Najczęściej stosowane w Polsce formy zatrudnienia podzielić można na takie, które reguluje Kodeks pracy, oraz te, dla których podstawę prawną stanowi Kodeks cywilny. Wielu Polaków prowadzi również własną jednoosobową działalność gospodarcząjednoosobowa działalność gospodarczajednoosobową działalność gospodarczą, co określamy mianem samozatrudnienia.

Formy zatrudnienia uregulowane w Kodeksie pracy

Kodeks pracy to akt normatywnyakt normatywnyakt normatywny określający prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Ustawodawca ustalił w tym dokumencie tzw. pracownicze formy zatrudnienia – zgodnie z art. 2 pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Umowa o pracę

Umowa o pracę jest najbardziej rozpowszechnioną formą zatrudnienia pracownika. Stosunek pracy nawiązany na podstawie umowy o pracę oznacza, że pracownik zobowiązany jest do wykonywania określonych czynności na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Pracodawca z kolei zobowiązany jest przede wszystkim do regularnego wypłacania pracownikowi wynagrodzeniawynagrodzeniewynagrodzenia.

Polskie prawo określa minimalne wynagrodzenie za pracę pracownika zatrudnionego na cały etat. Pracodawca ponosi też częściowy koszt opłacenia składek na ubezpieczenia społeczneubezpieczenia społeczneubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe) oraz na Fundusz PracyFundusz PracyFundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń PracowniczychFundusz Gwarantowanych Świadczeń PracowniczychFundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. W rezultacie koszt zatrudnienia pracownika na całym etacie to, oprócz wynagrodzenia minimalnego, także około 20% różnego rodzaju składek społecznych.

Wśród pozostałych gwarancji uzyskiwanych przez pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę znajdziemy też prawo do płatnego urlopu, zasiłku chorobowego, uregulowanego czasu pracy oraz szczegółowo określonego sposobu zatrudniania i zwalniania pracowników. Wszystkie te kwestie również zostały w Polsce uregulowane prawnie. Kodeks pracy różnicuje także umowy o pracę ze względu na czas ich trwania.

Formy zatrudnienia uregulowane w Kodeksie cywilnym

Umowy cywilnoprawne umożliwiające zatrudnienie na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego to tzw. niepracownicze formy zatrudnienia, pracobiorca nie jest bowiem „pracownikiem” w rozumieniu Kodeksu pracy. Zaliczamy do nich przede wszystkim umowę o dzieło i umowę‑zlecenie. Względne powodzenie umowy cywilnoprawne zawdzięczają znacznej swobodzie wykonawcy i jego niezależności od pracodawcy (zleceniodawcy) w zakresie sposobu wykonywania pracy. Z punktu widzenia zleceniodawcy korzystne są niższe koszty zatrudnienia w porównaniu do umowy o pracę oraz możliwość szybkiego rozwiązania umowy z pracobiorcą.

Umowa o dzieło

Stronami umowy o dzieło są zamawiający i wykonawca, a jej przedmiotem wykonanie konkretnego dzieła. Istotny jest więc w tym przypadku rezultat, nie sam sposób wykonywania pracy. Przepisy nie określają minimalnego wynagrodzenia za pracę na podstawie umowy o dzieło, a sama umowa nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych, a więc wykonawca nie podlega na jej podstawie ubezpieczeniom społecznym ani zdrowotnym. Wynagrodzenie wypłacane na podstawie wystawionego przez wykonawcę rachunku, pomniejszone o koszty uzyskania przychodu, podlega opodatkowaniu.

Umowa‑zlecenie

Stronami umowy‑zlecenia są zleceniodawca i zleceniobiorca, a jej przedmiotem – wykonanie określonej czynności. W odróżnieniu od umowy o dzieło istotne jest tu samo wykonywanie czynności, a nie jej rezultat. Obowiązujące przepisy określają minimalne wynagrodzenie zleceniobiorcy za godzinę pracy, a także wprowadzają obowiązek oskładkowania tego rodzaju umów (składki rentowe, emerytalne, wypadkowe, zdrowotne i dobrowolne chorobowe), jeśli miesięczne przychody zleceniobiorcy z wszystkich tytułów do ubezpieczenia nie przekraczają określonej w aktualnych przepisach kwoty. Zazwyczaj zatrudnienie zleceniobiorcy jest mniej kosztowne dla pracodawcy niż zatrudnienie pracownika na podstawie umowy o pracę, jednak wśród umów cywilnoprawnych to zlecenie jest najbardziej kosztowne.

Samozatrudnienie

Samozatrudnieniem nazywamy prowadzenie własnej działalności gospodarczej przez osobę fizyczną. W tym wypadku wykonawcą pracy jest przedsiębiorca, który w porozumieniu ze zlecającym, czyli pracodawcą, ustala wynagrodzenie za wykonaną pracę, a także jej miejsce i czas. W tym wypadku wykonawcy nie chronią żadne prawa pracownicze, jak minimalne wynagrodzenie, normy czasu pracy czy prawo do urlopu wypoczynkowego. Po jego stronie leżą również wszelkie obowiązki związane z prowadzeniem księgowości czy regulowaniem kwestii związanych z ubezpieczeniem społecznym.

Słownik