David Hume (1711−1776)

RjjJ5mZCvKLWp1

Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jego twarz jest owalna, widać zarysowany drugi podbródek. Mężczyzna ma wyraziste brwi i jasne oczy. Ubrany jest w czerwony surdut z dużymi złotymi guzikami, spod którego wystaje koszula z koronką.

Brytyjski filozof, moralista i historyk, autor najbardziej w swoich czasach konsekwentnej i spójnej wersji empiryzmu. Urodził się w średniozamożnej rodzinie w Edynburgu. Po ukończeniu miejscowego uniwersytetu i krótkim pobycie w szkole kupieckiej postanowił poświęcić się pracy literackiej – wyjechał na kilka lat do Francji, gdzie napisał jedno ze swych najważniejszych dzieł − Traktat o naturze ludzkiej. Traktat ukazał się w trzech tomach w latach 1738−1740, ale nie spotkał się z żadnym odzewem. Uznanie Hume’owi przyniosły za to napisane już po powrocie do Szkocji Eseje moralne i polityczne, wydane w latach 1741−1742. Zła sława sceptyka i ateisty przyczyniła się do fiaska, jakim zakończyły się jego starania o objęcie katedry etyki i filozofii moralnej na uniwersytecie w Edynburgu, a potem katedry logiki na uniwersytecie w Glasgow. W 1751 r., doszedłszy do przekonania, że porażka Traktatu to konsekwencja jego zbyt abstrakcyjnej formy, wydał Badania dotyczące rozumu ludzkiego – przerobioną wersję pierwszego tomu. W roku następnym objął posadę bibliotekarza w Bibliotece Adwokackiej w Edynburgu. Stabilizacja finansowa i stały dostęp do tamtejszych zbiorów umożliwiły mu napisanie kilkutomowej historii Anglii, które to przedsięwzięcie przyniosło mu wielkie uznanie. Hume brał sporadyczny udział w misjach dyplomatycznych do kilku krajów europejskich. Pełniąc funkcję sekretarza angielskiej ambasady w Paryżu, poznał encyklopedystów oraz Jeana Jacquesa RousseauJean‑Jacques RousseauJeana Jacquesa Rousseau. Rousseau przyjechał nawet z Hume’em do Londynu, ale wkrótce trudny charakter francuskiego filozofa przyczynił się do zerwania wzajemnych kontaktów. W bliskich więziach przyjaźni Hume pozostawał za to do końca życia z wybitnym myślicielem i ekonomistą brytyjskim – Adamem SmithemAdam SmithAdamem Smithem.

Najważniejsze dzieła filozoficzne Hume'a to: Traktat o naturze ludzkiej (wydany 1738−1740), Badania dotyczące rozumu ludzkiego (1751), Badania dotyczące zasad moralności (1751), Dialogi o religii naturalnej (wydane pośmiertnie 1779).

Podział na impresje i idee

Hume więc, choć podobnie jak John LockeJohn LockeJohn Locke całą ludzką wiedzę wywodzi z doświadczenia, stosuje inne rozróżnienia. Wszelkie treści naszego umysłu nazywa percepcjami, percepcje zaś dzieli na impresje i idee.

Impresje to bezpośrednio dane w doświadczeniu wrażenia zmysłowe, dostarczające podstawowego materiału dla ludzkiej wiedzy; idee zaś są wspomnieniami impresji. Kiedy widzimy drzewo, doświadczamy impresji drzewa, kiedy je sobie przypominamy, doświadczamy idei drzewa, a więc wspomnienia impresji. Jak to ujmuje Hume:

RxMX1YfEuW8BN1

Ilustracja przedstawia drzewo. W tle znajduje się krajobraz górski.

Wszystkie idee, którymi dysponuje nasz umysł i które są dla Hume'a w zasadzie synonimem pojęć, są tylko kopiami czy cieniami impresji. Możemy powiedzieć, że porządek myślowy u Hume'a jest odwróceniem porządku myślowego Platona. U Platona to rzeczy zmysłowe stanowią kopie idei, podczas gdy u Hume'a idee są jedynie kopiami wrażeń zmysłowych i jako ich cienie czy odbicia istnieją tylko w naszej głowie.

Hume dzieli impresje i idee na proste i złożone. Każda impresja ma odpowiadającą jej ideę: prosta prostą, złożona złożoną. Umysł ludzki nie może samodzielnie wytworzyć nowych idei prostych – warunkiem ich zaistnienia są impresje – ale może stworzyć z różnych idei prostych i złożonych nowe idee złożoneidee złożoneidee złożone. Oprócz pamięci, dzięki której zapamiętuje impresje i tworzy idee, dysponuje też wyobraźnią. Właśnie ta jego zdolność jest przyczyną błędów. Mogę na przykład stworzyć ideę Warszawy ze złotymi ulicami przez połączenie złożonej idei Warszawy z prostą ideą złotego koloru. I ta idea będzie fałszywa, tzn. nie będzie jej odpowiadała żadna impresja.

Hume już na wstępie Badań tłumaczy, że w ten sposób powstała idea Boga. Jednak – twierdzi – najbardziej nawet błędne idee są dalekim echem doświadczenia, które zostało przekształcone przez nasz umysł. Pisze więc:

Słownik