Muzyka dla wszystkich

RXmx5rVA4IdBw1

Zdjęcie przedstawia urządzenie z dużą tubą i małą igłą przyczepionymi do drewnianej podstawy, na której znajduje się płyta. Do podstawy przymocowana jest korbka. Tło stanowi murowana ściana.

Dzisiejsza powszechna dostępność muzyki zaczęła się od wynalezienia przez Thomasa Edisona fonografu w 1877 roku. Nakręcało się go korbką, a nośnikiem dźwięku był cylinder pokryty cynową folią, woskiem lub ebonitemebonitebonitem. Niestety jakość dźwięku była daleka od doskonałości. Lepszą dawał konkurent fonografu – gramofon, skonstruowany w 1887 r. przez Niemca Emila Berlinera. W gramofonie używano płaskich, twardych płyt. Pierwsze wytwarzano z cynku powleczonego woskiem, po kilku latach zaczęto wyrabiać je z ebonituebonitebonitu. Na ziemiach polskich gramofony sprzedawano od 1889 r., a pierwsza wytwórnia płyt gramofonowych ruszyła w Warszawie 20 lat później. W tymże roku zaczęto sprzedawać gramofon walizkowy, który można było zabrać ze sobą na majówkę. Nakręcany na korbkę gramofon z tubą stał się symbolem nowoczesności i zwiastunem popkulturypopkulturapopkultury.

Radio – „telegraf bez drutu”

RKL4pPMzlJzKo1

Zdjęcie przedstawia trzech mężczyzn w garniturach i melonikach, którzy obsługują urządzenia z antenkami, przyciskami i kablami. W tle widoczny jest drewniany budynek.

W 1896 r. Guglielmo Marconi przesłał bezprzewodowo, za pośrednictwem wynalezionej przez siebie anteny, sygnał nadany alfabetem Morse’aalfabet Morse'aalfabetem Morse’a na odległość trzech kilometrów. Pięć lat później przesłał sygnał radiowy (jedną literę) przez Atlantyk. Pierwsze odbiorniki radiowe zaczęto sprzedawać w Nowym Jorku w 1910 r. Rozwój radiotechniki przyspieszyła I wojna światowa − wojsko doceniło zalety nowego sposobu komunikacji. W latach międzywojennych radio stało się elementem życia codziennego milionów Amerykanów. Dzięki zyskom z reklam stało się też biznesem.

Fotografia

Fotografia zmieniła sposób widzenia świata. Za datę jej powstania przyjmuje się rok 1839, kiedy Francuz Louis Jacques Daguerre udoskonalił technikę otrzymywania trwałych obrazów na materiale światłoczułym, nazwaną później dagerotypiądagerotypiadagerotypią. Pierwszymi wojnami udokumentowanymi przez fotografów były wojna krymska i wojna secesyjna w Ameryce. Pod koniec wieku pozowanie do zdjęcia ślubnego było już stałym elementem ceremonii. Album ze zdjęciami stał się ważnym elementem historii rodzinnej. Na przełomie wieków ludzie mogli się udać do fotoplastykonu, gdzie oglądali przesuwające się zdjęcia z najbardziej egzotycznych miejsc świata. Mogli też wybrać się na seans do kinematografukinematografkinematografu, by podziwiać ruchome obrazy.

R1Q2tU6aX2Xzf

Czarno‑białe zdjęcie przedstawia niewyraźny budynek gospodarski oraz pola.

Kinematograf

RdKRlBBDToevD1

Zdjęcie przedstawia duży, niski budynek, przed którym stoją rzędy samochodów oraz grupa pozujących do zdjęcia ludzi. Na budynku jest napis: Christie Film Co. Nestor Comedies. Po lewej stronie rosną drzewa.

W grudniu 1895 r. bracia August i Ludwik Lumière zapoczątkowali epokę kina półgodzinnym seansem „Kinematografu Lumière” w podziemiach paryskiej Grand Cafe. Seans rozpoczynał dwuminutowy film Wyjście robotników z fabryki. Trudno obecnie oddać emocje ludzi pierwszy raz oglądających filmy. Do legendy przeszło przerażenie widzów spowodowane jadącym „wprost na nich” pociągiem. Filmy były czarnobiałe i nieme, muzyk grający podczas seansu nie zawsze był mistrzem, a projekcję nierzadko przerywał pożar (taśma celuloidowa jest łatwopalna), ale od samego początku kino tworzyło nowe wzorce dla masowej wyobraźni.

R3agWXGJskVWN

Ilustracja przedstawia widzów, którzy oglądają wyświetlany na ekranie film. Widzowie są elegancko ubrani, są to mężczyźni, kobiety i dzieci. Mają radosne miny i uniesione ręce. Wyświetlany film przedstawia postać w fartuchu, która trzyma wąż ogrodowy blisko twarzy. Woda niespodziewanie tryska i strąca kapelusz. Na dole jest napis w języku francuskim: Cinèmatographe Lumière.

