Termin resocjalizacja jest związany z pojęciami socjalizacjisocjalizacja socjalizacji i kontroli społecznej. Instrumenty kontrolne mają na celu modyfikować zachowania niezgodne z porządkiem społecznym. Bardzo często jednak nie rozwiązują problemu, bo społeczeństwo, poza karą wymierzoną jednostce (co często oznacza izolację), nie zyskuje niczego. Jednostka wraca bowiem do łamania norm.

Socjalizacja i kontrola w procesie uspołecznienia jednostki

Socjalizacja ma na celu ukształtowanie osobowościosobowość osobowościtożsamościtożsamość tożsamości podmiotu, by mógł samodzielnie funkcjonować w zbiorowości w sposób nienaruszający ładu aksjonormatywnegoład aksjonormatywny ładu aksjonormatywnego społeczeństwa i aprobowanych społecznie wzorów działania mających uprawomocnienie w systemie wartości i norm. W procesie socjalizacji następuje nie tylko przyswojenie sobie niezbędnych umiejętności i wiedzy, ale przede wszystkim internalizacjainternalizacja internalizacja systemu wartości i norm. Dzięki niej rzeczywistość obiektywna, dana w doświadczeniu podmiotu socjalizowanego, staje się rzeczywistością uwewnętrznioną, subiektywną.

R1VdjqIa09zkn
Zastanów się, czy w procesie socjalizacji wszyscy nabywają takie same umiejętności.
Źródło: Marzena P., domena publiczna.

Dzięki mechanizmom kontroli społecznej grupa ma możliwość korygowania zachowań jednostki, które są w konflikcie z systemem wartości i norm. Nigdy w społeczeństwach zróżnicowanych kulturowo i społecznie kontrola nie jest na tyle rygorystyczna, by wymusić na socjalizowanym podmiocie pełny konformizmkonformizm konformizm. Zawsze istnieją marginesy swobody dla podmiotów. Ich działania nie muszą być w pełni aprobowane przez grupę (społeczeństwo). Ale zawsze, w języku socjologii, nazywane są dewiacjądewiacja dewiacją.

bg‑green

Czy dla ciebie dewiant znaczy tyle, co zboczeniec? Ktoś jednoznacznie zły? Zasługujący na wykluczenie ze zbiorowości? Na to, by się od niego odwrócić?

W socjologii wszystkie zachowania niezbieżne z aprobowanymi wzorami społecznymi określamy jako dewiacyjne, a osoby tak się zachowujące jako dewiantów. Odróżnia się jednocześnie dewiację negatywną od pozytywnej. Ta ostatnia jest dążeniem do zmiany istniejących wzorów działania, systemu norm i wartości podejmowanych z pobudek nieegoistycznych. Bardzo często zapoczątkowuje zmianę społeczną. Dewiacja negatywna jest celowym naruszaniem istniejącego porządku normatywnego przez jednostkę lub grupę w procesie realizacji własnych potrzeb (interesów). Najczęściej przez naruszanie interesów, dóbr innych uczestników życia społecznego.

Resocjalizacja jako korekta nieefektywnej socjalizacji

Dewiacja negatywna jest konsekwencją błędów popełnianych przez podmioty socjalizujące, czyli jest efektem nieudanej socjalizacji lub nieudaną socjalizacją. Konieczne jest zatem podejmowanie działań zmierzających do skorygowania postaw podmiotu, zmiany jej osobowości i tożsamości. W wyniku tych zabiegów podmiot przyswaja sobie normy, wartości i wzory zachowań, których wcześniej nie przyswoił lub których nie chciał respektować. Stają się one uwewnętrznionymi i uznanymi przez niego regułami. Proces ten nazywamy resocjalizacją. Jest to zestaw działań rozciągniętych w czasie. Te działania mogą podejmować takie osoby, jak na przykład: rodzice, dziadkowie, przyjaciele, współmałżonkowie, psychoterapeuci, spowiednicy. Również, a nawet przede wszystkim, wyspecjalizowane instytucje dysponujące odpowiednio przygotowanym personelem. Powodzenie resocjalizacji uwarunkowane jest alternacją. Po jej uwzględnieniu cały proces sprowadza się do schematu:

R1SPnoDJ5LJdw1
Pionowa oś czasu.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rhh1WUbyxEzYT
Zastanów się, czy dewiant w trakcie izolacji (np. więziennej) nadal jest członkiem społeczeństwa, czy powinien być stygmatyzowany. Jeśli nie, to czy przywrócenie mu pełni praw oznacza akceptację zachowań dewiacyjnych czy tolerancję dla dewianta?
Źródło: Falkenpost, domena publiczna.

Tolerancja

Robert Borkowski Tolerancja

Tolerancja (od łac. tolerare – znosić, wytrzymywać) oznacza cierpliwość i wyrozumiałość dla odmienności. Jest poszanowaniem cudzych uczuć, poglądów, upodobań, wierzeń, obyczajów i postępowania, choćby były całkowicie odmienne od własnych albo zupełnie z nimi sprzeczne. Współcześnie rozumiana tolerancja to szacunek dla wolności innych ludzi, ich myśli i opinii oraz sposobu życia. Szacunek ten przybiera formy wyrozumiałości i życzliwości dla tego, co nie musi być naszym udziałem, ale co cieszy się naszą akceptacją istnienia w imię demokratycznej wolności.

cytat1 Źródło: Robert Borkowski, Tolerancja, dostępny w internecie: tolerancja.pl [dostęp 4.12.2019 r.].

