R1dC6SA64P2ry1
Thomas More, łac. Tomasz Morus (1478–1535) – portret pędzla Hansa Holbeina Młodszego z 1527 r.
Źródło: domena publiczna.

Thomas More (1478–1535) pochodził z zamożnej rodziny londyńskiego sędziego. Był z wykształcenia prawnikiem, studiował nauki humanistyczne, znał łacinę i grekę. Przyjaźnił się z europejskimi humanistami, m.in. Hansem HolbeinemHans HolbeinHansem HolbeinemErazmem z RotterdamuErazm z RotterdamuErazmem z Rotterdamu, który zadedykował mu swoją Pochwałę głupoty. Od 1504 r. More był członkiem Izby Gmin, od 1510 zastępcą szeryfa Londynu, od 1517 członkiem Tajnej Rady królewskiej. Był pierwszym świeckim Lordem Kanclerzem. Sprzeciwił się przyznaniu królowi prawa weta wobec norm Kościoła katolickiego. Został uwięziony, a następnie ścięty na rozkaz króla Henryka VIII.

Prawdziwie złota książeczka, równie pożyteczna, jak dowcipna o najlepszym urządzeniu republiki i o nowej wyspie Utopii powstała, kiedy More przebywał na polecenie króla z misją dyplomatyczną we Flandrii. Przedłużające się pertraktacje skłoniły nudzącego się pisarza do rozpoczęcia pracy nad „książeczką mającą stanowić literacką zabawę dla humanistów”. Jak zauważa Bartosz Nowacki:

Hans Holbein
Rd1mgJ1gfWxqM1
Drzeworyt Ambrosiusa Holbeina ilustrujący pierwsze wydanie Utopii Thomasa More’a, 1518 r.
Źródło: domena publiczna.
Bartosz Nowacki Magia utopii

Zainspirowany fantastycznymi opowieściami o zamorskich krainach More wpadł na pomysł dzieła, w którym pod postacią fikcyjnej relacji z podróży zaprezentował swoją wizję idealnego państwa i systemu społecznego. Książka powstała w dość krótkim czasie i nie została starannie zredagowana. Składa się z dwóch głównych części. W księdze pierwszej trzy osoby: Tomasz Morus, jego przyjaciel Piotr Egidiusz oraz Portugalczyk Rafał Hydloteusz, rzekomy uczestnik wyprawy Amerigo Vespucciego, toczą dialog na temat wad ustrojów i systemów społecznych ówczesnej Europy. To wyraźne nawiązanie do dzieła Platona Państwo, które z pewnością było dla Morusa inspiracją. Księga druga zawiera opowieść Hydloteusza o niezwykłej wyspie Utopii i jej ustroju społeczno‑politycznym.

bn1 Źródło: Bartosz Nowacki, Magia utopii, [w:] Polityka. Niezbędnik inteligenta, t. 10, 2016, s. 11.

Thomas More stworzył nowy gatunek literacki określany mianem utopiiutopiautopii – wizję idealnego ustroju politycznego i porządku społecznego. Choć żartobliwie określana mianem książeczki, Utopia stanowiła wyraz krytycznego podejścia More’a do ówczesnych stosunków społecznych. Przyczyn zła upatrywał on przede wszystkim we własności prywatnej, za biedę ludu obarczał zaś winą króla. Ostatecznie autor Utopii poróżnił się z Henrykiem VIII. Król, dążąc do przeprowadzenia własnego rozwodu z Katarzyną Aragońską, spowodował separację Kościoła angielskiego od rzymskiego zwierzchnictwa. Uchwalony na żądanie władcy w 1534 roku tzw. Akt supremacji głosił, że Henryk VIII jest jedyną i najwyższą głową Kościoła anglikańskiego. Każdy, kto odmawiał uznania tego stanu rzeczy za obowiązujący, miał być karany śmiercią. Thomas More, jako człowiek pobożny i znawca prawa rzymskiego, nie tylko nie zaakceptował decyzji władcy, ale także odmówił uznania prawa do tronu ewentualnych dzieci pochodzących ze związku króla z drugą żoną, Anną Boleyn. Król oskarżył swego sekretarza o zdradę stanu i skazał na szafot.

Dzieło More’a szybko znalazło wielu naśladowców. W roku 1627 Francis Bacon wydał Nową Atlantydę, w której opisał fantastyczną wyspę na Pacyfiku. W XIX wieku brytyjski przedsiębiorca wizjoner, Robert Owen powołał do życia utopijną kolonię o nazwie New Harmony wzorowaną na myśli More’a, w której zamieszkiwali robotnicy. W New Harmony nie istniała własność prywatna i podział na klasy. Wszyscy mieszkańcy mieli pracować dla wspólnego dobra. Owen szczególną wagę przywiązywał do wychowania dzieci, o którym decydowała cała społeczność, dążył do zapewnienia wszystkim mieszkańcom wzorowej opieki medycznej. Stworzona przez niego komuna upadła po dwóch latach.

Choć idei renesansowego myśliciela nigdy nie udało się w pełni wcielić w życie, pozostają one znakiem ludzkich tęsknot za godnym, dostatnim życiem, równością i sprawiedliwością. Irlandzki pisarz Oscar Wilde twierdził, że mapa świata, na której nie ma Utopii, nie jest warta nawet jednego spojrzeniaIndeks górny 111 Indeks górny koniec.

1
Erazm z Rotterdamu

Słownik

banicja
banicja

(łac. bannitio, bannire – skazać na wygnanie) – dawna kara polegająca na wygnaniu z kraju oraz pozbawieniu praw obywatelskich, także wykluczenie

eutanazja
eutanazja

(gr. euthanasía – dobra śmierć) – termin stworzony przez Francisa Bacona oznaczający powodowane współczuciem pozbawienie życia człowieka nieuleczalnie chorego na jego żądanie

irenizm
irenizm

(gr. eirene – pokój) – kierunek myśli renesansowej, którego zwolennicy zmierzali do ustanowienia zgody między chrześcijanami oraz zażegnania politycznych, narodowych i religijnych sporów

monogamia
monogamia

(gr. mónos – jedyny, gámos – poślubienie) – małżeństwo, związek jednego mężczyzny z jedną kobietą

utopia
utopia

utopia (gr.  – nie lub éu – dobry, tópos – miejsce) – niezmiernie odległe miejsce stworzone w wyobraźni, państwo idealne, zwłaszcza w dziedzinie praw, rządów i stosunków społecznych