny stosunek państwa litewskiego w międzywojniu do Polski.
Wielu Litwinów przyłączenie Wileńszczyzny traktowało jako akt sprawiedliwości dziejowej, powrót do Litwy jej historycznej stolicy. Przez cały okres istnienia Republiki Litewskiej w dwudziestoleciu międzywojennym Kowno oficjalnie nazywano stolicą tymczasową. Po odebraniu Wilna Polsce nie przeniesiono jednak do niego władz państwowych. Dla Polaków, stanowiących na Wileńszczyźnie większość, rządy litewskie były okupacją, choć nieporównanie łagodniejszą od sowieckiej i niemieckiej. W szkołach przekonywano młodzież polską, że po wiekach polonizacji powinna wrócić na łono narodu litewskiego. Pod koniec roku 1939 władze litewskie zamknęły Uniwersytet Stefana Batorego. Rządy Litwinów na Wileńszczyźnie trwały od października 1939 r. do czerwca 1940 r., kiedy całą Litwę anektował Związek Sowiecki.
Okupacja niemiecka na Kresach Wschodnich
Po rozpoczęciu inwazji Hitlera na Związek Sowiecki jednostki policyjne Einsatzgruppen mordowały przede wszystkim Żydów i komunistów. Jednocześnie Niemcy umożliwiali, a nieraz wręcz inspirowali bezkarne zabijanie Żydów przez miejscową ludność. Latem 1941 r. w Kownie litewscy nacjonaliści z inspiracji niemieckiej przeprowadzili pogrom ludności żydowskiej. Jego ofiarą padło niemal 4 tys. Żydów, dodatkowo w czasie kilkudniowych zamieszek dokonywano gwałtów i grabieży mienia żydowskiego. Był to jeden z największych pogromów przeprowadzonych w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej po ataku Trzeciej Rzeszy na ZSRS. Do podobnych wydarzeń w tym samym czasie doszło w okolicach Białegostoku w Jedwabnem. Grupa 40 Polaków, prawdopodobnie działających z inspiracji niemieckiej, dokonała napaści na społeczność żydowską. W wyniku tego zdarzenia zginęło 340 Żydów, z czego 300 zostało żywcem spalonych w stodole. Z dość licznej społeczności żydowskiej ocalała znikoma liczba jej przedstawicieli.
Napisz inskrypcję upamiętniającą pomordowanych w Jedwabnem Żydów, która mogłaby zostać umieszczona na pomniku.
Do Lwowa razem z oddziałami niemieckimi wkroczyły jednostki stworzone przez ukraińskich nacjonalistównacjonalistów. W nocy z 3 na 4 lipca 1941 r. rozstrzelano polskich profesorów. Okupant niemiecki zlikwidował polskie szkolnictwo. W Święcianach w maju 1942 r. w odwecie za zamach na trzech Niemców hitlerowcy rozstrzelali 1200 osób. Litewscy i ukraińscy nacjonaliści próbowali powołać własne rządy, na co jednak nie pozwolili im Niemcy. Z ochotników litewskich hitlerowcy stworzyli oddział noszący mundury SS. Jego członkowie rozstrzelali w Ponarach pod Wilnem Żydów, Polaków oraz jeńców sowieckich. Ochotnicy ukraińscy stworzyli 14. Dywizję SS Galizien.
Dla części nacjonalistów ukraińskich walka u boku Niemców była nie do przyjęcia, ponieważ dążyli do pełnej niezależności Ukrainy. Stworzyli oni w 1942 r. partyzanckie oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), walczące z partyzantami sowieckimi i polskimi. Z czasem niektóre oddziały UPA zaczęły zawierać lokalne porozumienia z Niemcami skierowane przeciw Sowietom. Członkowie UPA dokonali rzezi Polaków na Wołyniu. W 1943 r. oddziały ukraińskie napadały polskie wioski i mordowały ze szczególnym okrucieństwem wszystkich mieszkańców bez względu na ich wiek i płeć. Atakowano pojedyncze osoby, ale też małe i większe skupiska ludności polskiej. Ofiarami tych mordów padali w przeważającej większości Polacy (nawet ci, którzy pozostawali w relacjach rodzinnych z Ukraińcami), w mniejszej skali Żydzi, Rosjanie, Ukraińcy czy Ormianie. Kulminacja akcji nastąpiła w lecie 1943 roku. Tylko 11 i 12 lipca 1943 r. zabili 4,5 tys. osób. W tym samym miesiącu spalili 18 kościołów. Polacy tworzyli oddziały samoobrony, scalone później w ramach 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. W wyniku rzezi wołyńskiej zginęło około 50‑60 tys. Polaków, u tych zaś, którzy przeżyli i którym udało się uciec, pozostawiła traumatyczne doświadczenia na całe życie. Zbrodnia przeprowadzona na Wołyniu i Małopolsce Wschodniej została uznana za zbrodnię ludobójstwa.
Początkiem końca okupacji niemieckiej na Kresach Wschodnich była noc z 3 na 4 stycznia 1944 r., kiedy wojska sowieckie przekroczyły granicę polsko‑sowiecką na Wołyniu.
Po 18‑dniowej kampanii rozpoczęła się największa kampania przesiedleńcza w historii świata. Wszystkie grupy etniczne, które wykonywały swoje zadania na zewnątrz, zostały wezwane przez Führera do ojczyzny swoich ojców. Pomagają teraz w rozbudowie i konsolidacji Wielkiego Cesarstwa Niemieckiego. Ich umiejętności […] będą szczególnie skuteczne w rozwoju Kraju Warty. Wymień kierunki, z których przesiedlano volksdeutschów na teren Kraju Warty.
Słownik
polska konspiracyjna organizacja zbrojna, utworzona 14 lutego 1942 r. w wyniku przekształcenia Związku Walki Zbrojnej i kontynuująca jego działalność; dalekosiężnym celem Armii Krajowej było przygotowanie i, w sprzyjającej sytuacji militarnej, przeprowadzenie powstania powszechnego; w ramach walki bieżącej AK prowadziła działalność propagandową, wywiadowczą, dywersyjno‑sabotażową oraz partyzancką
(niem. Wartheland) określenie administracyjne stosowane przez niemieckich okupantów na określenie zachodnich ziem II Rzeczypospolitej bezpośrednio anektowanych do Trzeciej Rzeszy podczas II wojny światowej; były to tereny Wielkopolski i okolic Łodzi, a głównym założeniem hitlerowskiej polityki była ich szybka germanizacja m.in. eksterminację polskiej ludności oraz zasiedlenia Kraju Warty sprowadzanymi z innych ziem Niemcami
zjawisko ubożenia ludności
stałe lub czasowe ograniczenie kupna lub sprzedaży pewnych towarów
zwolennik nacjonalizmu, czyli ideologii uznającej własny naród za najwyższą wartość
Słowa kluczowe
III Rzesza, Generalne Gubernatorstwo, Hans Frank, akcja AB, kenkarta, Ukraińska Powstańcza Armia, II wojna światowa, Polska pod okupacją, ziemie polskie pod okupacją
Bibliografia
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2011.
Satyra w konspiracji 1939‑1944, op. G. Załęski, Warszawa 1958.
Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939‑1959. Atlas ziem Polski. Polacy, Żydzi, Niemcy, Ukraińcy, pod red. W. Sienkiewicza i G. Hryciuka, Warszawa 2008.
R. Szuchta, P. Trojański, Holokaust. Zrozumieć dlaczego, Warszawa 2006.