Według Encyklopedii PWN organizację społeczną można zdefiniować na trzy sposoby. Może to być:

• „grupa celowa, zrzeszenie zmierzające do realizacji postawionych przed sobą celów w sposób zorganizowany,

• zarządzanie ludźmi i różnymi środkami działania, koordynowanie i kontrolowanie czynności służących osiągnięciu określonego celu,

• system elementów więzi społecznej zapewniający spójność i funkcjonowanie grupy, tj. układ wzorów działania jednostek i instytucji, środków kontroli społecznej, ról społecznych i systemów wartości, które zapewniają współżycie członków zbiorowości”.

Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec_{Źródło: Encyklopedia PWN}

Celem organizacji społecznych jest zapewnienie porządku społecznego, tj. stanu równowagi w przebiegu procesów życia ludności. Jeśli tego celu nie spełnia, porządek społeczny ulega zaburzeniu i grupa wkracza w stan dezorganizacji społecznej.

Niektóre organizacje funkcjonują jako zrzeszenia, które mają określone cele. Do takich zalicza się związki zawodowezwiązek zawodowyzwiązki zawodowe, organizacje samorządoweorganizacja samorządowaorganizacje samorządowe, w tym fundacjefundacjafundacje, spółdzielniespółdzielniaspółdzielnie i stowarzyszeniastowarzyszeniestowarzyszenia oraz inne (np. Czerwony Krzyż).

W Polsce zarejestrowanych jest 143 000 organizacji społecznych, z czego 29% z nich podejmuje działania w zakresie sportu i rekreacji. Ponad ⅓ organizacji zajmuje się kwestiami lokalnymi na rzecz najbliższego sąsiedztwa i otoczenia. Większość organizacji zarejestrowanych w Polsce podejmuje współpracę z władzami lokalnymi.

Według badań CBOS w pracę na rzecz organizacji społecznych angażuje się maksymalnie 11% Polaków. Najczęściej są to organizacje, których celem jest wsparcie dzieci, osób z niepełnosprawnościami, chorych, starszych i bezdomnych. Polacy działają także w ramach organizacji religijnych i sportowych.

W raporcie GUS Działalność stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych, fundacji, społecznych podmiotów wyznaniowych oraz samorządu gospodarczego i zawodowego w 2018 r. wymienia się następujące dziedziny działalności organizacji społecznych:

• sport, turystyka, rekreacja, hobby,

• ratownictwo,

• pomoc społeczna i humanitarna,

• kultura i sztuka,

• edukacja i wychowanie, badania naukowe,

• ochrona zdrowia,

• sprawy zawodowe, pracownicze, branżowe,

• ochrona środowiska,

• łowiectwo,

• rynek pracy, aktywizacja zawodowa,

• rozwój lokalny, społeczny i ekonomiczny,

• prawo i jego ochrona, prawa człowieka,

• wsparcie trzeciego sektora,

• działalność międzynarodowa, religia i pozostała działalność.

Indeks dolny Źródło: GUS, Działalność stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych, fundacji, społecznych podmiotów wyznaniowych oraz samorządu gospodarczego i zawodowego w 2018 r. Wyniki wstępne, GUS, Warszawa 2019. Indeks dolny koniec_{Źródło: GUS, Działalność stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych, fundacji, społecznych podmiotów wyznaniowych oraz samorządu gospodarczego i zawodowego w 2018 r. Wyniki wstępne, GUS, Warszawa 2019.}

Poniżej znajdują się przykładowe loga wybranych instytucji.

R2PaF4BbbRIq7

Ilustracja przedstawia logo Aeroklubu Zagłębia Miedzianego. Jest ono okrągłe, z napisem "Aeroklub Zagłębia Miedziowego" dookoła, w środku znajduje się grafika ptaka na niebieskim tle, ma on skrzydło w kolorach: czarny, brązowy, zielony i żółty.

R14a54skM6B9N

Ilustracja przedstawia logo Stowarzyszenia Rozwoju Edukacji Kulturalnej i Sztuki Artbale. Jest to czarno-szary rysunek baletnicy na białym tle z napisami "ogo Stowarzyszenia Rozwoju Edukacji Kulturalnej i Sztuki" dookoła i napisem "artbale" na dole.

RYFF7LYaRXISP

Ilustracja przedstawia logo stowarzyszenia "Akceptacja", jest to Stowarzyszenie Rodzin i Przyjaciół Osób Homoseksualnych, Biseksualnych i Transpłciowych. Logo to serce które ma jedną połowę różową, a drugą tęczową. Pod nim widnieje napis "AKCEPTACJA".

