Przeczytaj
Fiasko opcji niemieckiej
Akt 5 listopadaAkt 5 listopada z 1916 r. ożywił wśród części Polaków nadzieje związane z państwami centralnymi. Austriacy i Niemcy zapowiadali utworzenie Królestwa PolskiegoKrólestwa Polskiego, niewielkiego państewka połączonego ścisłym sojuszem z Berlinem. Obietnice cesarskie rozczarowały jednak licznych Polaków, którzy dotąd opowiadali się za wsparciem państw centralnych. Krytycy podkreślali, że dokument odbiera Polakom nadzieję na przyłączenie do Królestwa ziem zaboru pruskiego. Nie bez racji twierdzili, że ustępstwa mają na celu umocnienie wpływów niemieckich w regionie oraz wykorzystanie na potrzeby wojny potencjału gospodarczego i ludzkiego Królestwa. Zniechęcająco działały też niepowodzenia państw centralnych na frontach I wojny światowej.
Ponadto Polacy uznali za kompromitujące wsparcie Niemiec i Austro‑Węgier dla Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL). Republika ta, ze stolicą w Kijowie, powstała w styczniu 1918 r. jako państwo militarnie i politycznie uzależnione od Niemiec. W zamian za wsparcie Ukraińców Niemcy liczyli na umocnienie swoich wpływów w regionie oraz dostawy żywności, niezbędne wobec przedłużającej się wojny. Kiedy w marcu 1918 r. Niemcy prowadzili rozmowy pokojowe z Rosją bolszewicką w Brześciu Litewskim, zaprosili na obrady przedstawicieli URL. Na mocy porozumień brzeskich z 3 marca 1918 r. Niemcy przekazali Ukrainie Podlasie oraz Chełmszczyznę, ziemie zamieszkiwane w większości przez Polaków. Ta decyzja oburzyła Polaków. Tak opisuje to współczesny historyk Andrzej Chwalba:
Wielka Wojna Polaków 1914–1918W Galicji polscy przywódcy narodowi ogłosili strajk powszechny. Nie pracowały zakłady pracy, urzędy, szkoły, koleje […]. Galicja została sparaliżowana. W wielu miastach powołano komitety samoobrony […]. We Lwowie demonstrowało kilkadziesiąt tysięcy osób. Obok Polaków licznie demonstrowali Żydzi. Zdarto i zdeptano flagi niemieckie. Zerwano i podeptano orły austriackie. Podobne sceny rozgrywały się w innych miastach. Wznoszono okrzyki: „Precz z Radą Regencyjną”, „Precz z Habsburgami”, „Niech żyje Piłsudski” […]. Autorytet państwa i dynastii legł w gruzach.
Źródło: Andrzej Chwalba, Wielka Wojna Polaków 1914–1918, Warszawa 2018, s. 334.
Latem 1918 r. Austriacy i Węgrzy wycofali się z porozumień brzeskich dotyczących Chełmszczyzny i Podlasia, ale Niemcy nadal uważali sporne obszary za ukraińskie. Postanowienia brzeskie ostatecznie pogrążyły państwa centralne w oczach Polaków. Żywiołowe protesty obudziły wśród Polaków silne poczucie solidarności narodowej. Ożywiły również postawy patriotyczne, także wśród często obojętnych do tej pory na kwestie narodowościowe chłopów. Jednocześnie pogorszyły się znacząco relacje polsko‑ukraińskie.
Do jakich elementów patriotycznych odwołali się twórcy dekoracji?
Wsparcie od ententy
Wiosną 1917 r. nastąpił przełom w stosunku państw ententy do sprawy polskiej. Francja, w imieniu własnym, ale także rządów Wielkiej Brytanii i Włoch, oficjalnie wsparła polskie dążenia niepodległościowe. W kwietniu 1917 r. do wojny przystąpiły Stany Zjednoczone, którym przewodził prezydent Thomas Woodrow Wilson, wielki orędownik niepodległości Polski. Jedynie Wielka Brytania zachowała wobec sprawy polskiej powściągliwe stanowisko i powstrzymywała się od wiążących deklaracji. Niemniej sprawa polska stała się odtąd jednym z głównych zagadnień, które omawiali między sobą przywódcy ententy.
