Szwajcaria

R1aQAbbWHYGn51
Mikołaj z Flüe (1417–87), pustelnik, który stał się symbolem kompromisu jako cnoty helwetyckiej.
Źródło: domena publiczna.
Napoleon Bonaparte Histoire générale – L’époque contemporaine 1770–1914

[Szwajcaria] [n]ie przypomina żadnego innego państwa.

nap Źródło: Napoleon Bonaparte, Histoire générale – L’époque contemporaine 1770–1914, tłum. Mariusz Gaj, Lozanna 1999, s. 664.

Nowoczesne państwo szwajcarskie jest dość młodym organizmem. Do 1848 r. stanowiło ono jedynie porozumienie niezależnych państw. Po utworzeniu jednego wspólnego państwa kantony zrezygnowały z pewnych przywilejów na rzecz Konfederacji - podobnie jak dziś poszczególne państwa przystępują do Unii Europejskiej. Szwajcaria jest narodem, który opiera się na politycznej woli istnienia – Szwajcarzy są Szwajcarami, dlatego że chcą nimi być (Hanspeter Kriesi). Obok siebie funkcjonują tu cztery grupy językowe:

  • niemiecka,

  • francuska,

  • włoska,

  • retoromańska

oraz dwie główne grupy religijne (katolicy i protestanci), tworząc 26  kantonów, stanowiących organizmy quasi-państwowe.

Pamięć narodowa Szwajcarów opiera się na mitach założycielskich. Jednym z nich jest legenda o Wilhelmie Tellu, który sprzeciwił się uciskowi sędziego rządzącego w kantonie Uri w imieniu Habsburgów. Ważnym i obecnym w świadomości narodowej Szwajcarów przykładem poświęcenia się dla ojczyzny jest też Arnold Winkelried, legendarny średniowieczny bohater, który wsławił się w bitwie pod Sempach, kierując na siebie włócznie wroga. Inna fikcyjna postać, będąca symbolem Szwajcarii, to Heidi, kilkuletnia dziewczynka znana z książki Johanny Spyri.

Tożsamość polityczna

Obywatele szwajcarscy mają nie tylko możliwość wypowiedzenia się w kwestiach politycznych podczas wyborów (odbywających się na trzech poziomach: gmina, kanton i wybory federalne), ale również podczas głosowań powszechnych. Zgodnie z artykułami 140–141 Konstytucji Federalnej referendum obligatoryjne dotyczy m.in. rewizji Konstytucji, przystąpienia Szwajcarii do organizacji bezpieczeństwa zbiorowego i do wspólnot ponadnarodowych; fakultatywnie podlegają mu wszystkie uchwały i ustawy federalne, jeśli w przeciągu 100 dni od daty publikacji zażąda tego 50 tys. mieszkańców.

Tożsamość kulturowa

Składa się z dwóch elementów: przynależności językowej i religijnej. Jest ona różna w zależności od kantonu, ponieważ to one samodzielnie określają swoje języki urzędowe. Nie jest możliwe kształcenie dzieci w języku francuskim, jeśli mieszka się w kantonie niemieckim. Ludność zamieszkująca od urodzenia w danym kantonie jest często jednojęzyczna. Inaczej wygląda kwestia religii – katolicy i protestanci żyją razem, rejestruje się coraz więcej mieszanych małżeństw. Granice wyznaniowe w Szwajcarii nie pokrywają się ani z granicami kantonów, ani z podziałami językowymi. Szwajcarię zamieszkuje współcześnie około 20% ludności napływowej, w tym wielu muzułmanów.

Belgia

Józef Łaptos Belgia

Walonia i Flandria to dwa kraje, które dla uproszczenia eurokraci nazywają Belgią.

lap Źródło: Józef Łaptos, Belgia, Warszawa 2005, s. 9.

Belgia ukształtowała się na przestrzeni wieków pomiędzy dwoma wielkimi mocarstwami: francuskim i niemieckim. Ludność Belgii składa się z obywateli pochodzenia germańskiego (FlamandówFlamandowieFlamandów) i romańskiego (WalonówWalonowieWalonów).

R16ITpw3gVTA21
Mapa przedstawia belgijskie obszary językowe: kolor czerwony – francuski, pomarańczowy – flamandzki, zielony – niemiecki. Zastanów się, z jakiego powodu stolica państwa jest zaznaczona dwoma kolorami.
Źródło: Ssolbergj, licencja: CC BY-SA 3.0.

