Przeczytaj
Władza polityczna
Zadaniem władzy politycznej jest kierowanie życiem społeczeństwa. Polega ono na pełnieniu przez podmioty władzy różnych funkcji w państwie. Funkcje te to:
integracja społeczeństwa wokół programów proponowanych przez dzierżycieli władzy;
dystrybucja, związana z redystrybucją dochodów państwa płynących z podatków płaconych przez obywateli;
ochrona zarówno w sferze wewnętrznej, jak i zewnętrznej;
budowa struktury społecznej w poszanowaniu praw i wolności wszystkich grup społecznych.
Funkcja integracyjna
Funkcja integracyjna władzy politycznej to działania, których celem jest budowanie spójności i trwałości społeczeństwa. Sprawujący władzę mają wiele instrumentów, dzięki którym organizują zasady współpracy między jednostkami i grupami społecznymi. Starają się doprowadzić do pokojowego rozwiązywania konfliktów oraz organizują społeczeństwo wokół wspólnych wartości, wywodzących się z tradycji i historii, które reprezentowane są w doktrynach politycznych.
Funkcja ochronna
Funkcja ochronna władzy to działania mające zapewnić bezpieczeństwo społeczeństwu i państwu. Bezpieczeństwo wewnętrzne należy do organów władzy samorządowej i rządowej. Szczególnie ważne są zadania realizowane przez ministerstwa spraw wewnętrznych, sądy, prokuraturę, policję i służby specjalne. Zadaniem tych instytucji jest diagnozowanie problemów społecznych, zapobieganie narastającym konfliktom ekonomicznym, politycznym czy kulturowym. Instytucje te diagnozują również niebezpieczeństwo związane z łamaniem praworządności i naruszaniem interesów państwa.
Pojawienie się takich konfliktów powoduje konieczność zastosowania środków przymusuprzymusu. Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego należy do zadań armii i dyplomacji. Funkcja ta we współczesnym świecie realizowana jest przez przynależność do sojuszy militarnych i organizacji międzynarodowych, a także przez powiązania gospodarcze. Tego typu gwarancje zapewniają próby rozwiązywania konfliktów drogą pokojową. Nie walczy się z partnerami gospodarczymi. Władza polityczna realizowana jest poprzez decyzje korzystne dla społeczeństwa i państwa na polu wymiany gospodarczej i kulturowej. Rządzący zamiast przymusu preferują współpracę.
Funkcja redystrybucyjna
Państwo pełni również funkcję redystrybucyjną. Wszyscy pracujący i kupujący obywatele płacą podatki. Jedni od dochodów, wszyscy od towarów i usług. Pieniądze płynące z podatków są kumulowane w budżecie państwa i przez państwo dystrybuowane. Państwo finansuje z nich administrację, oświatę, ochronę zdrowia, sądownictwo i służby mundurowe. Wyraźnie można więc zauważyć, że pieniądze, które trafiają do budżetu z podatków, są wykorzystywane i niezbędne dla spełniania innych funkcji, realizowanych przez władzę i umożliwiających obywatelom spokojny i bezpieczny byt.
Funkcja strukturotwórcza
Strukturotwórcza funkcja władzy politycznej realizowana jest poprzez wspieranie powstawania, modyfikacji bądź zanikania różnych grup i instytucji społecznych. Sprawowanie władzy przez określony podmiot polityki wpływa na istniejące wcześniej podziały społeczne. Działania rządzących mogą wzmacniać lub osłabiać pozycję społeczno‑ekonomiczną i polityczną danej grupy, na przykład zapewnić jej lepszy dostęp do dóbr materialnych, wykształcenia, ochrony zdrowia itp., albo wręcz przeciwnie – spowodować jej degradację. Rządzący mogą w ten sposób wpływać na poziom poparcia i – wykorzystując populistyczne argumenty – awansować w strukturze społecznej grupy, które udzieliły im poparcia.
Oceń sposób pełnienia funkcji władzy przez rządzących w wybranym państwie współczesnego świata.
Zdobycie władzy
Zgodnie z teorią Maxa Webera władzę można zdobyć na trzy sposoby:
Z drugiej strony u podstaw doktryny konserwatywnej leżało przekonanie, że władzę tradycyjną sprawują ludzie, którzy są do rządzenia najlepiej przygotowani. Wiedzę na temat systemu politycznego i umiejętności związane z jej sprawowaniem mieli oni wynosić z domu.
