Fałd to deformacja ciągła, zróżnicowanej genezy i wielkości, składa się z dwóch głównych części: antykliny (tzw. siodła) wygiętej ku górze i synkliny (tzw. łęku) w postaci zagłębienia. Część synkliny lub antykliny nachylonej w jednym kierunku nazywa się skrzydłem, zaś obszar między nimi przegubem, po środku którego znajduje się jądro antykliny/synkliny (jądrem nazywa się wewnętrzną część fałdu). Antyklina posiada w swoim jądrze utwory starsze, natomiast synklina młodsze.

• Skrzydło fałdu to część fałdu znajdująca się między powierzchnią osiową fałdu a powierzchnią osiową fałdu przylegającego.

• Jądro to część wewnętrzna fałdu.

• Przegub to część warstwy fałdowanej posiadający największą krzywiznę.

Ułożenie względem siebie antykliny i synkliny (decyduje upad powierzchni osiowych) powoduje, że wyróżnia się fałdy symetryczne i asymetryczne:

• fałd symetryczny występuje, gdy skrzydła fałdu są symetryczne względem powierzchni osiowej,

• fałd asymetryczny występuje, gdy skrzydła fałdu nie są symetryczne względem powierzchni osiowej.

R161OjAPW7fQ2

Ilustracja przedstawia przekrój przez pofałdowany teren. Przypomina fale. Składa się z trzech wzniesień - wypukłości. Pierwsza wypukłość jest fałdem symetrycznym - zbocza, czyli skrzydła są równe, symetryczne, względem pionowej powierzchni osiowej. Dwie kolejne wypukłości są pochylone w prawo - jedna mniej, druga bardziej. To fałdy asymetryczne.

Podział fałdów ze względu na położenie osi fałdu:

• pionowe,

• pochylone,

• poziome.

Proces fałdowania zachodzi odmiennie zależnie od wytrzymałości skał na naprężenia. W przypadku zginania, gdy siły oddziałują pionowo lub poziomo, powstają fałdy o stałej grubości warstw w skrzydłach i zmiennej w przegubach, w których dodatkowo występuje odspojenie przegubowe. Gdy fałdowane skały są plastyczne, materiał może się przemieszczać w obrębie warstw zachodzi fałdowanie z płynięciem. Jego cechą jest powstawanie grubszych przegubów niż skrzydeł. Jeśli fałdowanie zachodzi wskutek przemieszczania warstw wzdłuż licznych powierzchni spękań, mówić można o fałdowaniu translacyjnym i procesie ścinania.

Powyższe mechanizmy fałdowania z reguły współpracują ze sobą w różnym stosunku. Przyczynami fałdowań są:

• proste ściskanie,

• para sił w płaszczyźnie pionowej,

• para sił w płaszczyźnie poziomej,

• ruchy pionowe i strome.

Podział ze względu na morfologię fałdu:

• fałdy zygzakowate,

• fałdy grzebieniowe,

• fałdy hiperboliczne,

• fałdy paraboliczne,

• fałdy półkoliste, które mogą być fałami: wąskopromiennymi, szerokoprmiennymi.

• fałdy skrzynkowe,

• fałdy wachlarzowate.

Jest to efekt fałdowania składający się z oderwanych od podłoża skał, które zostały przesunięte i nałożone na nowe skały. Wyróżnia się trzy typy płaszczowin.

Płaszczowiny nie zawsze są utworami ciągłymi. Występują w nich okna tektoniczne (dziury) i czapki tektoniczne (odizolowane fragmenty płaszczowin).

R2Nl3RjopeYns

Schemat prezentuje płaszczowiny i ich elementy. Na schemacie jest fragment nierównej powierzchni. Wyróżniono okno tektoniczne - to forma otworu na powierzchni terenu, płaszczowinę górną - zaznaczono warstwę pod płaskim podłużnym wzniesieniem. Płaszczowina dolna - to warstwa znajdująca się pod pofałdowaną powierzchnią, na zboczu. Czapki tektoniczne - wystające elementy powierzchni. Skręt czołowy - zawinięty, wypukły fragment przedniej części fałdu. Skręt korzeniowy - zawinięty, wklęsły fragment fałdu. Autochton - nisko położona warstwa skały pod fałdem. Parautochton – warstwa pod powierzchnią płaszczowiny, fałdu. Dygitacje czołowe - fragment płaszczowiny, zwłaszcza jej części czołowej, mający postać łuski. Korzenie płaszczowiny górnej - warstwa pod górną powierzchnią płaszczowiny.

Słownik