Przeczytaj
Rolnictwo odgrywa bardzo ważną rolę w sektorze gospodarki i ma ścisły związek ze środowiskiem naturalnym, wywierając na nie duży wpływ i będąc jednocześnie od niego zależnym. Wpływ na kształtowanie rolnictwa mają czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze.
Czynniki przyrodnicze rozwoju rolnictwa:
rzeźba terenu
– obszary równinne oraz faliste ułatwiają pracę maszyn, rozbudowę dróg dojazdowych, ograniczają erozję. Produkcja rolna na terenach wysoko wzniesionych i górzystych stwarza szereg problemów i wymaga wielu zabiegów: płytkiej orki w poprzek stoku, stosowania lekkich maszyn lub ręcznego wykonywania niektórych prac, tworzenia tarasów, zadrzewiania granic pól uprawnych. Stoki zwrócone ku równikowi są lepiej nasłonecznione;
warunki klimatyczne
– każda roślina ma inne wymagania klimatyczne i potrzebuje odpowiednich warunków: temperatur wpływających na długość okresu wegetacyjnego, opadów, nasłonecznienia;
wiatry
– monsun letni przynosi nad Azję Południowo‑Wschodnią opady sprzyjające uprawie ryżu, a mistral i bora mogą w południowej Francji spowodować znaczne straty, np. w winnicach. Ponadto silne wiatry mogą spowodować zniszczenia i obniżenie plonów;
gleby
– im żyźniejsze, tym poziom produkcji rolnej jest wyższy; niektóre rośliny, takie jak pszenica, buraki cukrowe i kukurydza, wymagają żyznych gleb (np. czarnoziemów powstałych z lessów pod roślinnością trawiastą, mad utworzonych z nanosów rzecznych, rędzin powstałych na wapieniach, czarnych ziem); z kolei jęczmień, żyto, ziemniaki z powodzeniem uprawiane są na glebach uboższych w składniki pokarmowe (np. na glebach bielicowych utworzonych na piaskach pod lasami iglastymi lub na średnio urodzajnych glebach brunatnych utworzonych na glinach, zwietrzałych granitach pod lasami liściastymi i mieszanymi);
stosunki wodne
– dla roślin niekorzystny jest zarówno nadmiar, jak i niedobór wody; w klimacie monsunowym uprawia się ryż i jutę, w suchych strefach – proso, sorgo, bawełnę; woda niezbędna jest też do hodowli zwierząt. Regulację stosunków wodnych ułatwia melioracja (zabiegi nawadniające i odwadniające);
roślinność
– lasy ograniczają rozwój rolnictwa, a z kolei obszary trawiaste łatwiej jest przekształcić na użytki rolne.
Czynniki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa:
struktura wielkości gospodarstw rolnych
– im większe gospodarstwa, tym łatwiej jest osiągnąć na nich wyższy stopień specjalizacji i towarowości; zbyt małe zyski gospodarstw rozdrobnionych ograniczają ich możliwości zakupu maszyn, nawozów, środków ochrony roślin oraz uniemożliwiają ich specjalizację;
formy własności ziemi
– dzieli się je na: państwowe, spółdzielcze i prywatne (prywatne, czyli indywidualne gospodarstwa, są najbardziej rozpowszechnione i na ogół bardziej wydajne z uwagi na większe zainteresowanie właścicieli);
zasoby siły roboczej
– ma to szczególne znaczenie w krajach słabo rozwiniętych, gdzie przy niskim poziomie mechanizacji niezbędny jest duży wkład pracy ludzkiej; udział rolnictwa w strukturze zatrudnienia przekracza tam 50%; w krajach wysoko rozwiniętych gospodarstwa są wysoko zmechanizowane i zautomatyzowane, dlatego liczba zatrudnionych w rolnictwie jest niewielka i wynosi ok. 10% ogółu zatrudnionych;
poziom kultury rolnej
– oznacza umiejętność gospodarowania związaną z wiedzą, doświadczeniem, uzdolnieniami rolników, ich zaangażowaniem w pracę, która prowadzi do optymalnego wykorzystania warunków przyrodniczych i czynników produkcyjnych w celu osiągnięcia jak najwyższej produktywności. Poziom kultury rolnej oraz możliwości zwiększenia nakładów kapitałowych na rolnictwo pozwalają na zwiększenie urodzajności gleb przez stosowanie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych, np. mechanizacji, melioracji, chemizacji). Im wyższy poziom kultury rolnej, tym wyższa wydajność rolnictwa. W krajach słabo rozwiniętych poziom kultury rolnej jest niski. Powszechny analfabetyzm, słabe wyposażenie rolnictwa w środki produkcji, brak fachowej obsługi rolnictwa utrudniają racjonalne wykorzystanie warunków naturalnych;
poziom rozwoju usług i przemysłu
zapewnia zaplecze naukowo‑badawcze, obsługę rolnictwa, dostarczanie środków produkcji dla rolnictwa itd.;
polityka państwa
– państwo może sprzyjać rozwojowi rolnictwa poprzez systemy kredytowania dla rolników, ustalanie minimalnych cen skupu na produkty rolne czy limitów produkcji oraz poprzez prowadzenie polityki interwencjonizmu;
tradycja
– uprawa określonych roślin i hodowla danych zwierząt, wynikająca ze specyfiki społeczno-kulturowej (np. Indie, kraje muzułmańskie).