Rzeczywiście można przyjąć, że następcy tronu w monarchiach byli odpowiednio przygotowywani do sprawowania władzy politycznej. Często jednak tradycja i obyczaje uniemożliwiały przejęcie władzy przez najmądrzejszego z członków rodziny panującej. Władza tradycyjna to przechodzenie władzy na najstarszego syna, bez względu na jego osobiste zdolności., charyzmatyczny Innym sposobem, wymienianym przez Maxa Webera, jest charyzma. Władza charyzmatyczna oparta jest na autorytecie jednostki, na umiejętności przemawiania, porywania tłumu i przekonywania go do własnych poglądów i opinii. Władza charyzmatyczna również ma swoje tradycje historyczne. Można wymienić pozytywne i negatywne przykłady charyzmatycznych przywódców. Z pewnością pierwszym przywódcą, którego władza oparta była na charyzmie, był Perykles. Ateński demagog pełnił swoje funkcje krótko, zgodnie z prawem obowiązującym w polis. Jednak jego wpływ na politykę Aten trwał ponad 20 lat i był okresem świetności politycznej i kulturalnej polis. Co ważne, jego decyzje były w pełni akceptowane przez obywateli Aten. Dwudziesty wiek przyniósł jednak zupełnie inne przykłady przywódców, którzy porywali tłumy dzięki umiejętności przemawiania i znajomości potrzeb oraz wyobrażeń swoich społeczeństw, a także potrafili poprowadzić je w określonym przez siebie kierunku. Przykładami takich przywódców, którzy w różny, czasami legalny sposób, dzięki charyzmie zdobywali władzę byli Adolf Hitler, Benito Mussolini czy Juan Peron. W przypadku Perona charyzmę miała raczej jego żona, dlatego po jej śmierci Peron nie osiągał już sukcesów politycznych. Wymienionym charyzmatycznym przywódcom trudno odmówić skuteczności w realizowaniu ich pomysłów politycznych, ale równocześnie trudno akceptować kierunek ich działań.
W dwudziestym wieku mieliśmy również przykłady pozytywnych przywódców charyzmatycznych, choć nie byli to przywódcy polityczni. Zaliczyć do nich można papieża Jana Pawła II, który realizował bardzo ważny we współczesnym podzielonym świecie dialog międzyreligijny. Innym, również religijnym przywódcą, który miał znaczący wpływ na kształtowanie się poglądów sobie współczesnych, jest Dalajlama XIV – Tenzin Gjaco. Żeby zilustrować jego pozytywny wpływ na sposób postrzegania świata przez osoby, które go spotykały, zacytujmy fragment jego dzieła:
„Człowiek, którego normalnie uważamy za wroga, wykonuje co prawda określone działania, aby nam zaszkodzić, ale nie jest to jego jedyna aktywność – musi przecież jeszcze jeść, spać i nie może poświęcić dwudziestu czterech godzin na utrudnianie nam życia. Nienawiść natomiast nie ma innego celu, innej funkcji, jak tylko nas zniszczyć. Uświadomiwszy to sobie, powinniśmy zdecydować, iż nigdy nie pozwolimy się jej ponieść”.
Źródło: Dalajlama XIV, cytatybaza.pl [online, dostęp: 06.05.2020].
Władza charyzmatyczna ma więc nie tylko znaczenie polityczne. Charyzmatyczny przywódca może również wpływać na nasze postrzeganie rzeczywistości i kształtować pozytywne zachowania. Charyzmatyczni przywódcy w państwie rzeczywiście starają się realizować, najczęściej diagnozowane przez siebie, potrzeby społeczne. Państwo kierowane przez charyzmatycznego przywódcę realizuje większość swoich funkcji, ale równocześnie ogranicza wolności obywatelskie., legalny Trzeci ze wskazanych przez Maxa Webera rodzajów władzy to władza legalna. Jest ona charakterystyczna dla państw demokratycznych. Władza legitymizowana jest na podstawie wolnych, równych wyborów. Władza legalna, przynajmniej teoretycznie, daje możliwość wyboru fachowców na najwyższe funkcje w państwie. Pierwszym w historii państwem, w którym panował system demokratyczny, były starożytne Ateny. Ostatnie reformy kształtujące system demokratyczny w Atenach wprowadził Perykles - dały one równość prawa dla wszystkich obywateli.