Zachodnie stanowisko starali się odpowiednio formować politycy skupieni wokół Romana Dmowskiego, który w sierpniu 1917 r. założył w szwajcarskiej Lozannie Komitet Narodowy PolskiKomitet Narodowy Polski (KNP). W skład Komitetu weszli wybitni działacze niepodległościowi, m.in. Maurycy Zamoyski, Konstanty Skirmunt czy też znany w świecie pianista Ignacy Jan Paderewski.
Muszę stwierdzić, że wszędzie, gdzie szedłem po Anglii i Szkocji ze słowem o Polsce, od Londynu do Edynburga, natrafiałem na ślady kampanii odczytowej p. Romana Dmowskiego, którego osobistość i żywe słowo wywarły wrażenie tam, gdzie drukowane apele żadnego echa nie wywołały– pisał po latach historyk Roman Dyborski. (s. 374). Zwróć uwagę na nienaganne stroje członków KNP.
Jak sądzisz, czy strój ma znaczenie dla polityka? Uzasadnij odpowiedź.
Państwa zachodnie szybko uznały KNP za oficjalną i jedyną reprezentację narodu polskiego wobec ententy. Jednocześnie władze w Paryżu zezwoliły na tworzenie polskich formacji zbrojnych we Francji. Komitet Narodowy Polski pełnił faktycznie funkcję tymczasowego rządu polskiego na emigracji i jako taki utrzymywał swoje przedstawicielstwa dyplomatyczne w stolicach krajów sojuszniczych.
Niemniej wciąż brakowało jednoznacznej deklaracji ze strony przywódców ententy w kwestii niepodległości Polski. Przełomowy okazał się pokojowy plan prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona ze stycznia 1918 r., znany jako 14 punktów Wilsona14 punktów Wilsona. Trzynasty punkt dotyczył bezpośrednio przyszłości Polski:
Powinno być utworzone niepodległe państwo polskie, które winno obejmować ziemie zamieszkane przez bezspornie polską ludność, mieć zapewniony wolny i bezpieczny dostęp do morza, którego niezawisłość polityczna, gospodarcza oraz całość terytorialna winny być zagwarantowane układem międzynarodowym.
Cytat za: Ryszard Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2014, s. 53.
W ten sposób niepodległość Polski miała się stać jednym z filarów powojennego ładu międzynarodowego. Wkrótce po ogłoszeniu 14 punktów Wilsona władze brytyjskie odeszły od polityki dystansowania się od sprawy polskiej i zdecydowanie potępiły rozbiory. Potwierdzeniem mocnej pozycji Polaków były postanowienia konferencji premierów ententy w Wersalu z 5 czerwca 1918 r. Tekst deklaracji głosił zdecydowanie:
Utworzenie zjednoczonego i niepodległego Państwa Polskiego, z wolnym dostępem do morza stanowi jeden z warunków trwałego i sprawiedliwego pokoju oraz panowania prawa w Europie.
Cytat za: Deklaracja wersalska, 3 czerwca 1918, dostępna online: mojaniepodlegla.pl.
14 lipca 1918 r. sojusznicze wojska polskie wzięły udział w wielkiej defiladzie w Paryżu, podczas której biało‑czerwona flaga zawisła wśród innych flag aliantów. Pod koniec września 1918 r. utworzona we Francji Armia Polska uzyskała status wojsk samodzielnych i sojuszniczych. Tym samym kwestia niepodległości kraju była przesądzona. Sprawą otwartą pozostawały natomiast rozmiar „Niepodległej” oraz przebieg jej granic.
Zaproponuj własny tytuł obrazu przedstawiającego Paderewskiego i Wilsona.