R12GaOU0RcWf8

Ilustracja przedstawia logo Akademii Inicjatyw Młodzieżowych. Jest nim czarny napis składający się z trzech liter "AIM", dookoła niego w dynamicznym ułożeniu znajdują się dwa szaro-żółte przestrzenne sześciany i jeden blok o kształcie trapezu przestrzennego. Logo ma także żółtą obręcz wokół liter.

RAdbpmmes3Nib

Mapa przedstawia rozkład organizacji non-profit w 2018 roku w podziale na województwa. Najwięcej takich organizacji znajdowało się w województwach: mazowieckim, dolnośląskim, małopolskim i podkarpackim – wskaźnik organizacji na 10 tysięcy ludzi wynosił tam ponad 28. Najwięcej organizacji non-profit znajdowało się w Warszawie.

Silny sektor obywatelski jest przejawem wysokiego kapitału społecznego na danym obszarze. Analizując przestrzenne zróżnicowanie sektora non‑profit, należy mieć na uwadze kapitał społeczny oraz różnice rozwojowe między analizowanymi regionami. Najwięcej rejestrowych organizacji non‑profit w 2018 r. zlokalizowanych było w województwie mazowieckim (15,2%), a konkretnie w regionie stołecznym (10,2%). Z kolei najmniej organizacji miało swoje siedziby w województwie opolskim (2,6%).  W 2018 r. (w porównaniu z rokiem 2014) liczba aktywnych organizacji non‑profit w Polsce wzrosła. Zwiększenie liczby badanych podmiotów odnotowano w sześciu województwach, najwyższe, bo o 7,8%, w województwie kujawsko‑pomorskim (z 4,7 tys. do 5,0 tys.). Kolejnymi obszarami, na których zaobserwowano wzrost liczby aktywnych organizacji były województwa: małopolskie, lubuskie, dolnośląskie, mazowieckie oraz świętokrzyskie. W pozostałych dziesięciu województwach liczba ta zmalała, najwięcej – o 10,9% – w województwie podlaskim (z 3,2 tys. do 2,9 tys.). Ogólnopolski wskaźnik dostępności badanych organizacji uległ nieznacznemu wzrostowi (z 26,2 do 26,3), zdecydowanie większe różnice odnotowano dla poszczególnych województw. Największy wzrost dostępności wystąpił w województwie kujawsko‑pomorskim (z 22,4 do 24,3), największy spadek zanotowało województwo podlaskie (z 27,1 do 24,4).

ReF1h1hzwHb3J

Mapa przedstawia rozkład organizacji non-profit wg podregionów w 2018 roku. Najwięcej znajdowało się ich w podregionie olsztyńskim, jeleniogórskim, leszczyńskim, kaliskim, sieradzkim, częstochowskim, gliwickim, rybnickim, sandomiersko-jędrzejowskim, rzeszowskim, przemyskim, krośniewskim, lubelskim. Na 10 tysięcy ludzi wskaźnik organizacji wynosił tam ponad 28.

Poniższy przekrój terytorialny wykazuje większe zróżnicowanie w liczbie badanych podmiotów. Najwięcej organizacji non‑profit w przeliczeniu na 10 tys. ludności działało w podregionie Warszawy (43,9), a najmniej w podregionie sosnowieckim (15,4). Znaczący wpływ na umiejscowienie badanych podmiotów miały duże pod względem liczby ludności miejscowości. Najlepiej obrazującym tego przykładem jest województwo mazowieckie, gdzie 51,4% mazowieckich organizacji to organizacje non‑profit. Kolejnym tego typu przykładem był Kraków, w którym siedziby miało 30,7% małopolskich organizacji. Podobnie w województwie łódzkim – 29,4% podmiotów non‑profit zlokalizowanych było w stolicy województwa. W województwie zachodniopomorskim w Szczecinie swoje siedziby posiadało 27,2% podmiotów tego regionu, we Wrocławiu – 26,7%, w Gdańsku – 23,3%, w Lublinie – 22,6%, w Poznaniu – 18,8%, a w Katowicach – 12,6%.

R31qg00A94sPC

Mapa przedstawia rozkład struktur organizacji non-profit w 2018 roku w poszczególnych województwach. Organizacje są podzielone na stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne, fundacje, związki zawodowe oraz samorząd gospodarczy i zawodowy, społeczne podmioty wyznaniowe, organizacje pracodawców, partie polityczne. Poszczególny udział tych jednostek w całej organizacji oznaczony jest na diagramie kołowym w każdym województwie różnymi odcieniami niebieskiego koloru.

