R1F7epQfNQp9O

Wykres przedstawia prawdopodobne wahania temperatury i opadów w dziejach Ziemi, wraz ze wskazaniem okresów zlodowaceń. Różnymi kolorami zaznaczono poszczególne ery. Podział czasowy to czasy archaiku (4600‑2500 mln lat p.n.e.), proterozoiku (2500‑570 mln lat p.n.e.), paleozoiku (570‑225 mln lat p.n.e.), mezozoiku (225‑65 mln lat p.n.e.), kenozoiku (65- mln lat p.n.e.). W tym czasie pięciokrotnie temperatura miała minusowe wartości: początkiem i końcem proterozoiku, w pierwszej połowie oraz końcem paleozoiku, końcem kenozoiku, wtedy też występowały zlodowacenia. Opady występowały nieregularnie – raz były bardzo duże, a raz niewielkie.

Zlodowacenia plejstoceńskie

W plejstocenie w wyniku panujących warunków klimatycznych na obszarze współczesnej Europy Północnej gromadził się śnieg, który w okresie lata nie wytapiał się całkowicie, tworząc w wyniku corocznego nadkładu pola lodu firnowegolód firnowylodu firnowego. Te z biegiem czasu rozrastały się promieniście na boki w postaci strumieni lodowych. Ostatecznie lądolód opanował znaczną część kontynentu, w tym również prawie cały obszar współczesnej Polski. Całościowo lądolód plejstoceński obejmował w Europie 5 mln km² (globalnie 30 mln km²).

ROIXggjkiegvZ

Grafika przedstawia ruch strumieni lodowych w ostatnim lądolodzie skandynawskim. Strzałkami zaznaczono ruch tego lądolodu, który rozchodził się od Szwecji w kierunkach Norwegii, Finlandii, przez Morze Bałtyckie aż do północnej części Europy (Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Danii, Rosji).

Zlodowacenia obszaru Polski

Liczba zlodowaceń jest nadal poddawana weryfikacji, podobnie jak ich zasięg i czas trwania. Obecnie uważa się, że było ich osiem. Łączy się je w cztery kompleksy:

• 1250 do 1120 tys. lat temu – północno‑wschodniopolskie, Narwi,

• 800 do 430 tys. lat temu – południowopolskie, Sanu,

• 300 do 180 tys. lat temu – środkowopolskie, Odry,

• 115 do 11,7 tys. lat temu – północnopolskie, Wisły.

Glacjały i interglacjały prezentuje tabela stratygraficzna czwartorzędu, czyli najmłodszego okresu w dziejach Ziemi. W nim wyodrębniony jest plejstocen (2,6 mln – 11,7 tys. lat temu) i holocen (11,7 tys. lat temu do dziś).

Zasięg lądolodu zlodowacenia północno‑wschodniopolskiego

Przyjmuje się, że najstarsze zlodowacenie objęło tylko północno‑wschodnią część kraju – na południu docierając do Wyżyny Lubelskiej, natomiast od zachodu osiągając mniej więcej linię Wisły. Określenie dokładnego zasięgu i czasu jest trudne do ustalenia ze względu na brak utworów polodowcowych na powierzchni terenu.

RWUi3UVwBOUSl

Mapa przedstawia zasięg lądolodu zlodowacenia najstarszego, północno wschodniego (Narwi) w Polsce. Obejmował on północno‑wschodnią część Polski, łącznie z Warszawą.

Zasięg lądolodów zlodowaceń południowopolskich

Zlodowacenia południowopolskie objęły całą Polskę. Masy lodu oparły się o Karpaty. Jednocześnie w Tatrach i Sudetach tworzyły się lodowce górskie. Co ciekawe, między zlodowaceniem Sanu I i Sanu II lądolód całkowicie ustąpił z obszaru Polski. Przyczyniło się to do intensywnego odkładania się różnego rodzaju osadów, m.in. rzecznych i jeziornych.

RVeLMeDisJA72

Mapa przedstawia zasięg lądolodów zlodowaceń południowopolskich (Nidy, Sanu I i Sanu II). Obejmowały one praktycznie całą Polskę oprócz południowego pasma i części Sudet na zachodzie.

Zasięg lądolodów zlodowaceń środkowopolskich

W okresie zlodowaceń środkowopolskich wyróżnia się najczęściej 4 duże zlodowacenia oraz mniejsze nasunięcia lądolodu. Wśród nich największy zasięg miało zlodowacenie Odry, w trakcie którego lądolód dotarł do Sudetów, Gór Świętokrzyskich i Roztocza. Wiążemy z nim między innymi lessy Wyżyny Małopolskiej. Drugim z kolei zlodowaceniem środkowopolskim było zlodowacenie Warty z kilkoma nasunięciami, z których największym był tzw. stadiałstadiałstadiał Pilicy. Lądolód osiągnął w trakcie jego trwania ujście Wieprza oraz Podlaski Przełom Bugu.

REVaDhc5ceoO3

Mapa przedstawia zasięg lądolodu zlodowaceń środkowopolskich (Odry i Warty). Obejmował on północną i środkową część Polski aż do Niziny Mazowieckiej i Śląskiej.

Zasięg lądolodów zlodowacenia północnopolskiego

RwEB69cPX99xA

Mapa przedstawia zasięg lądolodu zlodowacenia północnopolskiego (Wisły). Obejmował on północ Polski aż do Pojezierza Mazurskiego i Wielkopolskiego.

Ostatnie zlodowacenie północnopolskie również charakteryzowało się kilkoma nasunięciami. W największym, tzw. stadialestadiałstadiale głównym, czoło lądolodu osiągnęło linię łączącą Zieloną Górę, Leszno, Wrześnię, Konin, Płock, kierując się na wschód od Nidzicy. W trakcie tego zlodowacenia powstały pradoliny: Głogowska, Warszawsko‑Berlińska oraz Toruńsko‑Eberswaldzka.

Ostatecznie lądolód z granic Polski ustąpił około 13,8 tys. lat temu. W trakcie wszystkich zlodowaceń powstawały różnego rodzaju formy budowane z osadów polodowcowych, charakterystyczne dla kolejnych postojów lądolodu i kolejnych nasunięć, w tym: moreny, sandry, drumliny, ozy, kemy. Wszystkie okresy zlodowaceń rozdzielone były interglacjałami, w trakcie których rozwijało się bujnie życie, intensywnie erodowana była istniejąca rzeźba polodowcowa i wzmożone było tworzenie się osadów jeziornych i rzecznych.

Słownik