RdX5EA3IqdoSi1

Czarno – białe zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Ma podłużną twarz, na nosie okulary w grubych, plastikowych oprawkach. Jego włosy są lekko falujące, z przodu posiada niewielkie zakola. Widoczne jest również jego szyja, a także góra marynarki, kołnierzyk koszuli i fragment czarnego krawatu. W tle widoczne są meble oraz książki i fragment ramy obrazu.

Aby mogło dojść do wytworzenia reakcji warunkowejreakcja warunkowawarunkowej u zwierzęcia, musi ono znajdować się w stanie tzw. napędunapędnapędu, czyli wzbudzenia ośrodkowego układu nerwowego ukierunkowanego na spełnienie danej potrzeby biologicznej. Ze względu na różne czynniki wywołujące napęd (np. dostęp do pokarmu albo bodziec elektryczny) wyróżnia się dwa główne typy odruchów instrumentalnych: związane z nagradzaniem lub karaniem. W warunkach naturalnych zwierzęta starają się uzyskać dostęp do bodźców apetytywnychbodziec apetytywnybodźców apetytywnych (pozytywnych) i uniknąć kontaktu z bodźcami awersyjnymibodziec awersyjnybodźcami awersyjnymi (negatywnymi). Stąd istnieją cztery sposoby wykształcania reakcji instrumentalnychreakcja instrumentalnareakcji instrumentalnych – dwa związane z nagradzaniem i dwa związane z karaniem.

Większość informacji na temat sposobów przeprowadzania warunkowania instrumentalnego zawdzięczamy amerykańskiemu psychologowi Burrhusowi Fredericowi Skinnerowi, który badał ten mechanizm uczenia się u szczurów w specjalnie zaprojektowanej klatce. Poszczególne elementy budowy klatki Skinnera różniły się zależnie od typu przeprowadzanego warunkowania, jednak zawsze znajdowała się w niej mała dźwignia, której naciśnięcie powodowało otwarcie karmnika.

R144d4LMbcU7x

Zdjęcie przedstawia wnętrze laboratorium. Na blacie roboczym znajduje się monitor komputera z niewielkim ekranem oraz klawiatura z myszką. Obok niego stoją dwie prostopadłościenne, przeszklone z przodu klatki. Przednia ściana klatek jest otwarta i leży na blacie. Wewnątrz znajduje się konstrukcja zbudowana z metalowych prętów. Z boku klatki wchodzą przez otwór przewody elektryczne. Na wierzchu jednej z klatek znajdują się drobne, metalowe i plastikowe elementy. Pod blatem roboczym widoczne są taborety oraz kosz.

Szczury dążyły do naciśnięcia dźwigni, aby uzyskać dostęp do pokarmu (bodziec apetytywny), który pełnił funkcję nagrody. W tym najprostszym układzie doświadczalnym uczenie się zachodziło dzięki stosowaniu wzmocnienia pozytywnego. W pierwszych próbach zwierzęta nie wiedziały, że naciśnięcie dźwigni umożliwi dostęp do pokarmu. Dopiero gdy podczas eksploracji nowego otoczenia przypadkowo naciskały dźwignię i tym samym były nagradzane, wykształcała się u nich nowa reakcja instrumentalna.

Rd8ZNG3krdS5l

Schemat przedstawia gołębia siedzącego w prostopadłościennej klatce, która nie posiada górnej ściany. Gołąb ma ciemnoszarą głowę ,niewielki, czarny dziób oraz jasnoszare pióra na tułowiu, skrzydłach i ogonie. Przed gołębiem, na jednej ze ścian klatki znajduje się mały ekran z wyświetlonym na nim pomarańczowym samochodem. Dookoła ekranu widoczne są te cztery przyciski w kolorze białym, zielonym, pomarańczowym oraz czerwonym. Pod ekranem widoczny jest otwór z wysypującym się ziarnem.

W kolejnych próbach, gdy szczur kojarzył już czynność naciśnięcia dźwigni (reakcję warunkową) z uzyskaniem pokarmu (nagrodą), w krótkim czasie po wejściu do klatki naciskał dźwignię, aby uzyskać do niego dostęp. W tym doświadczeniu napędem ukierunkowującym aktywność szczura na uczenie się był głód.

W innym wariancie doświadczenia Skinnera metalowe pręty tworzące podstawę klatki były podłączone do generatora prądu elektrycznego o niedużym natężeniu, który uruchamiany był po pewnym czasie od umieszczenia w środku szczura. Tym razem naciśnięcie przez gryzonia dźwigni obecnej w klatce powodowało wyłączenie generatora prądu. Natężenie bodźca elektrycznego nie stanowiło zagrożenia dla życia zwierząt, powodowało jedynie nieprzyjemne doznania (bodziec awersyjny). Podczas przemieszczania się szczura po klatce, gdy bodziec elektryczny był aktywny, zwierzę przypadkowo naciskało dźwignię, co z kolei wyłączało generator prądu, tym samym znosząc działanie negatywnego bodźca. W kolejnych powtórzeniach tego eksperymentu szczury bardzo szybko się uczyły, że gdy pojawia się bodziec awersyjny, muszą nacisnąć dźwignię. W taki sposób nabywały nową reakcję warunkową typu instrumentalnego. Warunkowanie to zachodziło przez wzmocnienie negatywne, czyli usunięcie negatywnego bodźca po wykonaniu czynności ruchowej.

Z różnymi rodzajami uczenia się instrumentalnego mamy też do czynienia w życiu codziennym. Przykładem stosowania karania pozytywnego może być karcenie psa, który obgryza buty właściciela. Innym przykładem takiego sposobu uczenia jest otrzymanie mandatu za korzystanie z komunikacji miejskiej bez biletu.

Natomiast do przykładów karania negatywnego należą zabranie dziecku jednej z zabawek za nieposłuszeństwo lub odebranie przez policję prawa jazdy kierowcy będącemu pod wpływem alkoholu.

W każdym przypadku, niezależnie od zastosowanej metody warunkowania instrumentalnego, proces uczenia się może prowadzić do wykształcenia nowej reakcji warunkowej. Wykazano, że warunkowanie zachodzi szybciej, a jego efekty są trwalsze, jeśli motywacją dla osobnika jest uniknięcie kary. Jednakże stosowanie tego sposobu motywacji niesie ze sobą pewne problemy – kary mogą prowadzić do wzrostu poziomu agresji czy lęku. W procesie warunkowania najskuteczniejsze jest zatem łączne stosowanie kar oraz nagród.

Słownik