Rx7WNZebyh8eu1

Zdjęcie przedstawia duży, biały napis Hollywood, który znajduje się na wzgórzu. W tle widoczne jest bezchmurne niebo.

Film szybko przestał być sensacyjną nowinką. Wkrótce stał się przemysłem, w którym prym wiodły wytwórnie amerykańskie. Symbolem amerykańskiej kinematografii i stolicą kina światowego stała się północno- zachodnia dzielnica Los Angeles − HollywoodHollywoodHollywood. Pierwsze studio filmowe, Studio Nestor, powstało tu w 1911 r. Początkowo jednak kinematografia rozwijała się na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. Do Kalifornii filmowcy przenieśli się m.in. ze względu na lepsze warunki pogodowe. W epoce kina niemego Hollywood zostało zdominowane przez pięć wielkich wytwórni, m.in. Paramount i Warner Bros. Nieprzypadkowo Hollywood nazywano fabryką snów. Z jednej strony przydomek ten nawiązywał do magii kina, tworzenia rzeczywistości będącej odzwierciedleniem marzeń. Z drugiej zaś oddaje technologiczną stronę amerykańskiej kinematografii: nagromadzenie w jednym miejscu studiów filmowych, laboratoriów i mnóstwa innych zakładów związanych z kinem, a także rzeszy aktorów, techników, reżyserów itp. sprawia wrażenie ogromnego zakładu przemysłowego. To odczucie potęgowała także rosnąca z roku na rok liczba filmów, które w coraz większym stopniu zaczęły kształtować mentalność i gusty ludzi na całym świecie.

RfwCC6J4FExjL

Zdjęcie przedstawia plan filmowy. Po bokach stoją ogromne kolumny zwieńczone rzeźbami stojących słoni. Na dole jest duży plac z rzeźbami oraz schody, na których znajduje się tłum postaci w antycznych kostiumach. W tle widoczny jest wysoki mur z namalowanymi freskami.

R4lKZuS3ogSOX

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Kultura masowa.

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Kultura masowa.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DCItstWYh

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Kultura masowa.

Sport jako zjawisko masowe

Chociaż idea sportowej rywalizacji ma tradycje antyczne, to dopiero pod koniec XIX w. nastąpiła kodyfikacjakodyfikacjakodyfikacja zasad obowiązujących w poszczególnych dyscyplinach, a sport stał się zjawiskiem masowym.

Zakaz igrzysk olimpijskichigrzyska olimpijskieigrzysk olimpijskich wydany przez cesarza Teodozjusza Wielkiego w 393 r. sprawił, że przez wiele wieków sport istniał w zasadzie jedynie w formie zabaw ludowych lub okazjonalnych widowisk, służących czasem wojskowej zaprawie uczestników (np. turnieje rycerskie). Na powrót idei edukacji sportowej i łączenia rozwoju duchowego i fizycznego młodzieży wpłynęły, oprócz rozwoju medycyny, także wprowadzenie w XIX w. powszechnego poboru i głosy wojskowych narzekających na sprawność fizyczną poborowych. Późniejsze paramilitarne organizacje młodzieżowe miały na celu właśnie przysposobienie do służby wojskowej. Szczególnie duży nacisk kładziono na gimnastykę.

R8rd4M4BVlXZf

Ilustracja przedstawia podłużny stadion. Na jego powierzchni biegną pojedynczy sportowcy oraz stoją mężczyźni w mundurach. Widoczne są dwie rzeźby udekorowane wieńcami. Na trybunach siedzą tłumy wiwatujących ludzi. W tle stoją maszty z flagami. Dalej znajdują się drzewa.

Koniec XIX i początek XX w. to także okres wzrostu zainteresowania turystyką i powstania pierwszych towarzystw turystyczych (m.in. Towarzystwa Tatrzańskiego).

Industrializacja, a wraz z nią ustawy regulujące czas pracy, sprawiły, że pojawiła się kwestia wolnego czasu jako zjawiska masowego. Odpowiedź na pytanie, jak go z pożytkiem spędzić, dały wcześniejsze doświadczenia szkół prywatnych. Brytyjczycy w kształceniu swoich elit wykorzystywali sporty zespołowe do tego, by wyrabiać umiejętności działania w grupie i hartować ducha. Na przykład zasady gry w rugby opracowano w elitarnej szkole dla chłopców w angielskim mieście Rugby.

