Przeczytaj
Jak wybieramy posłów i senatorów?
Wybory do parlamentu, prezydenckie, samorządowe i do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej są organizowane na mocy Kodeksu wyborczegoKodeksu wyborczego z 5 stycznia 2011 roku. Wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej są pięcioprzymiotnikowe.
Podstawowe zasady prawa wyborczego w Polsce
Powszechność wyboru
Oznacza, że prawo wyborcze przysługuje wszystkim pełnoprawnym obywatelom kraju, bez względu na pochodzenie, majątek, płeć itp., którzy osiągnęli wiek uprawniający ich do czynnego i biernego udziału w wyborach.
Równość wyborów
Każdy może głosować tylko raz i oddać tylko jeden głos, a każdy głos ma jednakowe znaczenie. Obecnie we wszystkich wyborach powszechnych w Polsce obowiązuje zasada, że obywatel dysponuje jednym głosem.
Bezpośredniość wyborów
Polega na tym, że oddaje się głos na osobę, która ma być wybrana, a nie na przedstawicieli, którzy później dokonają ostatecznego wyboru.
Proporcjonalność wyborów
Dotyczy wyłącznie elekcji do ciał kolegialnych, wyborca głosuje przede wszystkim na partie polityczne, a poszczególne miejsca w izbie są rozdzielane proporcjonalnie do poparcia udzielonego każdej z tych partii przez wyborców.
Głosowanie tajne
Gwarantuje się, że decyzja wyborcy nie będzie ujawniona.
Wybory do Senatu RP są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym przy zastosowaniu ordynacjiordynacji większościowej. Senatorem zostaje ten kandydat, który w danym okręgu wyborczym uzyska najlepszy wynik.
Ordynacja proporcjonalna czy większościowa
W wyborach do Sejmu RP stosuje się proporcjonalny system wyborczy, używany w okręgach wielomandatowych w głosowaniu na listy wyborcze. Mandaty są dzielone wprost proporcjonalnie do liczby głosów, jaka padła na daną listę kandydatów. Kształt reprezentacji politycznej w parlamencie jest uzależniony nie tylko od systemu wyborczego, lecz także od progów wyborczych. W podziale mandatów biorą udział tylko te partie polityczne i komitety wyborcze, które przekroczyły próg wyborczy – 5% w skali kraju dla partii politycznych i 8% dla koalicji wyborczych. Progi wyborcze wprowadzono by przeciwdziałać rozdrobnieniu parlamentarnemu. Głosy oddane na partie polityczne i komitety wyborcze, które nie przekroczyły progu wyborczego, są stracone.
Wady i zalety systemu proporcjonalnego | |
|---|---|
Wady | Zalety |
może powodować niestabilność rządów i tendencje rozłamowe wśród głównych partii politycznych; | pozwala na uzyskanie reprezentacji politycznej w parlamencie większości liczących się partii; |
w zależności od wybranej metody przeliczania głosów można uprzywilejować partię o największym lub najmniejszym poparciu; w Polsce od 2002 roku stosuje się metodę D’Hondta, która preferuje partie o największym poparciu wyborczym; | partie spełniające progi wyborcze wchodzą do parlamentu, co powoduje jego rozdrobnienie polityczne, które wymusza tworzenie gabinetów koalicyjnych; |
wydłużenie czasu podejmowania decyzji i rozmycie się odpowiedzialności za dokonany wybór. | większa możliwość wyboru wśród partii funkcjonujących na scenie politycznej. |
System wyborczy większościowy stosuje się najczęściej w okręgach jednomandatowych. Mandat zdobywa ten kandydat, który uzyska największą liczbę głosów w okręgu. Głosy oddane na innych kandydatów nie biorą udziału w rozdziale mandatów.
