Przeczytaj
Wietnamski zapalnik
Szczególnie istotne wydarzenia z punktu widzenia procesu dekolonizacjidekolonizacji posiadłości francuskich zaszły w Indochinach. Ten stosunkowo zamożny i ludny obszar Azji okupowany był w czasie II wojny światowej przez Japończyków. Klęska Tokio ośmieliła miejscową organizację niepodległościową Viet Minh (Liga Niepodległości Wietnamu; w czasie okupacji japońskiej, w sierpniu 1945 r., kierowała antyjapońskim powstaniem), której przewodził charyzmatyczny komunistyczny polityk Ho Chi MinhHo Chi Minh, do proklamowaniaproklamowania 2 września 1945 r. powstania Demokratycznej Republiki Wietnamu. W 1946 r. doszło do porozumienia między Francją a rządem Ho Chi Minha. Jednakże władze w Paryżu, które szybko zdołały przywrócić kontrolę na południu kraju, nie zamierzały się pogodzić z utratą panowania nad całością swojej części Indochin. Podobnie Ho Chi Minh nie rezygnował z rozciągnięcia swoich wpływów na cały kraj. W odpowiedzi na zbrojne prowokacje komunistów francuska flota ostrzelała Hajfong (1946 r.) i zabiła kilkaset osób, co zapoczątkowało otwartą wojnę pomiędzy siłami Ho a kolonizatorami.
Czy myśliwce te należały na początku lat 50. do najnowocześniejszych samolotów? Czy może pojawiły się już inne rozwiązania techniczne?
Podczas tzw. I wojny w Indochinach Francuzi otrzymali militarne i ekonomiczne wsparcie USA. W tym przypadku Amerykanie zastosowali doktrynę powstrzymywania komunizmu: udzielając pomocy Francuzom, zamierzali przeciwdziałać rosnącym wpływom Związku Sowieckiego oraz Chińskiej Republiki Ludowej w Azji. Jednocześnie Viet Minh korzystał z dużej pomocy Chin i wsparcia ZSRS. Zaangażowanie USA nie zapobiegło druzgocącej klęsce wojsk francuskich w bitwie pod Dien Bien Phu w maju 1954 r. Po sześciotygodniowym oblężeniu 10‑tysięczna armia francuska skapitulowała. Klęska Francji pod Dien Bien Phu stała się symbolem upokorzenia dumnej armii kolonialnej oraz przyspieszyła proces rozpadu francuskiego imperium kolonialnego. Jeszcze w tym samym 1954 r., podczas konferencji w Genewie, przyjęto decyzję o czasowym – do momentu wyborów – podziale Wietnamu wzdłuż 17 równoleżnika. W efekcie na północy powstało państwo zależne od Viet Minhu, a na południu niekomunistyczne państwo – Republika Wietnamu – w którym rządy objął cesarz Bao Dai. Konferencja w Genewie zatwierdziła także suwerenność położonych na Półwyspie Indochińskim krajów: Laosu i Kambodży.
Poszukaj informacji na temat LC. Czy ta jednostka działa do dziś? W jakich interwencjach brała udział?
Równocześnie z konfliktem w Wietnamie doszło też do istotnych zmian w pozostałych częściach Indochin Francuskich. W 1946 r. autonomię, a po kilku latach ograniczoną niepodległość w ramach Unii Francuskiej uzyskała Kambodża pod prozachodnimi rządami księcia Norodoma Sihanouka. W 1949 r. niepodległość otrzymał również Laos, w którym olbrzymi wpływ na rządy zyskały siły lewicowe.
Zamorski departament
Która kolonia francuska w tym regionie świata uzyskała niepodległość najpóźniej?
Wydarzenia w Indochinach z uwagą śledziły lokalne elity w podporządkowanych Francji krajach Maghrebukrajach Maghrebu: Maroku, Tunezji oraz Algierii. Imponujące zwycięstwo Wietnamczyków pod Dien Bien Phu odebrano tutaj jako zachętę do wzmożenia działań niepodległościowych. Francuzi starali się studzić nastroje w Maghrebie poprzez brutalne akcje pacyfikacyjnepacyfikacyjne. Bezskuteczność tego rodzaju poczynań skłoniła władze w Paryżu do zaakceptowania w 1956 r. niepodległości Tunezji. Również w Maroku Partia NiepodległościPartia Niepodległości (Istiqlal), wspierana przez monarchę Muhammada V, mogła w tym samym roku świętować odzyskanie niezawisłości.
Jeszcze bardziej skomplikowana sytuacja panowała w Algierii, która miała status prawny nie kolonii, lecz zamorskiego departamentudepartamentu Francji. Jej obszar zamieszkiwała aż milionowa (wobec 8 mln „tubylców”) grupa kolonów, czyli białych osadników w pełni utożsamiających się ze swoją francuską ojczyzną. Mimo to algierski Front Wyzwolenia NarodowegoFront Wyzwolenia Narodowego, kierowany przez Ahmada Ben Bella, w listopadzie 1954 r. wezwał do rozpoczęcia ogólnonarodowego powstania przeciwko Francuzom. Muzułmańscy Algierczycy podchwycili hasło przywódcy FWN na tyle powszechnie, że nad sytuacją w kraju nie była w stanie zapanować 400‑tysięczna armia francuska. Nieustępliwość obu stron konfliktu prowadziła do olbrzymiej eskalacji przemocy. Według niektórych szacunków wojna algierska mogła kosztować życie nawet 500 tys. Arabów, ok. 10 tys. żołnierzy francuskich oraz co najmniej tylu kolonów.