Zapominamy jednak, że aby obywatele wybrali na swoich przedstawicieli najlepszych spośród siebie, muszą mieć świadomość i wiedzę na temat funkcjonowania państwa. Demokracja w Atenach działała tak długo, jak długo można było wychowywać świadomych i odpowiedzialnych obywateli. Po okresie wojen o hegemonię w świecie greckim, w które uwikłały się Ateny, ich demokracja zaczęła przeżywać kryzys. Podobne mechanizmy można zauważyć we wszystkich historycznych demokracjach. Władza legalna, uprawomocniona w wyborach, daje możliwość oddania władzy w ręce fachowców, ale również pozwala na kontrolowanie władzy przez społeczeństwo. Wymaga to jednak świadomych swoich praw i obowiązków obywateli. Perykles połączył obowiązki z prawami i przyznał prawa tym, którzy wywiązywali się z obowiązków.
Państwo, w którym władza oparta jest na legalizmie, realizuje interesy wszystkich obywateli. Spełnia funkcję redystrybucyjną i strukturotwórczą. Jednak wszystkie decyzje potwierdzone są wolą obywateli, a rządzący mogą być rozliczani przez nich z działań. W jednym ze swoich wykładów prof. Radosław Markowski stwierdził, że „demokracja to uporządkowany chaos”. Z jego słów można wywnioskować, że rządzący, którzy zdobyli władzę w sposób legalny, powinni działać, odwołując się do ustalonych przez stanowione w imieniu obywateli prawo. Państwo demokratyczne to państwo prawa, oparte na regułach i instytucjach. Ważne jest również, aby obywatele mieli możliwość wyboru i kontroli decyzji politycznych. Tylko ten rodzaj władzy, z wymienionych przez Maxa Webera, daje obywatelom takie możliwości.
Zastanów się, który ze sposobów zdobycia władzy jest twoim zdaniem najkorzystniejszy z punktu widzenia obywateli.
Jakich polskich socjologów potrafisz wymienić?
Sprawowanie władzy
Funkcje władzy politycznej realizowane są w państwie przez jednostki lub grupy, które sprawują władzę. Państwo jest instytucją terytorialną, która ma prawo stosowania przymusu. Państwo może stosować przymus państwowy w sytuacji zagrożenia interesów obywateli. W ten sposób może być realizowana funkcja bezpieczeństwa władzy politycznej. Instytucje państwa, które mają prawo do stosowania przymusu państwowego, to policja, prokuratura, sądownictwo. Trzeba jednak pamiętać, że instytucje te muszą działać na podstawie i w granicach prawa. Przymus państwowy nie oznacza dowolności działania instytucji. Muszą one dbać o poszanowanie praw i wolności wszystkich obywateli, a państwo również wobec nich musi stworzyć mechanizmy kontrolne i procedury pociągania do odpowiedzialności. Oczywiście procedury kontrolne związane są tylko z legalnym sprawowaniem władzy.
W przypadku władzy tradycyjnej władca nie podlega powszechnie obowiązującym prawom, często sam je stanowi lub opiera swoją władzę na prawie zwyczajowym. Państwa rządzone w sposób tradycyjny są zazwyczaj państwami o zamkniętych społeczeństwach, gdzie funkcjonuje organiczna struktura społeczna, charakteryzująca się zamkniętymi klasami społecznymi. W przypadku państwa rządzonego przez charyzmatycznego przywódcę również przeważa organicyzm, a o awansach klas społecznych decyduje wola polityczna. Przywódca taki najczęściej awansuje klasy społeczne, których poparcie uzyskał, zdobywając władzę, lub które mogą pomóc mu w utrzymaniu społeczeństwa w posłuszeństwie. Odwołuje się zazwyczaj do tradycyjnych wartości, wskazując na ich zagrożenie. Charyzmatyczny przywódca realizuje przede wszystkim redystrybucyjną funkcję władzy, starając się zaspokoić podstawowe potrzeby jak najszerszej części społeczeństwa, w ten sposób unikając buntów. W państwie przez niego rządzonym najczęściej konstytuuje się autorytarny system rządów. Wskazuje to na częstsze stosowanie przez władzę przymusu państwowego i ograniczenie wolności obywatelskich.
