Alfred Marshall stworzył pod koniec XIX w. koncepcję przemysłowych dystryktów, którą dziś uważa się za pierwszą koncepcję klastrów. Marshall wskazał, że grupa małych podmiotów gospodarczych posiadających podobny profil daje korzyści i przyczynia się do rozwoju całego regionu. Taki stan tłumaczył „sieciową” współpracą przedsiębiorców np. przemysł włókienniczy w Manchesterze czy metalurgiczny w Birmigham.

RqFlVde9w9crN1

Zdjęcie przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Ma poważny wyraz twarzy, wysokie czoło. Nosi wąsy i włosy zakrywające uszy. Patrzy na wprost. Ubrany jest w marynarkę i koszulę.

Największy wpływ na rozwój koncepcji klastrów miał Michael E. Porter, według którego charakteryzują się znacznie większą innowacyjnością i konkurencyjnością niż pojedyncze podmioty. Ponadto klastry budują siłę gospodarki regionalnej oraz narodowej przede wszystkim w krajach wysoko rozwiniętych. Początkowo klastry powstawały z inicjatywy przedsiębiorców, natomiast obecnie powstają za pomocą międzynarodowych władz takich jak np. Unia Europejska oraz regionalnych, krajowych czy samorządowych.

Powstanie nowych klastrów mogą zainicjować podmioty pochodzenia prywatnego, publicznego, badawczo‑rozwojowego oraz pozarządowego. Najwięcej podmiotów (43%) powstało z inicjatywy przedsiębiorców (badania Deloitte Business).

Według M. Portera klastrem nazywamy geograficzną koncepcję podmiotów gospodarczych będących względem siebie konkurencyjnymi w powiązanych sektorach, zależnych gospodarczo, korzystających z tych samych technologii, infrastruktury i umiejętności. Firmy będące częścią klastra znajdują się w niewielkiej odległości od siebie. Natomiast według definicji Ministerstwa GospodarkiMinisterstwo GospodarkiMinisterstwa Gospodarki:

Klastry gospodarcze charakteryzują się:

• podobieństwem sektorów,

• bliskością terytorialną,

• powiązaniach w łańcuchu tworzenia wartości oraz procesie produkcyjnym,

• dobrowolnością związku.

Klastry gospodarcze mogą występować jako różne formy organizacyjne takie jak: spółdzielnie, spółki, stowarzyszenia itd. Klastry mogą funkcjonować w działach nowoczesnych gospodarki prowadząc przemysł zaawansowanych technologii (high‑tech) oraz w działach tradycyjnych (np. rolnictwo, włókiennictwo); charakterystyczną cechą działów tradycyjnych jest ich pokoleniowe lub wieloletnie doświadczenie oraz wiedza.

Podczas powstawania klastra gospodarczego konieczne jest spełnienie następujących kryteriów:

• obecność doświadczonego lidera koordynującego działania uczestników klastra,

• wsparcie klastrów przez duże firmy, władze lokalne i naukę,

• posiadanie wizji klastra i celów jego rozwoju,

• potencjał ludzki,

• dotychczasowe osiągnięcia regionu w promocji przedsiębiorczości,

• otwartość i chęć współpracy,

• zaangażowanie władz regionalnych,

• dobra lokalizacja,

• obecność środowiska naukowego,

• tradycja,

• wsparcie finansowe, w tym dostęp do środków unijnych.

W trakcie rozwoju klastrów gospodarczych można spotkać się z czterema rodzajami barier: organizacyjnymi, instytucjonalnymi, rynkowymi oraz mentalnymi.

Zdaniem ekspertów bariery mentalne mają większe znaczenie niż finansowe. Głównym problemem tych barier jest brak zaufania wobec partnerów tworzących klaster, co przejawia się ograniczoną wymianą informacji i doświadczeń podczas tworzenia sieci gospodarczej.

Według przedsiębiorców to jednak brak środków finansowych jest główną przeszkodą podczas tworzenia klastrów. Problem ten może być związany nie tylko z brakiem funduszy, a raczej z problemem do ich szybkiego pozyskania spotęgowany rozbudowaną biurokracją. Zmniejszenie ilości procedur oraz stworzenie przejrzystych kryteriów oceny pozwoli łatwiej osiągać oferowane środki finansowe.

Kolejną barierą w rozwoju klastrów jest zbyt mała innowacyjność gospodarki. Często podmioty gospodarcze prowadzone są w sposób krótkoterminowy, skupiając się na zebraniu środków na bieżące funkcjonowanie i nie planują inwestycji przyszłościowych oraz rozwijaniu technologii.

Najbardziej znane na świecie klastry to: Dolina Krzemowa w USA (półprzewodniki i technologie informatyczne), Lombardia we Francji (przemysł teleinformatyczny i chemiczny), brytyjskie Cambridge (biotechnologia, przemysł komputerowy informatyczny). Wśród klastrów działających w sektorze niskich technologii można wymienić produkcji wełny we Włoszech i klaster meblowy w Danii.