Wady i zalety systemu większościowego | |
|---|---|
Wady | Zalety |
Ograniczenie możliwości racjonalnego politycznego wyboru do największych partii politycznych. | Stabilność i przewidywalność sceny politycznej. |
W wyborach liczą się tylko najsilniejsi kandydaci, często pochodzący z dwóch największych partii politycznych. | Głos jest oddawany na konkretnego kandydata, nie na listę partii. |
Unikameralizm czy bikameralizm
Polski parlament jest dwuizbowy (bikameralnybikameralny), podobnie jak parlamenty w Austrii, Czechach, Francji, Hiszpanii, Niderlandach, Niemczech, Rosji czy USA. W polskich warunkach jest to dwuizbowość niesymetryczna (zróżnicowana) – występuje przewaga jednej izby nad drugą w zakresie zadań i kompetencji. Podobnie jest w Wielkiej Brytanii. Polski parlament pracuje w myśl zasady permanencji, polegającej na tym, że parlament pozostaje w ciągłej gotowości do pracy. Oznacza to, że w każdej chwili może być zorganizowane posiedzenie parlamentu.
Mandat poselski i senatorski
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.Art. 104
1. Posłowie (i senatorowie) są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 30.10.2019 r.].
W Rzeczypospolitej Polskiej parlamentarzyści funkcjonują na zasadzie mandatu wolnego, co oznacza, że są przedstawicielami całego narodu, nie tylko swoich wyborców. Dlatego działają w interesie państwa jako całości i nie mogą być związani instrukcjami lub nakazami wyborców. Mandat przedstawicielskiMandat przedstawicielski wolny uniemożliwia odwołanie parlamentarzysty ze składu izby w czasie trwania jej kadencji. Tym samym, nawet w przypadku cofnięcia immunitetuimmunitetu i skazania parlamentarzysty prawomocnym wyrokiem sądu, pozostaje on deputowanym do wygaśnięcia bieżącej kadencji parlamentu.
Mandat wolny jest generalny, ponieważ poseł wyraża wolę całego narodu, jest także niezależny i nieodwoływalny.
Immunitet parlamentarny i jego formy
Immunitet to klasyczna instytucja prawa konstytucyjnego, która gwarantuje, że poseł może swobodnie wykonywać mandat bez obaw o arbitralne prześladowania polityczne. Jest zatem gwarancją niezależności i integralności parlamentu jako instytucji. Wywodzi się z XIV‑wiecznej Anglii. W większości współczesnych demokracji składa się on z trzech podstawowych elementów:
immunitetu materialnego
Wyłącza odpowiedzialność związaną z zawodową działalnością parlamentarzysty.
immunitetu formalnego
Ogranicza możliwość ścigania parlamentarzysty za przestępstwa zwykłe, ma on charakter względny, parlament może go uchylić albo można się go zrzec.
instytucji nietykalności
Jest uzupełnieniem immunitetu formalnego, ma charakter nietrwały i względny. Obowiązuje w trakcie sprawowania funkcji i oznacza, że nie można być zatrzymanym lub aresztowanym, za wyjątkiem sytuacji ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli zatrzymanie jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania. W takiej sytuacji występuje obowiązek powiadomienia parlamentu o zatrzymaniu parlamentarzysty.
Rodzaje głosowania i większości w parlamencie
Głosowanie to jedna z technik podejmowania decyzji w parlamencie, która pozwala uwzględnić wolę większości, podejmując wybór jednej z kilku możliwości w drodze indywidualnej decyzji. Głosujący może wypowiedzieć się za, przeciw lub wstrzymać się od głosu.
Głosowanie jawne odbywa się przez podniesienie ręki i jednoczesne naciśnięcie przycisku.
Głosowanie tajne (najczęściej w sprawach personalnych) odbywa się na specjalnych kartach do głosowania.
Najważniejsze decyzje podejmowane przez Sejm RP i Senat RP wymagają określonej liczby głosów przychylnych danej propozycji, czyli tzw. większości. W polskim systemie prawnym wyróżnia się jej trzy rodzaje: większość zwykłą, bezwzględną oraz kwalifikowaną.
