Epikur List do Menoikeusa

Twierdzimy, że przyjemność jest początkiem i celem życia szczęśliwego. Ona to bowiem, według nas, stanowi pierwsze i przyrodzone dobro oraz punkt wyjścia wszelkiego wyboru i unikania; do niej w końcu powracamy, gdy odwołujemy się do czucia jako kryterium wszelkiego dobra. I właśnie dlatego, że jest dobrem pierwszym i przyrodzonym, nie uganiamy się bynajmniej za wszelką przyjemnością, lecz nieraz rezygnujemy z wielu; postępujemy tak zwłaszcza wtedy, gdy spodziewamy się doznać większej przyjemności. Dlatego też wszelka przyjemność ze względu na swą własną naturę jest dobra, ale nie każda jest godna wyboru; i podobnie, wszelki ból jest złem, ale nie każdego bólu należy unikać. W każdym wypadku trzeba wszystko dokładnie zbadać pod kątem pożyteczności i szkodliwości, bo zdarza się czasem, że dobro bierzemy za zło i na odwrót, zło za dobro. Umiarkowanie uważamy za największe dobro, nie dlatego, żebyśmy w ogóle mieli poprzestawać na małym, ale dlatego, żebyśmy się nauczyli obywać byle czym, gdy nas bieda nawiedzi, w przeświadczeniu, że najlepiej korzystają z obfitości dobra ci, którzy jej najmniej pożądają, i że to, co jest naturalne jest też łatwe do zdobycia, a to, co urojone, z trudem trzeba zdobywać. Proste potrawy sprawiają nam tyle przyjemności, co kosztowne uczty, gdy tylko bolesne uczucie głodu zostanie usunięte. Jęczmienny chleb i woda sprawiają największą rozkosz, jeśli je spożył głodny.

C1 Źródło: Epikur, List do Menoikeusa, tłum. K. Leśniak, Warszawa 1988, s. 62–63. Cytat za: Barbara Markiewicz, Filozofia dla szkoły średniej. Wybór tekstów.

Lucjusz Anneusz Seneka Listy moralne do Lucyliusza

Wydaje mi się, że się myli ten, kto powiedział:
Większym wdziękiem odznacza się cnota w nadobnym ciele.
Nie potrzebuje ona bowiem żadnego upiększenia. Sama dla siebie stanowi wspaniałą ozdobę i uświęca ciało, w którym przebywa. […]
Zważmy, jakimi właściwościami odznacza się to dobro. Otóż jest to stan ducha widzącego prawdę, świadomego, czego należy unikać, a do czego podążać, oceniającego rzeczy nie na podstawie czczych urojeń, lecz na podstawie ich istoty, zajmującego się całym światem i zwracającego swą zdolność dostrzegania ku wszystkim jego poruszeniom, bacznego na wszelkie zamysły i poczynania, równie wzniosłego, jak potężnego, jednako odpornego na grubiaństwo, jak i na pochlebstwo, nie uginającego się pod żadnym uderzeniem losu, wznoszącego się ponad wszystko, co się z nim dzieje i co mu się przytrafia, bardzo szlachetnego, zostającego w największym porządku zarówno w stosunku do tego, co mu wypada, jak i do tego, co może, roztropnego i trzeźwego, nie dającego się zmieszać ani zatrwożyć; ducha takiego, jakiego nie złamałaby żadna przemoc, jakiego rzeczy przypadkowe nie podniosłyby ani nie przygniotły. Taki stan ducha jest więc cnotą. Lecz cnota ma tego rodzaju wygląd, gdy się ogarnia ją jednym rzutem oka, gdy ukazuje nam się od razu w całej swej postaci. Poza tym istnieje wiele jej odmian. Dają się one wyodrębnić stosownie do różnych okoliczności życia i różnych poczynań. Sama cnota jednakże ani nie zmniejsza się przez to, ani nie wzrasta. Nie może bowiem zmniejszać się dobro najwyższe i nie może cnota kroczyć wstecz, lecz przybiera coraz to inne cechy, przystosowując się do właściwości tego, co chce przedsięwziąć. Czego się tylko dotknie, upodabnia to do siebie i krasi: uświetnia różne poczynania, związki przyjaźni, niekiedy całe domy, które nawiedziła i urządziła. Czymkolwiek się zajęła, czyni to miłym, wyróżniającym się, zadziwiającym. Toteż znaczenie jej i ważność nie może dalej wzrastać, ponieważ żaden przymiot, który przejawia się w najwyższym stopniu, wzrostu nie zna. Nie znajdziesz nic słuszniejszego nad słuszność, podobnie jak nic prawdziwszego nad prawdę, nic lepiej umiarkowanego od umiaru. Wszelka cnota ma sobie właściwą wielkość.

C2 Źródło: Lucjusz Anneusz Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, tłum. W. Kornatowski, dostępny w internecie: http://biblioteka.kijowski.pl/antyk%20rzymski/06.%20seneka%20lucjusz%20anneusz%20-%20listy%20moralne%20do%20lucyliusza.pdf.