Termin resocjalizacja jest związany z pojęciami socjalizacjisocjalizacja socjalizacji i kontroli społecznej. Instrumenty kontrolne mają na celu modyfikować zachowania niezgodne z porządkiem społecznym. Bardzo często jednak nie rozwiązują problemu, bo społeczeństwo, poza karą wymierzoną jednostce (co często oznacza izolację), nie zyskuje niczego. Jednostka wraca bowiem do łamania norm.

Socjalizacja i kontrola w procesie uspołecznienia jednostki

Socjalizacja ma na celu ukształtowanie osobowościosobowość osobowości i tożsamościtożsamość tożsamości podmiotu, by mógł samodzielnie funkcjonować w zbiorowości w sposób nienaruszający ładu aksjonormatywnegoład aksjonormatywny ładu aksjonormatywnego społeczeństwa i aprobowanych społecznie wzorów działania mających uprawomocnienie w systemie wartości i norm. W procesie socjalizacji następuje nie tylko przyswojenie sobie niezbędnych umiejętności i wiedzy, ale przede wszystkim internalizacjainternalizacja internalizacja systemu wartości i norm. Dzięki niej rzeczywistość obiektywna, dana w doświadczeniu podmiotu socjalizowanego, staje się rzeczywistością uwewnętrznioną, subiektywną.

R1VdjqIa09zkn

Zdjęcie przedstawia plac zabaw dla dzieci znajdujący się w parku. Na pierwszym planie znajduje się zrobiony ze sznurów tunel, którym idzie mała dziewczynka do niewielkiego, drewnianego domku, w którym jest inna dziewczynka. W tle inne drewniane konstrukcje, w których bawią się małe dzieci.

Dzięki mechanizmom kontroli społecznej grupa ma możliwość korygowania zachowań jednostki, które są w konflikcie z systemem wartości i norm. Nigdy w społeczeństwach zróżnicowanych kulturowo i społecznie kontrola nie jest na tyle rygorystyczna, by wymusić na socjalizowanym podmiocie pełny konformizmkonformizm konformizm. Zawsze istnieją marginesy swobody dla podmiotów. Ich działania nie muszą być w pełni aprobowane przez grupę (społeczeństwo). Ale zawsze, w języku socjologii, nazywane są dewiacjądewiacja dewiacją.

W socjologii wszystkie zachowania niezbieżne z aprobowanymi wzorami społecznymi określamy jako dewiacyjne, a osoby tak się zachowujące jako dewiantów. Odróżnia się jednocześnie dewiację negatywną od pozytywnej. Ta ostatnia jest dążeniem do zmiany istniejących wzorów działania, systemu norm i wartości podejmowanych z pobudek nieegoistycznych. Bardzo często zapoczątkowuje zmianę społeczną. Dewiacja negatywna jest celowym naruszaniem istniejącego porządku normatywnego przez jednostkę lub grupę w procesie realizacji własnych potrzeb (interesów). Najczęściej przez naruszanie interesów, dóbr innych uczestników życia społecznego.

Resocjalizacja jako korekta nieefektywnej socjalizacji

Dewiacja negatywna jest konsekwencją błędów popełnianych przez podmioty socjalizujące, czyli jest efektem nieudanej socjalizacji lub nieudaną socjalizacją. Konieczne jest zatem podejmowanie działań zmierzających do skorygowania postaw podmiotu, zmiany jej osobowości i tożsamości. W wyniku tych zabiegów podmiot przyswaja sobie normy, wartości i wzory zachowań, których wcześniej nie przyswoił lub których nie chciał respektować. Stają się one uwewnętrznionymi i uznanymi przez niego regułami. Proces ten nazywamy resocjalizacją. Jest to zestaw działań rozciągniętych w czasie. Te działania mogą podejmować takie osoby, jak na przykład: rodzice, dziadkowie, przyjaciele, współmałżonkowie, psychoterapeuci, spowiednicy. Również, a nawet przede wszystkim, wyspecjalizowane instytucje dysponujące odpowiednio przygotowanym personelem. Powodzenie resocjalizacji uwarunkowane jest alternacją. Po jej uwzględnieniu cały proces sprowadza się do schematu:

Rhh1WUbyxEzYT

Zdjęcie przedstawia wnętrze więziennego korytarza. Po prawej stronie znajdują się wejścia do cel. Korytarz zabezpieczony jest z lewej strony i od góry gęstą siatką.

Tolerancja

Tolerancja oznacza zatem pozytywny stosunek do innego człowieka, do jego odmienności kulturowej. Obecnie przyjmuje się, że tolerancja zakłada akceptację praw człowieka. Wyklucza zatem możliwość pozbawiania go praw niewynikających bezpośrednio z czynów o charakterze dewiacyjnym, których ów człowiek się dopuścił.

Stygmatyzacja

To inaczej proces naznaczania, etykietowania. Najlepiej widoczny w odniesieniu do przestępców skazanych na więzienie. Izolacja, będąca symbolem odwrócenia się społeczeństwa od jednostki skazanej, zostaje przedłużona jako społeczna izolacja jednostki opuszczającej więzienie. Odbyta kara to za mało z punktu widzenia stygmatyzującego społeczeństwa, by przestępca przestał być traktowany jako przestępca. Bardzo często oznacza to odmawianie mu innych praw, których nie został pozbawiony przez wymiar sprawiedliwości. Ze stygmatyzacją możemy mieć do czynienia w niemal wszystkich obszarach życia społecznego, w których istnieje możliwość dokonania podziału na „swoich” i „obcych”.

Niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży

Zróżnicowane zdania, jakie specjaliści mają na temat efektywności resocjalizacji, oparte są na wspólnym przekonaniu o konieczności korygowania postaw dewiacyjnych na jak najwcześniejszym etapie rozwoju osobniczego jednostki. Stąd waga, jaką przypisuje się w teorii i praktyce socjalizacji niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży.

Cechy i zachowania świadczące o niedostosowaniu społecznym mogą się pojawiać we wszystkich wymiarach społecznego funkcjonowania dzieci i młodzieży.

Niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży jest najczęściej korygowane przez specjalistów: psychologów, pedagogów we współpracy z rodzicami, krewnymi i środowiskiem społecznym, w którym przebywa dziecko, młody człowiek. Zwykle podjęte działania resocjalizacyjne poprzedzone są diagnozą opartą na wypracowanych procedurach, testach pozwalających zmierzyć poziom niedostosowania. Z tak przeprowadzonej diagnozy wynikają środki i metody korygowania deficytów socjalizacyjnych stosowane przez socjalizujących.

Słownik