Większość zwykła, zwana też względną, obowiązuje w przypadku większości ustaw uchwalanych przez sejm, również ustawy budżetowej. Oznacza ona, że dane rozwiązanie musi zyskać więcej zwolenników niż przeciwników, przy czym nieuwzględniane są głosy wstrzymujących się. Co za tym idzie, jeśli posłów popierających ustawę będzie więcej niż ją odrzucających, ale mniej niż tych, którzy wstrzymali się od głosu, to mimo wszystko akt zostanie uchwalony.
Większość bezwzględna, zwana też absolutną, ma miejsce, gdy za określoną propozycją opowiada się więcej niż połowa głosujących, a dokładniej – liczba zwolenników przewyższa łączną liczbę przeciwników oraz wstrzymujących się. Nie zawsze jest prawdą, że większość bezwzględna to poparcie 50% plus jeden głosujący, ponieważ ta formuła sprawdza się tylko w przypadku parzystej liczby osób głosujących. Jest wymagana, by móc np. zarządzić referendum ogólnokrajowe. Uprawnia też sejm do odrzucenia poprawek senatu podczas trybu ustawodawczego.
Większość kwalifikowana oznacza, że na daną propozycję musi przystać określona (ułamkowo bądź procentowo) liczba głosujących. Zawsze jest ona większa niż połowa. W Polsce wykorzystuje się głównie dwa rodzaje większości kwalifikowanej: 2/3 lub 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Pierwsza znajduje zastosowanie w sejmie, gdy chce on skrócić swoją kadencję lub wyrazić zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
Większość kwalifikowaną 3/5 stosujemy przy uchwalaniu ustawy przekazanej sejmowi do ponownego rozpatrzenia przez Prezydenta RP.
Dodatkowym warunkiem do ich zaistnienia jest spełnienie zasady kworum – głosowanie musi się odbywać przy co najmniej połowie ustawowej liczby posłów lub senatorów.
Zgromadzenie Narodowe
Jest to organ konstytucyjny składający się z połączonego Sejmu RP i Senatu RP, który zbiera się w określonych przez konstytucję sytuacjach:
przyjęcia przysięgi od nowo wybranego Prezydenta RP;
uznania trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu z powodu stanu zdrowia;
postawienia Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu;
wysłuchania orędzia Prezydenta RP;
uchwalenia regulaminu Zgromadzenia Narodowego.
Na czele ZN stoi marszałek sejmu lub w przypadku jego nieobecności marszałek senatu.
Słownik
element ustroju politycznego, polegający na istnieniu w parlamencie danego państwa dwóch izb: niższej i wyższej, które zazwyczaj różnią się między sobą sposobem wyboru członków, ich liczbą i kompetencjami
nie jest osobistym przywilejem posła, tylko gwarancją, że poseł może swobodnie wykonywać mandat bez obaw o arbitralne prześladowania polityczne; jest zatem gwarancją niezależności i integralności parlamentu jako instytucji
ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. regulująca prawo wyborcze w Polsce; zawiera przepisy dotyczące przeprowadzania wyborów parlamentarnych, wyborów prezydenckich, wyborów samorządowych i wyborów do Parlamentu Europejskiego, przepisy o warunkach ich ważności i przepisy karne za wykroczenia i niektóre przestępstwa popełnione przeciwko wyborom; ustawa weszła w życie w dniu 1 sierpnia 2011 roku
upoważnienie udzielone osobie sprawującej funkcję z wyboru (np. posła, senatora, radnego), obejmujące prawo do ich reprezentowania, przedstawiania opinii i poglądów oraz podejmowania decyzji w drodze głosowania
metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi; jej nazwa pochodzi od nazwiska belgijskiego matematyka Victora D’Hondta
zbiór przepisów wchodzących w skład tzw. prawa wyborczego, regulujących sposób przeprowadzenia wyborów, a w szczególności zasady wyłaniania ich zwycięzców i podziału mandatów
podział władzy na władzę ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą zaproponował Monteskiusz; teoria trójpodziału władzy zakłada równość i rozdział poszczególnych rodzajów władz, żadna władza nie może dominować nad pozostałymi; poszczególne rodzaje władzy wzajemnie się kontrolują
element ustroju politycznego, polegający na istnieniu tylko jednej izby w parlamencie danego państwa