Za przykładem sportowych klubów dla dżentelmenów zaczęły powstawać również podobne stowarzyszenia niższych warstw, zwłaszcza robotników. Warto zauważyć, że niektóre dyscypliny, jak polo czy krykiet, w zasadzie pozostały elitarne, piłka nożna, rugby czy inne sporty o niezbyt skomplikowanych zasadach, a przede wszystkim niewymagające drogiego sprzętu, stały się natomiast sportem masowym − nie tylko chętnie uprawianym, lecz także oglądanym: pierwszy finał rozgrywek o Puchar Anglii w piłce nożnej obejrzało w 1872 r. 2 tys. widzów, a 51 lat później na decydującym meczu było ich już 200 tys. W 1863 r. w Anglii powstał pierwszy Związek Piłki Nożnej (Football Association), który po zaledwie ośmiu latach istnienia skupiał już 50 klubów.

R10mNNuJGPXBe

Zdjęcie przedstawia drużynę, która pozuje do zdjęcia. Składa się z dwóch rzędów młodych mężczyzn. Pierwszy rząd siedzi na trawie, a drugi stoi. Większość jest ubrana w jasne stroje sportowe, a kilku w mundury. Przed drużyną stoi puchar.

Olimpiady i idea międzynarodowej rywalizacji w sporcie

Jednym z największych propagatorów sportu i inicjatorem ruchu olimpijskiego był francuski baron Pierre de Coubertin. Jako pedagog głosił konieczność powrotu do antycznych tradycji dbania o rozwój fizyczny oraz sportowej rywalizacji między państwami. W 1896 r. stanął na czele powołanego przez siebie Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. W tym samym roku w Atenach miały miejsce pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie. Następne olimpiady odbywały się regularnie co cztery lata, odwołano jedynie zaplanowaną na 1916 r. olimpiadę w Berlinie – w odróżnieniu od starożytnej Hellady, w nowożytnej Europie nie przerywano wojen na czas igrzysk olimpijskich.

RHny2fxLxNBu5

Zdjęcie przedstawia stadion z lotu ptaka. Wokół murawy znajdują się trybuny, część jest zadaszona. Na murawie stadionu stoją szeregi ludzi. Na zewnątrz wokół stadionu zbiera się tłum. Przed głównym wejściem stoi wysoka kolumna.

Sokol, Sokół, Sokil

Tam, gdzie toczyła się walka o zachowanie tożsamości narodowej, kultura fizyczna łączyła się z wychowaniem patriotycznym. Charakterystyczne, że tego rodzaju inicjatywy pojawiały się w społeczeństwach pozbawionych własnego państwa, ale cieszących się autonomią. Tak było m.in. w Irlandii i monarchii habsburskiej. W 1862 r. w Pradze założono pierwszą organizację czeskiego „Sokoła” (Sokol). Było to towarzystwo gimnastyczne, które oprócz podnoszenia sprawności fizycznej za cel stawiało sobie rozbudzanie i podtrzymywanie świadomości narodowej wśród młodzieży. Sokolskie grupy szybko powstawały w kolejnych miastach czeskich. Ich hasło brzmiało: „Ni zisk, ni slavu!”, co miało podkreślać ideowy charakter organizacji. W 1867 r. utworzono we Lwowie pierwsze polskie gniazdo „Sokoła”, wzorowane na czeskim towarzystwie. W latach 80. „Sokół” zaczął gromadzić polską młodzież z zaboru pruskiego, a od 1905 r. działał nielegalnie także w zaborze rosyjskim. W 1894 r. we Lwowie powstał ukraiński „Sokół” czyli „Sokil”.

R1Ls2xH7yFbsh

Zdjęcie przedstawia murawę, na której znajdują się sportowcy. Wszyscy mają tę samą pozę i są równomiernie rozmieszczeni. Kucają i mają szeroko rozstawione ręce. W tle widoczne są trybuny wypełnione widzami.

R1BwrdBiF0CkG

Zdjęcie przedstawia pozujących do zdjęcia harcerzy. Są to młodzi chłopcy w mundurkach, którzy stoją w rzędzie. Kilku z nich ma założone kapelusze. Za nimi są drzewa.

R1EKT8yhyuk4i

Zdjęcie przedstawia pozujące do zdjęcia harcerki. Są to młode dziewczyny w mundurkach z jasnymi krawatami. Mają spięte włosy i stoją w dwóch rzędach. Uśmiechają się. W tle widoczne są drzewa.

Słownik

Słowa kluczowe

kultura masowa, sport, olimpiada, igrzyska olimpijskie, muzyka, film, fotografia, świat w II połowie XIX w., świat na początku XX w., nowe ideologie w XIX w.

Bibliografia

W. Lipoński, Historia sportu. Na tle rozwoju kultury fizycznej, Warszawa 2012.

J. Osterhammel, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2020.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.