Walonia i Flandria, tworzące dzisiejszą Belgię, od końca XV w. były połączone pod panowaniem dynastii Habsburgów, a od 1713 r. pod panowaniem austriackim. Zjednoczenie Belgii i Niderlandów, do którego doszło w roku 1815, było sztuczne, bo obszary Walonii i Flandrii były bardziej zintegrowane ze sobą niż z Niderlandami. W momencie ponownego oddzielenia się od Niderlandów w 1830 r. nie istniały jeszcze państwa narodowe we współczesnym rozumieniu, dlatego poziom utożsamiania się z państwem i jego instytucjami ma w przypadku Belgii inny charakter niż w przypadku typowego państwa narodowego. Cechą łączącą Walonię i Flandrię była wspólna religia – katolicyzm – inna od wyznawanego w Niderlandach protestantyzmu. Konieczność walk z Niderlandczykami o utrzymanie świeżo zdobytej niepodległości umocniła wśród Belgów poczucie jedności. Początkowo było to państwo unitarne (jednolite). Poprawka do konstytucji z 24 grudnia 1970 r. zapoczątkowała jednak powstanie trzech wspólnot, wyodrębnionych na podstawie kryterium przynależności kulturowej: niderlandzkiej, francuskiej i niemieckiej oraz podział państwa na trzy regiony według kryterium terytorialnego: Flandrię, Walonię i Brukselę. W 1993 r. Belgia stała się państwem federalnym.

Charakterystyczne dla współczesnej Belgii są problemy wynikające z trudności w osiągnięciu konsensusu przez reprezentacje polityczne obu grup etnicznych. System partyjny Belgii uznawany jest za jeden z najbardziej rozdrobnionych we współczesnych demokracjach, dlatego po wyborach często miesiącami nie udaje się sformować wspólnego rządu.

Odmienna jest współczesna tożsamość kulturowa i związana z nią odrębność literatury francuskojęzycznej od flamandzkiej, belgijskiej od francuskiej itp. W XIX w., w momencie powstania niepodległej Belgii, flamandzkie elity, choć pielęgnowały własną kulturę i tradycje, znały też język francuski, który był wtedy językiem międzynarodowym. Obecnie młode generacje Flamandów chętniej uczą się języka angielskiego. To pogłębia proces kulturowej izolacji obydwu grup. Decentralizacja systemu edukacji przekłada się na coraz mniejszą wiedzę o kulturze całej Belgii i jej historii oraz sprzyja pogłębianiu flamandzkiej i walońskiej odrębności.

Hiszpania

R14IDX4i8wiNH1
Prat de la Riba, Narodowość katalońska, wydanie oryginalne.
Źródło: Enfo, licencja: CC BY-SA 3.0.
Enric Prat de la Riba La Nacionalitat Catalana

Sztuczna organizacja państwowa zamieszkiwana przez wiele narodów hiszpańskich.

his Źródło: Enric Prat de la Riba, La Nacionalitat Catalana, tłum. Mariusz Gaj, Barcelona 1906.

Państwo hiszpańskie powstało na zasadzie umowy w celu obrony tradycji oraz religii wspólnej dla ludów iberyjskich, a w epoce nowożytnej, aby prowadzić skuteczną politykę imperialną, w której ogromną rolę odgrywał katolicyzm. W Hiszpanii wspólnota etniczna nigdy nie pokrywała się z bytem politycznym. Długotrwały proces wykuwania się pojęcia narodu hiszpańskiego nie zakończył się pełnym powodzeniem i nie doprowadził do eliminacji lokalnych tożsamości – w szczególności baskijskiej i katalońskiej.

Od XVIII w. Hiszpania była już tylko cieniem dawnego imperium, a tradycje, na których kreowane było pojęcie Hiszpanii, nie realizowały skutecznie misji budowania wspólnoty narodowej. Wszystko to sprawiło, że Enric Prat de la Riba w opublikowanej w 1906 r. pracy pt. La nacionalitat catalana (Narodowość katalońska) stwierdził, że w ogóle nie można posługiwać się pojęciem „narodowość hiszpańska”, Hiszpania nie należy bowiem do jednego narodu, lecz stanowi jedynie „sztuczną organizację państwową”, zamieszkiwaną przez wiele „narodów hiszpańskich”.

R1Xj16YGdWTr41
Protesty po nieuznanym przez władze centralne referendum niepodległościowym w Katalonii w 2017 r.
Źródło: Màrius Montón, licencja: CC BY-SA 4.0.

Współczesna Hiszpania jest jednym z tych państw Europy, w których tendencje odśrodkowe są bardzo wyraźne. Kraj składa się z 17 regionów. Zaledwie osiem z nich to regiony historycznej Kastylii: Madryt, Castilla‑León, Castilla‑La Mancha, Extremadura, Murcia, Cantabria, La Rioja oraz mocno skastylianizowana Aragonia. Regiony te stanowią rdzeń państwa hiszpańskiego, gdzie zdecydowanie dominuje tożsamość hiszpańska i rządzą partie ogólnohiszpańskie. W pozostałych regionach istnieje duża odrębność – zarówno kulturowa, jak i polityczna.

  • Katalonia oraz Walencja – regiony te od XVIII w. należą do najbogatszych regionów Hiszpanii, z silnym i prężnym mieszczaństwem. Bogactwo mieszkańców Katalonii sprawiało, że mieli wysokie poczucie własnej wartości, swojej kultury i języka, a co za tym idzie – silne poczucie tożsamości i potrzebę jej zachowania. Jej wyrazem jest język kataloński.

