Jelito grube jest silnie pofałdowane, co zwiększa jego powierzchnię wchłaniania. Ściany tej części przewodu pokarmowego zbudowane są z błony śluzowej, podśluzówkowej tkanki łącznej, mięśni i otrzewnej. Faliste skurcze mięśni jelita grubego nazywane są perystaltyką.

W jelicie grubym za ostateczne przetwarzanie składników pokarmowych odpowiada mikroflora bakteryjna, która bierze udział w metabolizmie oraz wytwarzaniu witamin BIndeks dolny 7₇, BIndeks dolny 12₁₂ i K. Wpływa także na działanie układu odpornościowego.

Wiele mikrobów zasiedlających jelito grube wytwarza substancje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu, które zasilają jelitowy system neuronów. Pobudzane przez te bakterie komórki wytwarzają w ścianie jelita grubego aż 90% serotoniny (tzw. hormonu szczęścia). Skład i żywotność mikroflory jelitowej mają zatem wpływ nie tylko na samopoczucie i nastrój, ale także na rozwój depresji i choroby Alzheimera; wiąże się je także z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

Na początku XIX w. stwierdzono, że po „odcięciu” mózgu od organizmu jego jelita nadal pracują. Oznacza to, że mają odrębny system nerwowy – dlatego narząd ten nazywa się niekiedy „drugim mózgiem”. Tworzy go ponad 100 mln neuronów: to drugie tak wielkie ich skupienie w organizmie po „mózgu właściwym” z 86 miliardami komórek nerwowych.

Samopoczucie i dobrostan człowieka powstają na drodze sygnalizacji mózg‑jelita, czyli na tzw. osi mózgowo‑jelitowej. Wymiana informacji między tymi narządami zachodzi jednak aż w 90% w kierunku mózgu i tylko w 10% zwrotnie. To jelita i zamieszkujące je organizmy wysyłają – poprzez nerw błędny, komórki układu immunologicznego i krwiotwórczego – sygnały określające samopoczucie. To tłumaczy, dlaczego w sytuacjach stresowych wiele osób odczuwa dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Główną funkcją jelita grubego jest końcowe wchłanianie wody, soli mineralnych oraz elektrolitówelektrolityelektrolitów. Substancje te, dzięki pracy komórek jelita, trafiają do naczyń krwionośnych i limfatycznych, docierają do wątroby, a następnie do wszystkich tkanek ciała.

Z wolno przesuwającej się przez jelito treści pokarmowej organizm może odzyskać ok. 1–2 l wody na dobę, a także pierwiastki, takie jak chlor i sód. Gdy proces ten zostanie zaburzony, np. w wyniku infekcji, dochodzi do utraty wody wraz z elektrolitami (w tym nadmiernie wydalanym potasem), czyli do rozwolnienia, inaczej biegunki.

R1VicNPQzSdZz1

Zdjęcie przedstawia wnętrze okrężnicy człowieka. Ma ona gładką, pofałdowaną powierzchnie pokrytą śluzem, na której widoczne są drobne naczynia krwionośne.

Wchłanianie wody jest procesem biernym. Odbywa się dzięki osmozieosmozaosmozie – zawsze od niższego do wyższego ciśnienia osmotycznego.

W wyniku wchłaniania wody w jelicie grubym treść jelitowa ulega zagęszczeniu, a następnie fermentacji i gniciu przy udziale bakterii jelitowych. Powstała masa przybiera postać kału, który gromadzony jest w odbytnicy do czasu usunięcia przez odbyt. Jeśli nie opuści on jelit w odpowiednio krótkim czasie, te zabierają z niego za dużo wody, przez co staje się twardy i zbity. Pojawiają się zaparcia (obstrukcje), które poprzez nadmierną absorpcję jonów sodu przez śluzówkę jelita i ich transport do krwi mogą przyczyniać się do rozwoju nadciśnienia tętniczego krwi.

Złe nawyki żywieniowe lub procesy chorobotwórcze mogą utrudniać transport zawartości jelita grubego i zaburzać wchłanianie wody.

Ilość stolca zależy od rodzaju spożytego posiłku. Pokarmy roślinne, bogate w błonnik pokarmowy z nieulegającymi strawieniu składnikami, takimi jak celulozacelulozaceluloza, hemicelulozahemicelulozyhemiceluloza, ligninyligninyligniny czy skrobia opornaskrobia opornaskrobia oporna, dają dużo masy kałowej. Po spożyciu pokarmu mięsnego lub nabiału pozostaje jej niewiele.

W skład kału oprócz substancji, które nie uległy strawieniu i wchłonięciu, wchodzą sole mineralne, cholesterol, złuszczone nabłonki i śluz jelitowy oraz liczne bakterie i produkty ich metabolizmu. Bakterie stanowią do 1/3 zawartości stolca.

Nieprzyjemny zapach kału pochodzi od gazów, takich jak metan i siarkowodór, które są ubocznymi produktami metabolizmu bakterii gnilnych zasiedlających jelito grube. Gazy te wraz z pobranym powietrzem są regularnie usuwane przez odbyt.

Bardzo ważny w diecie, zwłaszcza dzieci, jest błonnik. Oprócz tego, że korzystnie wpływa na perystaltykę jelit, usuwa z przewodu pokarmowego szkodliwe substancje i toksyny. Spowalnia też wchłanianie glukozy, wiąże kwasy tłuszczowe i zwiększa wydalanie tłuszczów.

Oddawanie kału, czyli defekacjadefekacjadefekacja, jest czynnością odruchową podlegającą regulacji ośrodków nerwowych umiejscowionych w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego. Jej efektem jest rozkurcz zwieraczy otaczających otwór odbytowy i usunięcie kału na zewnątrz.

Słownik