Jan Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

Był sobie młodzieniec imieniem Narcyz. Wszystkie nimfy go znały, bo wciąż przesiadywał w lasach i górach. A był tak piękny, że wszystkie się w nim kochały. Ale on nawet nie obejrzał się na żadną. Kochał tylko łowy i nie chciał słyszeć o innej miłości. Gdy jednak raz nachylił się nad strumieniem, by napić się wody, ujrzał w czystej toni własne odbicie. Zdumiał się nad swą pięknością i z owego zdumienia zrodziła się najniezwyklejsza miłość. Narcyz zakochał się sam w sobie. O całym świecie zapomniał, wpatrzony w zwierciadło wodne. W końcu umarł z próżnej tęsknoty, a gdy go złożono w ziemi, na grobie wyrósł kwiat o białych płatkach i złotym sercu, który nazwano – narcyzem.

byl Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 138–139.

Zygmunt Kubiak Mitologia Greków i Rzymian

Według zawartej w trzeciej księdze Przemian OwidiuszaPrzemiany OwidiuszaPrzemian Owidiusza opowieści, o której nie wiemy, co w niej poeta zaczerpnął z tradycji, a co sam usnuł, nimfa Echo przeszkadzała HerzeHeraHerze w śledzeniu Zeusa, więc królowa Olimpu odebrała jej głos oprócz zdolności powtarzania tego jeno, co ktoś rzekł. Tak okaleczona, kochała się w pięknym Narcyzie (Narkissos), synu boga rzeki Kefisos i nimfy Leiriope. On zaś nie kochał nikogo. Odepchnięta, tak się dręczyła, aż tylko głos pozostał. Lecz i na Narcyza spadła kara: rozmiłował się we własnym odbiciu w górskim zdroju […]:

„O, chłopcze mój, nadaremnie kochany!” – te same dźwięki Wróciły do niego. Gdy „Żegnaj!” – szepnął, żegnała go Echo. I zamknęły się oczy wpatrzone we własną piękność. 
Mówią, że kiedy już odszedł do podziemnego królestwa, 
Jeszcze w stygijskiej wodziestygijska wodastygijskiej wodzie przyglądał się sobie. Płakały 
Siostry najadynajadynajady, złożyły obcięte włosy w ofierze 
Zmarłemu bratu. Płakały dryadydryadydryady. Wtórzyła im Echo. 
Wzniesiono wysoki stos. Już zapalono pochodnie. 
Szukano ciała, lecz nigdzie nie było go. Kwiat szafranowyszafranowyszafranowy, Otoczony białymi płatkami, jaśniał na łące.

o Źródło: Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1998, s. 289–290.

Michał Głowiński Narcyz i jego odbicia

Podstawą wariacji, pisanych przez stulecia na temat Narcyza, nie są rozproszone wersje mitu, przekazywane w tradycji, nie są strzępki, zachowane w mniej lub bardziej okaleczonej postaci u takiego czy innego mitografa, jest nią przekaz literacki, wchodzący w skład arcydzieła: Metamorfoz Owidiusza. Historia Narcyza należy więc do mitów, które […] zostały zapisane – i to od razu w postaci literackiej. […] Owidiuszowy przekaz, niezwykle bogaty, różnorodny, złożony, otwierał rozmaite możliwości.

pod Źródło: Michał Głowiński, Narcyz i jego odbicia, [w:] tegoż, Mity przebrane, Kraków 1990, s. 56–57.

Michał Głowiński Narcyz i jego odbicia

Tak kształtowany Narcyz mógł być bohaterem pouczającej powiastki, mówiącej, do czego prowadzi bezkrytyczne zapatrzenie w siebie, ale mógł być także bohaterem tragicznym, dociekającym istoty swego losu, zmagającym się z przeznaczeniem; mógł być zarówno pięknym głuptaskiem, […] jak bohaterem, którego zasadniczą pasją jest poznanie, przede wszystkim – poznanie samego siebie.

tak Źródło: Michał Głowiński, Narcyz i jego odbicia, [w:] tegoż, Mity przebrane, Kraków 1990, s. 59–60.

Michał Głowiński Narcyz i jego odbicia

Obrazy tak różne w przedstawianiu głównego bohatera, mimo iż dzielą je tylko dziesięciolecia, a więc czas […] niezbyt odległy. Na pierwszym z nich, przypisywanym Caravaggiowi – Narcyz jest współczesnym chłopakiem, ubranym w strój, jaki nosiło się we Włoszech na początku XVII wieku, włóczęgą, który bardziej niż kontemplować w źródle własne odbicie […] zamierza ugasić pragnienie. Nie ma mitologicznej scenerii, przejęty ze starożytności motyw poddano jakby odmitologizowaniu […]. Obraz drugi – Narcyz i Echo Poussina – ma całkiem inny charakter, stanowi rozbudowaną scenę, bogato uwzględniającą mitologiczny sztafaższtafaższtafaż. Narcyzowi towarzyszą nie tylko Echo i Amor, znajduje się on w otoczeniu bujnej natury, w obrazie przypisywanym Caravaggiowi pominiętej. Postać główna pokazana została jako bohater mitu, mającego za sobą wielkie tradycje i budzącego wyraźnie ukierunkowane skojarzenia.

Dwa te – tak różne – ujęcia ujawniają rozmaite możliwości, z jakich korzystano przejmując mit, wskazują, że był on przedmiotem różnych interpretacji, że można było kłaść nacisk na różne jego elementy, nie demonstrują jednak pełnego diapazonudiapazondiapazonu możliwości, nie wypełniają, bo wypełnić nie mogą, pełnej rozpiętości skali.

nar Źródło: Michał Głowiński, Narcyz i jego odbicia, [w:] tegoż, Mity przebrane, Kraków 1990, s. 55–56.