Wpływ na efektywność rolniczą ma m.in. żyzność glebygleby, która oznacza jej zdolność do zaspokajania potrzeb żyjących na niej roślin poprzez dostarczanie im niezbędnych składników odżywczych – minerałów oraz wody. Urodzajność jest cechą nabytą gleby. Określa zdolność produkcyjną gleby do uzyskiwania wysokich plonów osiągniętą poprzez zastosowanie zabiegów agrotechnicznych.
Czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze zadecydowały o odmiennych kierunkach użytkowania ziemi, różnych cechach rolnictwa i jego znaczeniu w gospodarce narodowej krajów mających różny stopień rozwoju gospodarczego.
Monokultura rolnicza jest to rodzaj systemu rolniczego, który polega uprawianiu tego samego gatunku rośliny, np. kukurydzy, na określonym obszarze przez dłuższy czas. Przyczyną stosowania monokultury mogą być warunki przyrodnicze oraz ekonomiczne. Monokultura leśna jest to drzewostan, który powstał przy udziale człowieka, składający się z jednego gatunku drzew (np. monokultura sosnowa).


Przykładem systemu rolniczego gospodarowania, w którym występuje monokultura, jest rolnictwo plantacyjne, czyli wielkoobszarowe gospodarstwa oparte na pracy najemnej z reguły w strefie międzyzwrotnikowej, na których uprawia się jeden rodzaj rośliny, np. kauczukowiec, kawę, herbatę, kakaowiec, orzeszki ziemne, banany, pomarańcze, cytryny, palmy daktylowe, jutę, bawełnę, trzcinę cukrową. Rośliny te przeznaczone są na sprzedaż na rynki światowe, a zysk osiągają głownie zagraniczne spółki i koncerny z krajów wysoko rozwiniętych – główni właściciele plantacji. Zatrudniają oni tanią, lokalną siłę roboczą, dzięki czemu znacznie obniżają koszty produkcji. Z drugiej strony wielkoobszarowe gospodarstwa zwiększają odsetek ludności nieposiadającej własnej ziemi uprawnej, a stabilności zatrudnienia nie sprzyjają również wahania cen płodów rolnych na rynkach światowych. Monokultura (uprawa jednej rośliny) wyjaławia gleby, a w przypadku pojawienia się szkodników całe plantacje mogą ulec zniszczeniu.

Pozytywne skutki stosowania monokultury są związane z doraźną korzyścią gospodarczą. W pierwszych latach stosowania przy stosunkowo niedużym nakładzie środków można zminimalizować koszty prac rolniczych, a także osiągnąć większe zbiory z mniejszego obszaru upraw.
Przy długoterminowym stosowaniu tego systemu rolniczego zaczynają zdecydowanie przeważać skutki negatywne, do których należą:
wyczerpywanie się składników mineralnych w glebie prowadzące do zmniejszenia się jej żyzności,
intensywniejsza erozja glebyerozja gleby,
zmniejszenie się zawartości wody w glebie prowadzące do warstwowego przesuszenia gleby, które powstaje wskutek pobierania wody przez rośliny z jednego poziomu,
wzmożone występowanie chorób roślin, szkodników, chwastów i związana z tym konieczność stosowania dużych ilości środków ochrony roślin,
doprowadzenie do pogorszenia się jakości fizykochemicznych gleby, wskutek stosowania chemizacjichemizacji.
Słownik
jeden z procesów wyrównywania powierzchni ziemi; powoduje niszczenie gleby, aż do całkowitej likwidacji profilu glebowego; główną naturalną przyczyną erozji gleby jest woda i wiatr; najsilniej, często gwałtownie, występuje erozja gleby na terenach pagórkowatych, głównie lessowych i górzystych, pozbawionych naturalnej szaty roślinnej w wyniku niewłaściwej lub rabunkowej gospodarki człowieka (np. nadmierny wyrąb lasów, nieodpowiednia uprawa roli i roślin)
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniecŹródło: Encyklopedia PWN
metoda intensyfikacji produkcji rolnej, zwłaszcza roślinnej, przez znaczne zwiększenie stosowania nawozów mineralnych, chemicznych środków ochrony roślin (pestycydów), a także regulatorów wzrostu i preparatów polepszających strukturę gleby
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniecŹródło: Encyklopedia PWN
zewnętrzna powłoka skorupy ziemskiej składająca się z cząstek mineralnych, organicznych, wilgoci i powietrza glebowego; stanowi podłoże dla rosnących na niej roślin