  • Kraj Basków oraz część prowincji Nawarra – tutejsza tożsamość narodowatożsamość narodowatożsamość narodowa odwołuje się do ich najstarszego w Europie języka, a także do odmiennego pochodzenia etnicznego BaskówBaskowieBasków.

  • Galicja – tu bazą odmiennej tożsamości również jest język; miejscowe dialekty różnią się od języka hiszpańskiego/kastylijskiego, a wiele słów jest podobnych do języka portugalskiego.

  • Baleary – izolacja poszczególnych wysp sprawia, że ich mieszkańcy mają wyraźne poczucie przynależności do danej wyspy, a słabe poczucie przynależności do regionu jako całości.

Obecnie groźba wykluczenia z Unii Europejskiej hamuje aspiracje niektórych regionów (np. Katalonii) do wyjścia z Hiszpanii, zwłaszcza bez zgody władz centralnych.

Wielka Brytania

Linda Colley Britons: Forging the Nation

Naród zasadniczo wymyślony.

col Źródło: Linda Colley, Britons: Forging the Nation, New Haven 1992, s. 367.
Rvc2HR83yR4Dd1
Dzielnica protestancka w Belfaście, gdzie odsetek osób deklarujących tożsamość brytyjską jest najwyższy.
Źródło: Helen Robinson, licencja: CC BY-SA 3.0.

Na Wyspach Brytyjskich czynnik etniczny również nie decyduje o tożsamości narodowej. Od czasów średniowiecza istnieje tożsamość angielskaAnglicyangielska, szkockaSzkociszkocka, walijskaWalijczycywalijskairlandzkaIrlandczycyirlandzka. Czym jest jednak tożsamość brytyjska? Faktem jest, że elity Anglików, Szkotów i Walijczyków zjednoczyły się w elitę brytyjską.

Brytyjskość (Britishness):

  • spontaniczna lub inspirowana tożsamość unionistyczna odczuwana w równym stopniu przez Szkotów, Irlandczyków, Walijczyków i Anglików;

  • tożsamość używana za granicą (poza Wyspami), szczególnie w okresie istnienia Imperium Brytyjskiego (kolonii).

Wielka Brytania jest fenomenem współistnienia rozmaitych koncepcji narodunaródnarodu, państwa i społeczeństwa w ramach jednego organizmu politycznego, którego jednym ze spoiw jest monarcha. Jej mieszkańcy czują się jednocześnie Brytyjczykami, jak i Anglikami, Szkotami, Walijczykami i Irlandczykami.

RJrOHADxh5UXP1
W jakiej części Zjednoczonego Królestwa tożsamość brytyjska jest najsilniej odczuwana? Z czym może mieć to związek? 
Źródło: oprac. na podst.: Ethnicity and National Identity in England and Wales: 2011, ons.gov.uk.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

Anglicy
Anglicy

naród germański zamieszkujący głównie Wielką Brytanię, zwłaszcza Anglię, posługujący się językiem angielskim

Baskowie
Baskowie

protonaród waskoński mówiący językiem euskara, zamieszkujący tereny na granicy Hiszpanii i Francji nad Zatoką Biskajską

cnota helwetycka (szwajcarska)
cnota helwetycka (szwajcarska)

umiejętność pokojowego rozwiązywania konfliktów, której symbolem jest patron Szwajcarii, Mikołaj z Flüe

Flamandowie
Flamandowie

ludność pochodzenia germańskiego, mówiąca dialektem holenderskim, zamieszkująca północną część Belgii

Galisyjczycy
Galisyjczycy

grupa etniczna zamieszkująca hiszpańską Galicję, posługująca się językiem galicyjskim

Irlandczycy
Irlandczycy

naród pochodzenia celtyckiego zamieszkujący Irlandię, historycznie posługujący się językiem irlandzkim, współcześnie wypieranym przez angielski

Kastylijczycy
Kastylijczycy

ludność stanowiąca większość mieszkańców Hiszpanii, mówiąca po kastylijski (hiszpańsku)

Katalończycy
Katalończycy

naród romański mówiący po katalońsku, zamieszkujący hiszpańską Katalonię, Balerary, Andorę, południową Francję i Sardynię

naród
naród

ogół mieszkańców pewnego terytorium, mówiących jednym językiem, związanych wspólną przeszłością oraz kulturą, mających wspólne interesy polityczne i gospodarcze

Szkoci
Szkoci

naród celtycki zamieszkujący Szkocję i Irlandię Północną posługujący się historycznie językiem szkockim oraz celtyckim językiem gaelickim

tożsamość narodowa
tożsamość narodowa

zbiór przekonań, postaw i emocji, który zostaje ukształtowany w związku z poczuciem więzi z narodem, opartej na wspólnocie pochodzenia i wspólnocie ziemi

Walijczycy
Walijczycy

naród celtycki zamieszkujący głównie Walię i Anglię, mówiący po walijsku

Walonowie
Walonowie

ludność pochodzenia romańskiego, mówiąca po francusku, zamieszkująca środkową i południową część Belgii