Przeczytaj
Początki nowożytnego dramatu w Anglii
Za panowania rządzącej w latach 1558–1603 królowej Elżbiety I Anglia przeszła głębokie przemiany: rozwinęła się gospodarczo i ekonomicznie, stając się mocarstwem. Stabilność rządów i dobrobyt stworzyły warunki dla rozwoju kultury, a szczególnie teatru, który w drugiej połowie XVI wieku stał się jedną z najpopularniejszych form rozrywki. Powstało wiele zespołów dworskich i wędrownych trup teatralnych, a w Londynie – osiem profesjonalnych teatrów, z których największe mogły gromadzić nawet trzy tysiące widzów. Duża konkurencja między grupami teatralnymi sprzyjała rozwojowi sztuki dramatycznej. Dzięki nowatorskim pomysłom powstała nowożytna forma dramatu określana jako dramat elżbietańskidramat elżbietański.
Podczas gdy w większej części Europy twórcy renesansowi rezygnowali ze średniowiecznych form teatralnych (m.in. misteriummisterium, moralitetumoralitetu) na rzecz powrotu do wzorców antycznych, dramat angielski rozwijał się odmiennie.
Historia literatury angielskiejPrzy wygasaniu [...] wziętości form średniowiecznych nie było jasno zarysowanych i szeroko uznanych form nowych, w czym dawała o sobie znać angielska niechęć do teoretycznego czy programowego ujmowania sytuacji i do burzenia istniejących praktyk. [...] W Anglii znacznie mniej pojawiało się wypowiedzi normatywnych i teoretycznych niż na południu Europy. [...] Toteż [...] droga w kierunku [rozwoju dramatu] miała być trochę eksperymentalna i „na wyczucie”, mniej zaś wedle uczonych wskazań [...]. Mówi się w takich wypadkach o „drodze rodzimej” i taką też ona była. W szczytowym punkcie tej wznoszącej się drogi znajdzie się [...] oczywiście Shakespeare.
Źródło: Przemysław Mroczkowski, Historia literatury angielskiej, Wrocław - Warszawa - Kraków 1981, s. 138–141.
Do grona twórców nowożytnego dramatu należało wielu pisarzy, w Anglii m.in. Christopher Marlowe (1564‑1593), jednak za najważniejszego reformatora sztuki dramatycznej uznaje się Williama Szekspira. Odrzucił on większość reguł wywodzących się z tradycji starożytnej tragedii greckiej, formułując tym samym nową koncepcję dramatu.
Cechy dramatu szekspirowskiego
Szekspir był autorem wszechstronnym – tworzył komedie (m.in. Sen nocy letniej, 1595; Wiele hałasu o nic, 1598), kroniki historyczne z dziejów Anglii (m.in. Ryszard II, 1595; Król Jan, 1596; Henryk IV, 1596–1597), romanse (m.in. Zimowa opowieść, 1610; Burza, 1611), a przede wszystkim tragedie (m.in. Romeo i Julia, 1595; Hamlet, 1600; Makbet, 1605). Szekspir zyskał miano wielkiego reformatora teatru. Jego sztuki, podobnie jak tragedie greckie czy rzymskie, podejmowały doniosłą problematykę związaną m.in. z kwestiami moralności czy sprawami egzystencjalnymi. Postacie kreowane przez Szekspira, silnie zindywidualizowane, o pogłębionym rysie psychologicznym, obrazują złożoność natury ludzkiej. Dramaturg ukazuje bohaterów na tle mechanizmów władzy czy historii, nierzadko stawia ich w sytuacjach bez wyjścia, prowokując w ten sposób pytania o sens życia człowieka. Tragedie szekspirowskie cechuje przy tym nieszczęśliwe zakończenie (klęska głównego bohatera) i wielowymiarowy tragizm. Autor podejmuje ponadczasowe tematy. Wprowadza przy tym znaczne modyfikacje w formie dramatu.
Słownik
rodzaj dramatu powstałego na przełomie XV i XVI wieku w Anglii za panowania królowej Elżbiety I; określenie „elżbietański” podkreśla rolę królowej w odbudowie życia kulturalnego Anglii i rozwoju teatru
(gr. fantasia – wytwór wyobraźni) konwencja przeciwstawiająca się zracjonalizowanej wizji świata; obecna w utworach, w których w obrębie świata przedstawionego obecne są zjawiska niesamowite, często nadprzyrodzone
(łac. fatum – wróżba, wola bogów) siła wyznaczająca bieg wydarzeń; zły los
(łac. mysterium – tajemnica) – dramat religijny o tematyce zaczerpniętej z Biblii lub z życia świętych i męczenników; forma popularna w średniowieczu
(niem. Moralität) utwór sceniczny z alegorycznymi postaciami personifikującymi walkę dobra ze złem; forma popularna w średniowieczu