Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Rolnictwo odgrywa bardzo ważną rolę w sektorze gospodarki i ma ścisły związek ze środowiskiem naturalnym, wywierając na nie duży wpływ i będąc jednocześnie od niego zależnym. Wpływ na kształtowanie rolnictwa mają czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze.

RuAOu0uqYkoBh
Rzeźba terenu obszary równinne oraz faliste ułatwiają pracę maszyn, rozbudowę dróg dojazdowych, ograniczają erozję. Produkcja rolna na terenach wysoko wzniesionych i górzystych stwarza szereg problemów i wymaga stosowania wielu zabiegów: płytkiej orki w poprzek stoku, stosowania lekkich maszyn lub ręcznego wykonywania niektórych prac, tworzenia tarasów, zadrzewiania granic pól uprawnych. Stoki zwrócone ku równikowi są lepiej nasłonecznione.
RlcbTCr0Y6JZN
Struktura wielkości gospodarstw rolnych im większe gospodarstwa, tym łatwiej jest osiągnąć na nich wyższy stopień specjalizacji i towarowości; zbyt małe zyski gospodarstw rozdrobnionych ograniczają ich możliwości zakupu maszyn, nawozów, środków ochrony roślin oraz uniemożliwiają ich specjalizację.

Wpływ na efektywność rolniczą ma m.in. żyzność glebyglebagleby, która oznacza jej zdolność do zaspokajania potrzeb żyjących na niej roślin poprzez dostarczanie im niezbędnych składników odżywczych – minerałów oraz wody. Urodzajność jest cechą nabytą gleby. Określa zdolność produkcyjną gleby do uzyskiwania wysokich plonów osiągniętą poprzez zastosowanie zabiegów agrotechnicznych.

Czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze zadecydowały o odmiennych kierunkach użytkowania ziemi, różnych cechach rolnictwa i jego znaczeniu w gospodarce narodowej krajów mających różny stopień rozwoju gospodarczego.

Monokultura rolnicza jest to rodzaj systemu rolniczego, który polega uprawianiu tego samego gatunku rośliny, np. kukurydzy, na określonym obszarze przez dłuższy czas. Przyczyną stosowania monokultury mogą być warunki przyrodnicze oraz ekonomiczne. Monokultura leśna jest to drzewostan, który powstał przy udziale człowieka, składający się z jednego gatunku drzew (np. monokultura sosnowa).

R1QJSwKpOiqPZ
Uprawa monokulturowa ziemniaka
Źródło: NightThree, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY 2.0.
R1E7ulyJvqcID
Monokultura sosnowa – przykład monokultury leśnej
Źródło: Radomil, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Przykładem systemu rolniczego gospodarowania, w którym występuje monokultura, jest rolnictwo plantacyjne, czyli wielkoobszarowe gospodarstwa oparte na pracy najemnej z reguły w strefie międzyzwrotnikowej, na których uprawia się jeden rodzaj rośliny, np. kauczukowiec, kawę, herbatę, kakaowiec, orzeszki ziemne, banany, pomarańcze, cytryny, palmy daktylowe, jutę, bawełnę, trzcinę cukrową. Rośliny te przeznaczone są na sprzedaż na rynki światowe, a zysk osiągają głownie zagraniczne spółki i koncerny z krajów wysoko rozwiniętych – główni właściciele plantacji. Zatrudniają oni tanią, lokalną siłę roboczą, dzięki czemu znacznie obniżają koszty produkcji. Z drugiej strony wielkoobszarowe gospodarstwa zwiększają odsetek ludności nieposiadającej własnej ziemi uprawnej, a stabilności zatrudnienia nie sprzyjają również wahania cen płodów rolnych na rynkach światowych. Monokultura (uprawa jednej rośliny) wyjaławia gleby, a w przypadku pojawienia się szkodników całe plantacje mogą ulec zniszczeniu.

Rl1gDbXqLQpCG
Wyjałowiona gleba
Źródło: domena publiczna.

Pozytywne skutki stosowania monokultury są związane z doraźną korzyścią gospodarczą. W pierwszych latach stosowania przy stosunkowo niedużym nakładzie środków można zminimalizować koszty prac rolniczych, a także osiągnąć większe zbiory z mniejszego obszaru upraw.

Przy długoterminowym stosowaniu tego systemu rolniczego zaczynają zdecydowanie przeważać skutki negatywne, do których należą:

  • wyczerpywanie się składników mineralnych w glebie prowadzące do zmniejszenia się jej żyzności,

  • zmniejszenie się zawartości wody w glebie prowadzące do warstwowego przesuszenia gleby, które powstaje wskutek pobierania wody przez rośliny z jednego poziomu,

  • wzmożone występowanie chorób roślin, szkodników, chwastów i związana z tym konieczność stosowania dużych ilości środków ochrony roślin,

  • doprowadzenie do pogorszenia się jakości fizykochemicznych gleby, wskutek stosowania chemizacjiglebachemizacji.

Słownik

erozja gleb
erozja gleb

jeden z procesów wyrównywania powierzchni ziemi; powoduje niszczenie gleby, aż do całkowitej likwidacji profilu glebowego; główną naturalną przyczyną erozji gleby jest woda i wiatr; najsilniej, często gwałtownie, występuje erozja gleby na terenach pagórkowatych, głównie lessowych i górzystych, pozbawionych naturalnej szaty roślinnej w wyniku niewłaściwej lub rabunkowej gospodarki człowieka (np. nadmierny wyrąb lasów, nieodpowiednia uprawa roli i roślin)
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec

chemizacja rolnictwa
chemizacja rolnictwa

metoda intensyfikacji produkcji rolnej, zwłaszcza roślinnej, przez znaczne zwiększenie stosowania nawozów mineralnych, chemicznych środków ochrony roślin (pestycydów), a także regulatorów wzrostu i preparatów polepszających strukturę gleby
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec

gleba
gleba

zewnętrzna powłoka skorupy ziemskiej składająca się z cząstek mineralnych, organicznych, wilgoci i powietrza glebowego; stanowi podłoże dla rosnących na niej roślin