Przeczytaj
Rozwój zarodkowy człowieka rozpoczyna się w momencie zapłodnienia – gdy komórka jajowa połączy się z plemnikiem. Pierwszym jego etapem jest bruzdkowanie, czyli seria mitotycznych podziałów na coraz mniejsze komórki, w wyniku którego powstaje blastocystablastocysta.
Gdy blastocysta dotrze przez jajowód do macicy, zagłębia się w błonę śluzową (ok. 6. dnia rozwoju zarodkowego) i zagnieżdża (implantuje). Węzeł zarodkowyWęzeł zarodkowy przekształca się w tym czasie w tarczkę zarodkową, w której przebiega gastrulacja (od 11. do 19. dnia rozwoju zarodkowego). Jednocześnie z implantacją i tworzeniem się narządów pierwotnych, m.in. cewki nerwowejcewki nerwowej i jelita pierwotnego, powstają błony płodowe. W czasie powstawania narządów pierwotnych zarodek zwija się w formę wałka rozszerzonego w miejscu zawiązka głowy.
Gastrulacja
Gastrulacja to proces przejścia w rozwoju zarodkowym od stadium jednowarstwowego (blastocysty) do stadium trzywarstwowego (gastruli). Wytwarzają się wówczas trzy listki zarodkowe – warstwy komórek przekształcające się w dalszym rozwoju w tkanki i narządy. Proces ten polega na przemieszczaniu się komórek z powierzchni zarodka do jego wnętrza (ruchy morfogenetyczneruchy morfogenetyczne), gdzie układają się w sposób ułatwiający organogenezęorganogenezę. Przesuwające się komórki podlegają indukcji embriologicznej – oznacza to, że pewne części zarodka, zwane organizatoramiorganizatorami (induktorami), mają wpływ na sąsiednie komórki lub tkanki, warunkując ich rozwój w określone narządy.
Efektem gastrulacji u człowieka jest powstanie trójwarstwowego zarodka, którego trzy listki zarodkowe (endoderma, ektoderma i mezoderma) dadzą początek wszystkim tkankom organizmu.
Ektoderma
Ektoderma stanowi zewnętrzną warstwę komórek zarodka w stadium gastruli. W kolejnych stadiach embriogenezy różnicuje się na ektodermę powierzchniową i neuroektodermę. Neuroektoderma różnicuje się na cewkę nerwową i grzebienie nerwowe.
Mezoderma
Mezoderma stanowi środkową warstwę komórek zarodka, leżącą między ekto- i endodermą. Tworzy się pod koniec gastrulacji przez migrację komórek smugi pierwotnejsmugi pierwotnej. Pochodzenia mezodermalnego są m.in.: układ krwionośny, układ wydalniczy, układ kostny, mięśnie, somatyczne części gonad.
Endoderma (entoderma)
Endoderma stanowi wewnętrzną warstwę komórek zarodka w stadium gastruli. W dalszej embriogenezie tworzy się jelito pierwotne, które dzieli się na jelito przednie, środkowe i tylne.
W blastocyście znajduje się węzeł zarodkowy, który zawiera tzw. komórki pluripotentne – mogą one różnicować się w każdy typ komórek dorosłego organizmu z wyjątkiem komórek łożyska. Podczas kolejnych etapów rozwoju zarodka powstają z nich pierwsze tkanki – listki zarodkowe. To właśnie z komórek węzła zarodkowego, w badaniach na myszach, uzyskano pierwsze zarodkowe komórki macierzyste, które potencjalnie mogą zróżnicować się w komórki każdego rodzaju. Choć do praktycznego zastosowania ludzkich komórek macierzystych jest jeszcze daleko, wiąże się z nimi duże nadzieje w leczeniu chorób wynikających z zaburzeń funkcjonowania określonych tkanek, takich jak choroby nowotworowe, choroba Parkinsona czy cukrzyca.
Słownik
stadium rozwoju zarodkowego, powstaje w wyniku bruzdkowania; jest zbudowana z trofoblastu ograniczającego jamę blastocysty (blastocel) i węzła zarodkowego; w stadium blastocysty następuje implantacja zarodka do ściany macicy
powstająca w wyniku bruzdkowania warstwa komórek nabłonkowych pokrywających pęcherzyk blastocysty
inaczej cewa nerwowa; zawiązek układu nerwowego u zarodków; cewkowata struktura oddzielająca się od ektodermy ponad zawiązkiem struny grzbietowej; tworzy się w procesie neurulacji przez zapadnięcie się ektodermy wzdłuż osi zarodka w jego grzbietowej części (stadium rynienki nerwowej) oraz zamknięcie jej brzegów; wewnątrz cewki nerwowej jest zawarty kanał rdzeniowy, tworzący w głowowej części zarodka komory mózgu
w stadium przedgastrulacyjnym i wczesnej gastruli jest materiałem ektodermalnym, niepodzielonym jeszcze na neuroektodermę i ektodermę właściwą
wewnętrzna warstwa silnie spłaszczonych komórek tarczki zarodkowej zarodka w stadium gastruli
przemieszczanie się i tworzenie nowych konfiguracji komórek wewnątrz zarodka (mają znaczenie przy wyodrębnianiu się listków zarodkowych oraz tworzeniu narządów)
tworzenie się cewki nerwowej w rozwoju zarodkowym kręgowców
induktory, centra organizacyjne, pola indukujące; części zarodka indukujące we wczesnym etapie embriogenezy powstanie narządów osiowych (m.in. cewki nerwowej, struny grzbietowej, somitów)
tworzenie się i rozwój narządów w trakcie rozwoju zarodkowego; w wyniku stopniowego różnicowania i przemieszczania się komórek pochodzących ze wszystkich trzech listków zarodkowych powstają ostateczne narządy
miejsce powstawania mezodermy; podłużne zgrubienie epiblastu (zespół komórek w kształcie ciemnego pasma) w ogonowej części tarczy zarodkowej
zewnętrzna warstwa komórek zarodka ssaków; wyodrębnia się wcześniej jako warstwa płaskich komórek stanowiąca ścianę blastocysty i odgrywa rolę w zagnieżdżeniu się zarodka w macicy, tworzeniu łożyska oraz transporcie substancji przez łożysko;
embrioblast; grupa komórek powstających w wyniku bruzdkowania w rozwoju zarodkowym; część blastocysty, z której powstaje właściwy zarodek