W legalnym sposobie sprawowania władzy wybrani na podstawie zasad prawnych przedstawiciele społeczeństwa również mają wiele uprawnień decyzyjnych, ale zawsze powinni pamiętać, że działają w imieniu obywateli i przed nimi odpowiadają. W państwie demokratycznym, bo w takim funkcjonuje władza legalna, spełniane są wszystkie funkcje państwa. Występuje tam społeczeństwo otwarte, gdzie awans i degradacja jednostki jest normalnym elementem współżycia społecznego i zależy od jej osobistych zalet i ambicji. Władza w państwie demokratycznym realizuje program partii politycznej, która została wybrana przez większość społeczeństwa. Jednocześnie współczesne demokracje nie zmieniają się w dyktaturę większości. Wypracowano mechanizmy, wynikające często z historycznych doświadczeń, które dzięki powoływanym przez państwo instytucjom chronią mniejszości i ich prawa obywatelskie. Obywatele w państwie, gdzie występuje władza legalna, sami wybierają kierunek i zakres stosowania funkcji redystrybucyjnej czy strukturotwórczej władzy, głosując na głoszące różne poglądy partie polityczne. Mają również prawo do rozliczenia swoich przedstawicieli w kolejnych wyborach.
Takich możliwości nie gwarantują państwa, gdzie władza polityczna oparta jest na tradycji lub charyzmie. W państwie, w którym rządzący zdobywają władzę na podstawie prawa, możliwe jest rozwijanie funkcji integracyjnej władzy. Zwolennicy określonych działań, poprzez integrację ze swoimi przedstawicielami, mogą mieć wpływ na powierzenie im władzy, co daje możliwość realizacji ich wizji państwa. Występująca w państwie władza legalna umożliwia kształtowanie się społeczeństwa obywatelskiego i integrowanie go wokół wspólnych interesów. Wymaga to wysiłku z obu stron – zarówno świadomości obywateli, jak i odpowiedzialności osób sięgających po władzę. Państwo z uprawomocnioną władzą gwarantuje swoim obywatelom wszystkie prawa i wolności obywatelskie. Dba również o wzmocnienie świadomości i odpowiedzialności obywateli za dobro wspólne. Jeśli państwo niedostatecznie dba o realizację funkcji integracyjnej, wolni obywatele zaczynają zajmować się wyłącznie swoimi osobistymi sprawami. Prowadzi to do rozpadu wspólnoty, kryzysu demokracji, a w konsekwencji może oznaczać zwycięstwo populistów i wprowadzenie niedemokratycznego systemu politycznego.
Oceń, jakie funkcje władzy realizują rządzący poprzez sprawowanie władzy legalnej, tradycyjnej i charyzmatycznej.
Kontrola władzy
Sprawujący władzę polityczną w państwie powinni być kontrolowani przez obywateli tego państwa. Historycznie rzecz ujmując, ani w przypadku władzy tradycyjnej, ani charyzmatycznej nie istniały żadne zinstytucjonalizowane mechanizmy kontrolne. W niektórych okresach rozwoju państwa, np. w czasie istnienia monarchii stanowych, pojawiły się elementy współdecydowania o podatkach czy zmianie prawa, ale nie dawały one możliwości detronizacji władcy – trudno znaleźć mechanizmy kontroli jego poczynań. W przypadku systemów absolutystycznych władca z założenia nie podlegał żadnej kontroli. Również przywódcy charyzmatyczni po zdobyciu władzy najczęściej wprowadzali mechanizmy kontroli społeczeństwa i raczej oni stosowali przymus państwowy, niż dawali społeczeństwu możliwość pociągnięcia ich do odpowiedzialności. Natomiast w państwach demokratycznych, gdzie władza oparta jest na prawniczym legalizmie, zostały wprowadzone elementy kontroli rządzących przez społeczeństwo. Do najprostszych, choć często niedocenianych, należą wolne, cykliczne wybory przedstawicieli, którym społeczeństwo powierza władzę polityczną. W państwach o ustabilizowanej demokracji można zauważyć, że obywatele o wysokiej kulturze politycznej masowo uczestniczą w wyborach (frekwencja wynosi 75–80% w państwach, gdzie nie ma obowiązku głosowania).