Tolerancja oznacza zatem pozytywny stosunek do innego człowieka, do jego odmienności kulturowej. Obecnie przyjmuje się, że tolerancja zakłada akceptację praw człowieka. Wyklucza zatem możliwość pozbawiania go praw niewynikających bezpośrednio z czynów o charakterze dewiacyjnym, których ów człowiek się dopuścił.

Stygmatyzacja

To inaczej proces naznaczania, etykietowania. Najlepiej widoczny w odniesieniu do przestępców skazanych na więzienie. Izolacja, będąca symbolem odwrócenia się społeczeństwa od jednostki skazanej, zostaje przedłużona jako społeczna izolacja jednostki opuszczającej więzienie. Odbyta kara to za mało z punktu widzenia stygmatyzującego społeczeństwa, by przestępca przestał być traktowany jako przestępca. Bardzo często oznacza to odmawianie mu innych praw, których nie został pozbawiony przez wymiar sprawiedliwości. Ze stygmatyzacją możemy mieć do czynienia w niemal wszystkich obszarach życia społecznego, w których istnieje możliwość dokonania podziału na „swoich” i „obcych”.

Niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży

Zróżnicowane zdania, jakie specjaliści mają na temat efektywności resocjalizacji, oparte są na wspólnym przekonaniu o konieczności korygowania postaw dewiacyjnych na jak najwcześniejszym etapie rozwoju osobniczego jednostki. Stąd waga, jaką przypisuje się w teorii i praktyce socjalizacji niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży.

Cechy i zachowania świadczące o niedostosowaniu społecznym mogą się pojawiać we wszystkich wymiarach społecznego funkcjonowania dzieci i młodzieży.

R1dnU6N3AtP8g
Osobowość brak wrażliwości na krzywdę innych; brak uczuć opiekuńczych, przywiązania, przyjaźni, wdzięczności; brak zdolności do odczuwania żalu za popełnione czyny; brak poczucia winy za popełnione czyny; utrwalony negatywny stosunek do obowiązków i zadań; skłonność do notorycznych kłamstw; zachowania autoagresywne; zaburzenia koncentracji uwagi; lękliwość., Sytuacje szkolne niepowodzenia szkolne; negatywizm szkolny; nieprzestrzeganie wewnętrznych regulaminów i zarządzeń szkolnych; wagarowanie; konflikty z nauczycielami., Funkcjonowanie w rodzinie ucieczki z domu; konflikty z rodzicami; przebywanie poza domem w sposób niekontrolowany., Funkcjonowanie w grupie rówieśniczej konflikty z rówieśnikami; uczestnictwo w gangach, bandach; udział w bójkach., Zachowania patologiczne włóczęgostwo; picie alkoholu; narkotyzowanie się; prostytucja; próby samobójcze; niekonwencjonalne zachowania seksualne., Relacje z innymi ludźmi bunt przeciw autorytetom; przemoc wobec innych; agresja werbalna; agresja niewerbalna., Stosunek do porządku prawnego przywłaszczenie mienia; niszczenie mienia; inne zachowania przestępcze.

Niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży jest najczęściej korygowane przez specjalistów: psychologów, pedagogów we współpracy z rodzicami, krewnymi i środowiskiem społecznym, w którym przebywa dziecko, młody człowiek. Zwykle podjęte działania resocjalizacyjne poprzedzone są diagnozą opartą na wypracowanych procedurach, testach pozwalających zmierzyć poziom niedostosowania. Z tak przeprowadzonej diagnozy wynikają środki i metody korygowania deficytów socjalizacyjnych stosowane przez socjalizujących.

Słownik

dewiacja
dewiacja

naruszenie przez jednostki i grupy społeczne wzorów normatywnych obowiązujących w różnych wymiarach życia społecznego

internalizacja
internalizacja

mechanizm i zarazem proces przyjmowania ze środowiska społecznego i uznawania za własne poglądów, norm, wartości, wzorów zachowań, postaw w stosunku do świata rzeczy i ludzi

konformizm
konformizm

w pierwszym znaczeniu to zmiana zachowania pod naciskiem faktycznym lub wyobrażonym innych osób; w drugim – to podporządkowanie zasadom, regułom obowiązującym w zbiorowościach lub w całym społeczeństwie

ład aksjonormatywny
ład aksjonormatywny

układ wartości, norm postępowania, które umacniają te wartości, oraz wzorów zachowania, czyli kulturowo i historycznie zmiennych form, jakie przybierają normy w zależności od konkretnej sytuacji, w której są stosowane przez jednostkę

osobowość
osobowość

właściwa danej osobie, zorganizowana struktura motywacji, właściwości, cech, postaw i kompetencji działania, będąca biograficznym wynikiem radzenia sobie jednostki z wymogami środowiska i własnego organizmu

socjalizacja
socjalizacja

uspołecznienie, proces nabywania przez podmiot umiejętności, a przede wszystkim przyswajania systemu wartości, norm i wzorów zachowań akceptowanych i podtrzymywanych przez zbiorowość lub społeczeństwo

socjalizacja pierwotna
socjalizacja pierwotna

faza procesu socjalizacji, w której dziecko nabywa podstawowe kompetencje kulturowe: umiejętności komunikacyjne, wiedzę, normy i wartości, wzory działania oraz uczy się roli dziecka i rozpoznaje rolę tak zwanych znaczących innych

socjalizacja wtórna
socjalizacja wtórna

faza procesu socjalizacji, w której dziecko jest wprowadzane w różne wymiary życia społecznego, nabywa wiedzę niezbędną do pełnienia różnorodnych ról społecznych

tożsamość
tożsamość

identyczność, świadomość samego siebie, zdawanie sobie sprawy z bycia sobą