Egzystencjalistyczne źródła personalizmu

Personalizm społeczno‑religijny Emmanuela Mouniera jest częścią szeroko rozumianego ruchu egzystencjalistycznego, obecnego w filozofii od lat 30. XX w. Ma on swe źródła w refleksji prekursorów egzystencjalizmuegzystencjalizm (filozofia egzystencjalna)egzystencjalizmu i w samym egzystencjalizmie. Do filozofów, którzy inspirowali egzystencjalizm i wywarli wpływ na personalizmpersonalizmpersonalizm, należą przede wszystkim Blaise Pascal (1623‑1662) oraz Sǿren Kierkegaard (1813‑1855). Ten pierwszy w swej filozofii koncentrował się przede wszystkim na człowieku, jego kondycji w świecie, sprzecznościach jego losu, wartości i godności człowieka, problemach etycznych oraz relacji człowieka wobec transcendencjitranscendencjatranscendencji. Pascal podkreślał rolę świadomego przeżywania świata, emocjonalny charakter człowieka, jego niezaspokojone pragnienie doskonałości i nieskończoności. Sǿren Kierkegaard z kolei odróżniając świat przedmiotowy od podmiotowego, świat rzeczy od świata osób, wyrażał myśl, która stała się dla filozofii egzystencjalnej jednym z podstawowych założeń – egzystencjaegzystencjaegzystencja jest różna od esencjiesencjaesencji, a nawet, jak mówił później Jean‑Paul Sartre – poprzedza ją. Egzystencja dla Kierkegaarda jest podmiotowa i nie daje się sprowadzić do ujęcia przedmiotowego, tak jak osobaosoba ludzkaosoba, o której mówi Mounier, że nie jest przedmiotem, co wiąże się z odpowiedzialnością za swój los w realizacji etycznego wzorca życia.

R1altE3zkxeCW

Zdjęcie przedstawia rzeźbę kobiety o indiańskich rysach twarzy z dwoma warkoczami i w długim stroju. Trzyma rozpostarty za plecami duży kawałek materiału. Wokół rosną drzewa. W tle znajduje się niebo z tęczą.

Najważniejsze podobieństwa personalizmu społeczno‑religijnego do egzystencjalizmu to:

• uznanie podmiotowości ludzkiego istnienia;

• koncentracja na indywidualnym doświadczeniu każdego człowieka;

• przyjęcie niepowtarzalności ludzkiego przeżywania świata;

• przyznanie wartości każdemu człowiekowi;

• akcentowanie ludzkiej godności i wolności;

• podkreślanie odpowiedzialności człowieka za dokonywane wybory.

Różnice pomiędzy personalizmem a egzystencjalizmem

W odróżnieniu od egzystencjalizmu personalizm nie akcentuje jednak indywidualizmu ludzkiego losu i indywidualności ludzkiej osoby. Zwłaszcza nie wyłącza osoby ze świata społecznych relacji ani ludzkiego losu z losu społeczności. Osoba konstytuuje się według Mouniera w relacjach z innymi, w komunikacji i komunii z innymi. Dla egzystencjalizmu, zwłaszcza dla Sartre’a, człowiek określa się zaś w odróżnieniu od innych. Ludzie w ujęciu francuskiego egzystencjalizmu ateistycznego doświadczają swego losu przede wszystkim w samotności, bo, jak mówi Sartre, „piekło to inni” (dramat Przy drzwiach zamkniętych). Dla Mouniera istotnym rysem osoby jest jednak jej nakierowanie na transcendencję, dlatego inaczej pojmuje on wolność i odpowiedzialność – nie w doświadczeniu braku Boga, ale w odniesieniu do Boga.

Profesor filozofii, Wojciech Słomski pisze:

Najważniejsze różnice pomiędzy personalizmem społeczno‑religijnym a egzystencjalizmem to zatem:

• relacje z innymi – w egzystencjalizmie: odrębność i samotność; w personalizmie: łączność i wspólnota;

• wartość osoby – w egzystencjalizmie: samoistna, płynąca tylko z ludzkiej godności; w personalizmie: ustanawiana w relacji z innymi, w przekraczaniu siebie i swych potrzeb;

• stosunek do transcendencji – w egzystencjalizmie (ateistycznym): antropocentryzm i ateizm; w personalizmie: teocentryzm i teizm;

• stosunek do „sensu życia” – w egzystencjalizmie (ateistycznym): poczucie absurdu i braku nadrzędnego sensu życia; w personalizmie: przyjęcie religijnego sensu życia;

• stosunek do wolności – w egzystencjalizmie (ateistycznym): wolność nieograniczona religijnymi normami; w personalizmie; wolność rozumiana w odniesieniu do norm religijnych.

Mounierowska krytyka egzystencjalizmu

Emmanuel Mounier w największym stopniu atakował egzystencjalistyczną koncepcję człowieka samotnego, pozbawionego relacji z innymi, a nawet wrogiego innym.  Pisał:

Słownik