R1GrqkBuo6eLc

Ilustracja przedstawia budynki z nazwami firm, na przykład Fujitsu, Philips, Hitachi, Xerox, Facebook, zlokalizowane na płaskim terenie. Za nimi masyw górski.

Pzemiany technologiczne wpływają na przeobrażenia w struktrach klastrów. Na przykładzie Japonii można wydzielić kilka faz tych przemian:

• faza I (lata 50. i pierwsza połowa lat 60. XX w.) – dominacja przemysłu, który wymaga dużego nakładu pracy: metalurgia, tekstylia, oświetleniowy, ceramika; przestrzenna organizacja skupiała się na lokalnych grupach małych oraz średnich podmiotów,

• faza II (koniec lat 50. do początku lat 70. XX w.) –  rozwój przemysłu chemicznego oraz ciężkiego: petrochemia, włókiennictwo syntetyczne, hutnictwo - odbudowa przemysłu, który ucierpiał w wyniku II wojny światowej. W Japonii powstaje wiele klastrów, które przetwarzają surowce w gotowe produkty oraz je eksportują co wpływa na zmniejszenie kosztów transportu,

• faza III (lata 60. do chwili obecnej) - rozwój przemysłu montażowego, który głównie związany był z branżą motoryzacyjną i elektroniką; powstanie klastrów gospodarczych składających się z głównego podmiotu montażowego oraz kilku innych mniejszych, małe odległości między poszczególnymi podmiotami pozwalają zoptymalizować transport; zmiany w klastrach pozwalają Japonii stać się imperium motoryzacyjnym,

• faza IV (rozpoczęła się w latach 80. XX w.) – rozwój technologii  głównie elektroniki; gwałtowny rozwój nanotechnologii, biotechnologii oraz  technologii informacyjnych; stworzone klastry badawcze postawiły na ścisłą współpracę z uniwersytetami oraz centrami naukowymi,

• faza V (lata 90. do chwili obecnej) – rozwój technologii informacyjnych oraz Internetu; powstały klastry skupiające się na technologiach informacyjnych np. Dolina Bitowa.

Pierwsze klastry powstały pod koniec lat 90. (np. Łódzki Okręg Włókienniczy) dzięki inicjatywie samorządów. Wraz z XXI wiekiem klastry w Polsce przeżyły wzrost zainteresowania, co wiąże się z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, wzięcie udziału w organizacjach międzynarodowych i zwiększeniem eksportu. W Polsce występują klastry modelowe, które bardzo dobrze się rozwijają, ale istnieją też takie, które skupiają się na pozyskiwaniu dofinansowań z programów unijnych. Coraz częściej można się spotkać z klastrami, które są wspierane i powstają z inicjatywy samorządów, które uwzględniają je w swoich strategiach.

W Polsce klastry powstają w sektorach wysokotechnologicznych oraz klasycznych np. przemysł lotniczy, rolniczy, biomedyczny, meblarski, spożywczy i turystyka (tj. Wielkopolski Klaster Meblarski, Dolina Lotnicza i Klaster Automatyki Przemysłowej Life Science Kraków).

Podmiotem w Polsce, który mobilizuje przedsiębiorców do powstawania klastrów gospodarczych oraz informowaniu o korzyściach wynikających z ich prowadzenia jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP). W celu edukowania społeczeństwa na temat klastrów powstały projekty informacyjno‑promocyjne oraz wiele projektów systemowych, których celem jest wzrost kwalifikacji przedsiębiorców oraz pracowników i dostosowanie podmiotów do standardów nowoczesnej gospodarki.

Podmioty gospodarcze, które funkcjonują w ramach klastrów, wykazują szybszą oraz lepszą reakcję na nowe potrzeby klientów. Podmioty gospodarcze znajdujące się w klastrach mają lepszy dostęp do informacji o postępach w technice, dostępności do nowych komponentów i maszyn, koncepcjach serwisowych oraz marketingowych.

Funkcjonowanie klastrów przekłada się nie tylko na przedsiębiorstwa, które w nich uczestniczą, ale także na ich otoczenie, zwiększając konkurencję oraz innowacyjność gospodarki narodowej, regionalnej oraz lokalnej. Podmioty występujące w klastrach wykazują się większą innowacyjnością i częściej wdrażają nowoczesne technologie, usługi, produkty, badania naukowe oraz ochronę własności intelektualnej. W regionach występowania klastrów można zauważyć zwiększony rozwój gospodarczy oraz innowacyjny, zwiększają dynamikę zatrudnienia zarówno wewnątrz klastra, jak i w branżach powiązanych. Klastry zwiększają ilość powstawania nowych przedsiębiorstw, które obsługują podmioty znajdujące się w nim oraz zapewniają lokalne rynki zbytu.

Słownik