Wyborcy są świadomi swoich decyzji, kontrolują poczynania rządzących w okresie sprawowania przez nich władzy i przedłużają ich mandat reprezentantów lub wybierają inne ugrupowania, z nadzieją na lepsze reprezentowanie. Jednak również w trakcie trwania kadencji zostały wypracowane mechanizmy kontrolne. W niektórych państwach (np. Stany Zjednoczone) istnieje np. procedura recall, dająca możliwość odwołania deputowanego w trakcie trwania kadencji. Kontrola stanowionego prawa i jego zgodności z konstytucją sprawowana jest przez sądy. W niektórych państwach powoływane są odrębne trybunały – na poziomie centralnym lub w przypadku państw federalnych w poszczególnych częściach federacji. W innych państwach kompetencje do kontroli stanowionego prawa przyznano Sądowi Najwyższemu. Jednak doświadczenia okresu dwudziestolecia międzywojennego, kiedy obowiązywała doktryna, że przedstawiciele narodu są nieomylni, spowodowały wprowadzenie mechanizmów kontroli konstytucyjności prawa we wszystkich państwach demokratycznych. Inną formą kontroli jest odpowiedzialność polityczna lub odpowiedzialność konstytucyjna.
Oba rodzaje odpowiedzialności dotyczą przedstawicieli władzy wykonawczej. Odpowiedzialność polityczna dotyczy podejmowanych decyzji politycznych i najczęściej sprawowana jest przez parlament. Realizowana jest przez głosowanie votum nieufności, dlatego dotyczy tych przedstawicieli władzy wykonawczej, którzy mogą podejmować decyzje polityczne. Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) to możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności wysokich urzędników państwowych za złamanie konstytucji lub ustaw. Egzekwowanie tej odpowiedzialności również zostało powierzone specjalnym trybunałom lub Sądowi Najwyższemu. Wynika to z tradycji tych państw. Kontrola władzy to bardzo ważny element budowania funkcji integracyjnej, możliwa jest wyłącznie w państwach o legalnym pochodzeniu władzy. Trudno wyobrazić sobie odwołanie władcy lub oskarżenie dyktatora. Zazwyczaj ponoszą oni „pośmiertną odpowiedzialność”.
Zastanów się, dlaczego w interesie obywateli leży możliwość i umiejętność kontrolowania władzy.
Podsumowanie
Władza polityczna jest niezbędnym elementem funkcjonowania państwa. Jej realizacja to wpływanie rządzących na zachowanie obywateli, osiąganie przez rządzących określonych celów politycznych czy podejmowanie decyzji o rozdziale dóbr w sytuacjach kryzysu. Państwo bez władzy politycznej sprawowanej przez jednostki nie mogłoby istnieć. Tylko jakiego państwa oczekujemy? Czy państwa, gdzie decyduje wola jednostki, czy państwa, gdzie szanuje się wszystkich obywateli, a ich kontrolowani przedstawiciele realizują ich żywotne interesy? Oczywiście wolność to także odpowiedzialność. W państwach o charyzmatycznym lub tradycyjnym pochodzeniu władzy o wszystkim decyduje jednostka. Czasami wybitna i wtedy rządzi w interesie wszystkich, potrafi pogodzić sprzeczne interesy obywateli. Częściej, niestety, tego nie potrafi. Jednocześnie trudno ją kontrolować, jeszcze trudniej odwołać. Wydaje się, że państwo oparte na władzy prawomocnej w największym zakresie gwarantuje prawa i wolności obywatelskie. Jednak wymaga ono również świadomego zaangażowania od obywateli.
Słownik
(z łac. auctoritas – powaga, znaczenie); społeczne uznanie osób lub instytucji oparte na wartościach, które są ważne dla danego społeczeństwa; brak autorytetów może prowadzić do anarchii lub rozpadu społeczeństwa
wywieranie wpływu na osobę lub grupę tak, że nie zdaje sobie ona sprawy z tego, że realizuje cele osoby lub grupy manipulującej
proces świadomego wpływu na poglądy, przekonania, postawy innych osób w celu przekonania do własnych racji
różne formy egzekwowania przestrzegania prawa
typ władzy opartej na osobistych walorach przywódcy