Mąż opatrznościowy?
Z czego zbudowana jest barykada?
Społeczeństwo francuskie podzieliło się w kwestii sposobu rozwiązania napiętej sytuacji w Algierii. Część Francuzów potępiła brutalność, z jaką tłumiono ruch niepodległościowy w zamorskim departamencie. Inni natomiast skłonni byli poprzeć przywrócenie dominacji francuskiej nad Algierią za wszelką cenę. Popierający zdecydowane działania koloni oraz żołnierze stacjonujący w Algierze zbuntowali się przeciwko opieszałym – w ich mniemaniu – władzom w Paryżu. Na tle tych wydarzeń w 1958 r. doszło do upadku IV Republiki i powrotu do władzy charyzmatycznego marszałka Charlesa de Gaulle’a, przywódcy Komitetu Wolnej Francji, organizacji, która podczas II wojny światowej walczyła z Niemcami. De Gaulle, wybrany pod koniec 1958 r. na prezydenta V Republiki, uzyskał na mocy nowej konstytucji szerokie uprawnienia wykonawcze oraz kontrolę nad armią.
Jak się nazywa nakrycie głowy, które ma na sobie de Gaulle? Czy coś świadczy o randze generalskiej de Gaulle'a?
Nowy prezydent cieszył się we Francji ogromnym autorytetem, co z pewnością ułatwiło mu podejmowanie niepopularnych dla części obywateli decyzji. De Gaulle początkowo obiecał Francuzom, że nie dopuści do niepodległości Algierii. Z czasem jednak utwierdził się w przekonaniu, że uznanie niezawisłości zamorskiego departamentu jest jedynym możliwym rozwiązaniem przedłużającego się konfliktu. Większość Francuzów przyjęła ze zrozumieniem decyzję prezydenta z 1962 r. o uznaniu niezawisłości Algierii. Część wojskowych działających w Afryce, ochoczo wspierana przez kolonów, próbowała jednak przeciwdziałać poczynaniom de Gaulle’a. Doszło nawet do nieudanej próby zamachu na prezydenta, za którym stała grupa prawicowych wojskowych zrzeszonych w Organizacji Tajnej ArmiiOrganizacji Tajnej Armii. Ostatecznie de Gaulle’owi udało się zakończyć konflikt w Algierii oraz uspokoić sytuację w kraju. Stało się to kosztem – tak czy inaczej nieuchronnej – utraty przez Francję statusu imperium kolonialnego.
Słownik
powojenny proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenia niepodległych państw w dawnych terytoriach zależnych
jednostki podziału administracyjnego we Francji
program polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych sformułowany przez prezydenta Harry’ego Trumana i przedstawiony 12 marca 1947 r. w orędziu do Kongresu; zakładał wsparcie dla społeczeństw zmagających się z ekspansją komunizmu
(fr. Front de Libération Nationale, FLN) algierska organizacja polityczna powstała w 1954 r.; w latach 1954–1062 kierowała zbrojnym powstaniem narodowowyzwoleńczym; od 1962 r., po proklamowaniu niepodległości, została przekształcona w partię polityczną
(arab. Hizb al‑Istiqlal) nacjonalistyczna partia polityczna w Maroku
(z arab. al‑Maghrib – zachód) określenie stosowane od czasów średniowiecza przez Arabów w odniesieniu do regionu północno‑zachodniej Afryki; przyjęło się również w językach europejskich i odnosiło się początkowo do Maroka, Algierii i Tunezji, a współcześnie także do Libii, Mauretanii i Sahary Zachodniej
(fr. Organisation de l’Armée Secrète, OAS) francuska grupa terrorystyczna działająca w latach 1961‑1962; głównym jej celem było powstrzymanie procesu dekolonizacji imperium francuskiego (ze szczególnym uwzględnieniem obszaru Algierii)
(łac. pax - pokój) tłumienie przemocą bądź innymi środkami przymusu bezpośredniego manifestacji, powstania, buntu itp.
(łac. proclamatio, od clamare - krzyczeć) publiczne oświadczenie w sprawie wielkiej wagi; też: odezwa skierowana do społeczeństwa
Słowa kluczowe
Afryka, Azja, dekolonizacja, doktryna Trumana, Indochiny, komunizm, Maghreb, terroryzm, wojna domowa, zimna wojna
Bibliografia
Johnson P., Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 2016.
Krasuski J., Europa Zachodnia po II wojnie światowej – dzieje polityczne, Poznań 1990.
Laqueur W., Historia Europy 1945‑1992, Londyn 1993.
Najnowsza historia świata. 1945‑1963. T. I, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J.Węca, Kraków 2000.
Tyszkiewicz J., Czapiewski E., Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.