Niepodległa
Pod koniec wojny wykształciła się sprzyjająca polskim aspiracjom niepodległościowym sytuacja międzynarodowa. Rosja pogrążyła się w krwawej wojnie domowej pomiędzy bolszewikami a białymi. Czołowe państwa ententy, Stany Zjednoczone, Francja i Wielka Brytania, poparły dążenia Polaków do utworzenia niezawisłego kraju. Tymczasem Królestwo Polskie wciąż znajdowało się pod okupacją państw centralnych. W Królestwie nadal funkcjonowały instytucje powołane do życia przez państwa centralne: Rada Regencyjna, rząd oraz kilkutysięczne wojsko. Jednakże wpływy zaborców gwałtownie słabły. Pokój brzeski zupełnie skompromitował w oczach Polaków nie tylko państwa centralne, ale także zależne od nich władze Królestwa. Niemcom i Austriakom brakowało już możliwości, aby wymusić na Polakach posłuszeństwo. Jesienią 1918 r. monarchia Austro‑Węgierska zaczęła się rozpadać. Kolejne narodowości wieloetnicznego państwa Habsburgów – Czesi, Słowacy, Ukraińcy i Słowianie południowi – zrywały powiązania z Wiedniem. Nowy cesarz Karol I bezskutecznie próbował przekształcić kraj w federację i ratować w ten sposób jedność kraju. Austro‑Węgry przestały istnieć, a władca zaakceptował 14‑punktowy plan pokojowy prezydenta Wilsona.
Tymczasem na początku listopada 1918 r. w Niemczech wybuchła rewolucja, która obaliła rządy Hohenzollernów. Wobec burzliwych wydarzeń w kraju 11 listopada nowe, republikańskie władze poprosiły aliantów o rozejm. Oznaczało to uznanie zwycięstwa ententy w Wielkiej Wojnie. Polskie środowiska niepodległościowe skrupulatnie wykorzystały sprzyjające okoliczności: jednoznaczne poparcie ententy oraz kryzys wszystkich trzech zaborców. W oparciu o sojusz z aliantami rozpoczęli żmudny proces tworzenia zrębów niepodległej II Rzeczypospolitej.
Słownik
(z łac. acclamatio – okrzyk, od acclamare – wykrzykiwać) jednogłośne przyjęcie ustawy lub wniosku w demokratycznych organach władzy ustawodawczej
dokument wydany przez cesarzy niemieckiego i austro‑węgierskiego 5 listopada 1916 r., na mocy którego zapowiadano utworzenie namiastki państwowości polskiej
program dotyczący ułożenia stosunków międzynarodowych po zakończeniu I wojny światowej przedstawiony przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona 8 stycznia 1918 r. w orędziu wygłoszonym do Kongresu
(z franc. entente – porozumienie) przymierze Wielkiej Brytanii, Francji oraz Rosji, które swoje źródło miało jeszcze w XIX w.; podczas I wojny światowej do państw tworzących trzon ententy na różnych etapach dołączyło 25 krajów
rewolucja, która wybuchła w Rosji pod koniec I wojny światowej, w lutym 1917 r.; w jej wyniku obalono carat i wprowadzono ustrój demokratyczny
instytucja polityczna powstała na terenie Rosji w wyniku rewolucji lutowej w 1917 r. i obalenia caratu
(niem. Königreich Polen) obszar znajdujący się pod okupacją niemiecką i austro‑węgierską, wyposażony w atrybuty zwierzchności, np. własne sądownictwo; istniało w latach 1917–1918
polska organizacja polityczna założona na terenach zaboru rosyjskiego (działał w Warszawie, a później w Piotrogrodzie) przez działaczy endecji z Romanem Dmowskim na czele; w wyniku braku porozumienia z władzami rosyjskimi rozwiązał się i został reaktywowany we Francji, gdzie działał do 1919 r., reprezentując interesy polskie wobec państw zwycięskiej ententy
Słowa kluczowe
odrodzenie państwa polskiego po I wojnie światowej, bolszewicy, 14 punktów Wilsona, ententa, państwa centralne, pokój brzeski, rewolucja lutowa, Ukraińska Republika Ludowa, świat po I wojnie światowej, dzieje II Rzeczypospolitej, odbudowa państwa polskiego
Bibliografia
A. Chwalba, Wielka Wojna Polaków 1914–1918, Warszawa 2018.
R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2014.
J. Pajewski, Odbudowa państwa polskiego 1914–1918, Warszawa 1980.