W Polsce najliczniejszą grupę organizacji non‑profit stanowiły stowarzyszenia i tym podobne organizacje społeczne (68,4%). Ich największy udział w strukturze organizacji non‑profit odnotowano w województwie podkarpackim (79,6%), a najniższy – w województwie mazowieckim (57,7%). Fundacje i związki zawodowe stanowiły odpowiednio 14,4% i 12,4% wszystkich działających w Polsce organizacji non‑profit. Najwyższy odsetek aktywnych fundacji odnotowano w województwie mazowieckim (25,3%), a w samym regionie stołecznym Warszawy stanowiły one 36,3% podmiotów non‑profit. Najwięcej związków zawodowych działało w województwie śląskim. Stanowiły one 19,2% organizacji non‑profit aktywnych na jego terenie. Pozostałe grupy organizacji non‑profit stanowiły niecałe 5,0% podmiotów działających w Polsce. Ich największy udział w strukturze badanych organizacji odnotowano w województwie pomorskim (7,6%). W stosunku do 2014 r. zaobserwowano wzrost udziału fundacji w strukturze organizacji non‑profit. Wcześniej stanowiły 10,6% ogółu organizacji.

Przestrzenna analiza rozlokowania organizacji w Polsce wskazuje na największą ich liczbę w województwie mazowieckim – połowa tych organizacji swoją siedzibę ma w stolicy. Większa część wszystkich organizacji społecznych znajduje się na terenie miast. Na terenach wiejskich działają określone lokalne organizacje – głównie OSP czy koła gospodyń wiejskich. Z uwagi na liczbę ludności i możliwości ekonomiczne działalność na terenach wiejskich jest ograniczona, stowarzyszenia tam działające w większości zrzeszają również ludność okolicznych miejscowości.

Praca społeczna i zaangażowanie w nią mierzone jest wskaźnikiem zaangażowania. Obejmuje on dobrowolną i nieodpłatną pracę na rzecz społeczności lokalnej lub potrzebujących oraz działalność w organizacjach obywatelskich. Według oficjalnych danych GUS: wskaźnik pozwala oszacować, jaki odsetek Polaków wykazuje zainteresowanie sprawami wykraczającymi poza swoje życie prywatne, starając się m.in. wpływać na funkcjonowanie lokalnych społeczności lub na działalność określonych grup środowiskowych czy zawodowych, a także przyczyniać się do rozwiązywania problemów społecznych oraz pomocy potrzebującym.

RR51nugIZ9upX

Diagram słupkowy przedstawia procentowy wskaźnik zaangażowania w pracę społeczną (dane z 2018 roku) mierzony średnią liczbą dziedzin zaangażowania w pracę społeczną w ramach organizacji obywatelskich. Na osi pionowej znajduje się udział procentowy (30-50), a na osi poziomej lata od 2001 do 2017. Największy wskaźnik jest w roku 2017, a najmniejszy w roku 2007.

Od 2001 roku aktywność społeczna Polaków znacznie wzrosła. W 2001 roku zaangażowanie w ten sposób mierzoną działalność na rzecz swojego otoczenia lub innych osób deklarowało ok. 33% osób, a w 2017 roku – już 48%. Wzrost świadomości i poprawa sytuacji społecznej Polaków otwiera ich na pomoc innym. Zauważamy potrzeby rozwoju nie tylko jednostkowego, ale również jako grupy.

R1FedvikztwVL

Zdjęcie przedstawia Wolontariuszy Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy w Opolu (2018). Jest to grupa ponad stu ludzi, znajdują się oni na zewnątrz, panuje zimowa aura – wszędzie jest dużo śniegu. Trzymają oni transparent z napisem „WOŚP Opole” oraz znane czerwone serce z napisem Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy. Przed grupą ludzi leżą także na śniegu dwa psy, są to owczarki niemieckie, obok stoi żółty samochód. Widać drzewa, ławki, ogrodzenie, plac zabaw, prawdopodobnie jest to skwer w parku.

RVIioTFQcG5Xn

Zdjęcie przedstawia wolontariuszki Muzeum Historii Żydów Polskich podczas akcji społecznej „Żonkile”. Jest to pięć uśmiechniętych kobiet w różnym wieku. Każda jest ubrana w szarą koszulkę z żółtym żonkilem i napisem „Łączy nas pamięć”, mają smycze na szyi z indentyfikatorami. Stoją one na chodniku przed szarym budynkiem, obok jest ulica i na niej widać dwóch policjantów kierujących ruchem drogowym.

R19hHUSZZChwE

Zdjęcie przedstawia wolontariuszy Szlachetnej Paczki, jest to grupa osób w różnym wieku, idących ulicami miasta. Niosą oni flagi i transparenty z napisem „Szlachetna paczka”, zachęcając ludzi do wzięcia udziału w akcji. Niektóre kobiety widoczne na zdjęciu mają na ramionach regionalne chusty w kwiaty, wszyscy są ubrani w kurtki, zimowe ubrania, niektórzy w czapki.

Słownik