Warto przeczytać

Maria Skłodowska urodziła się 7 listopada 1867 r. w domu przy ul. Freta 16 w Warszawie. Jej ojciec Władysław był nauczycielem matematyki i fizyki oraz dyrektorem gimnazjów warszawskich, a matka Bronisława - przełożoną pensji dla dziewcząt.

R9zEoLMZyZhGn

Rys. 1. Współczesne zdjęcie przedstawia kamienicę przy ulicy Freta 16 w Warszawie, gdzie był dom rodzinny Marii Skłodowskiej‑Curie. Kamienica ma jasną fasadę, trzy piętra oraz poddasze. Dach budynku pokryty jest czerwoną dachówką. Obecnie, na pierwszym piętrze budynku, mieści się Muzeum Marii Skłodowskiej‑Curie.

Maria od dzieciństwa wykazywała niezwykłe zdolności. W 1883 r. ukończyła III Gimnazjum Żeńskie w Warszawie, uzyskując oceny celujące ze wszystkich przedmiotów, mimo że nienawidziła konieczności posługiwania się w szkole językiem rosyjskim, narzuconym przez zaborcę. Marzyła o dalszych studiach, ale dla kobiet były wtedy one możliwe tylko za granicą. Maria i jej starsza siostra Bronia umówiły się, że będą sobie nawzajem pomagać finansowo. Maria przez trzy lata pracowała jako nauczycielka i guwernantka, zarabiając na swoje utrzymanie, a także pomagając finansowo Broni, która pierwsza wyjechała do Paryża, aby studiować medycynę na Sorbonie.

RBmtM9tnb5aum

Rys. 2. Czarno‑białe zdjęcie przedstawia Władysława Skłodowskiego z trzema córkami. Na pierwszym planie na krześle siedzi starszy siwy mężczyzna. Ubrany w ciemny garnitur, w ręku trzyma laskę i kapelusz. To Władysław Skłodowski, ojciec Marii Skłodowskiej‑Curie. Za plecami mężczyzny stoją trzy młode kobiety, ubrane w długie ciemne suknie. Po lewej stoi Maria. Obok niej, po prawej stoi Bronisława i Helena. Wszystkie postacie patrzą wprost w obiektyw.

W listopadzie 1891 r. przyszła kolej na wyjazd Marii, której w Paryżu miała pomagać Bronia. Chcąc studiować przedmioty ścisłe, Maria przygotowała się do tego najlepiej, jak mogła. Przeszła gruntowny kurs analizy chemicznej w Pracowni Muzeum Przemysłu i Rolnictwa przy ul. Krakowskie Przedmieście 66 (to budynek przylegający do kościoła św. Anny). Doskonaliła także swoją znajomość francuskiego.

Już półtora roku po przyjeździe do Paryża, 28 lipca 1893 r., uzyskała licencjat z nauk fizycznych, zajmując pierwsze miejsce wśród zdających. Rok później otrzymała licencjat nauk matematycznych. W 1894 r., podczas przyjęcia u przebywającego czasowo w Paryżu profesora fizyki Józefa Kowalskiego‑Wierusza, Maria Skłodowska, nadal jeszcze studentka, poznała starszego o osiem lat Pierre’a Curie, nieśmiałego, marzycielskiego fizyka. Pokochali się i 26 lipca 1895 r. odbył się ich ślub.

RZKAL2EQjzMN8

Rys. 3. Czarno‑białe zdjęcie przedstawia Marię Skłodowską i Piotra Curie. Oboje są młodzi i uśmiechnięci. Mężczyzna jest szczupły i wysoki, ubrany w ciemny garnitur. Kobieta stojąca pod ramię z mężczyzną ubrana jest w długą piękną czarną suknię. Jej jasne, włosy upięte są w kok. Zdjęcie wykonano w roku zaślubin pary uczonych.

Chcąc zapewnić sobie możliwość kształcenia młodzieży, co ją zawsze pociągało, Maria zdała 15 sierpnia 1896 r. konkursowy egzamin nauczycielski, oczywiście z pierwszą lokatą. Prowadziła w tym czasie, na zlecenie Towarzystwa Popierania Przemysłu Krajowego we Francji, badania właściwości magnetycznych różnych gatunków stali. Jej honorarium było znaczącym wsparciem skromnego budżetu rodzinnego. Dyrektor Miejskiej Szkoły Fizyki i Chemii Przemysłowej, gdzie był zatrudniony jej mąż, zgodził się, aby do prowadzenia pomiarów wykorzystała szkolne pomieszczenia laboratoryjne. Wykonanie przez Marię Skłodowską‑Curie tych dosyć standardowych badań było znakomite. Jej raport zrobił duże wrażenie, a wyniki uznano za wystarczająco ciekawe, aby 12 grudnia 1897 r. przedstawić je na posiedzeniu Francuskiej Akademii Nauk. Była to pierwsza publikacja przyszłej wielkiej uczonej.

Zainteresowała się następnie promieniotwórczością uranu, którą przypadkowo odkrył w 1896 r. Henri Becquerel. Wskutek błędnych wyników Becquerela promienie uranu uznano za rodzaj niewidzialnego światła i tą „nieciekawą” tematyką przestano się zajmować. Maria Skłodowska‑Curie – najpierw samodzielnie – wykryła anomalie natężenia promieniowania w różnych związkach uranu, a potem – już razem z mężem – odkryła dwa nowe pierwiastki promieniotwórcze: polon i rad. Dzięki temu, badania promieniotwórczości znalazły się w centrum uwagi chemików i fizyków.

W 1903 r. Maria Skłodowska‑Curie obroniła na paryskiej Sorbonie swą rozprawę doktorską. W komisji zasiadali Gabriel Lippmann jako przewodniczący oraz Edmond Bouty i Henri Moissan. W tym samym roku połowę Nagrody Nobla z fizyki przyznano Becquerelowi, a drugą jej połowę otrzymali małżonkowie Curie. Był to chyba podział mało sprawiedliwy, ponieważ Becquerel był fizykiem znacznie mniejszego formatu i często publikował błędne wyniki swych doświadczeń.

RMO8UtTVrRo2E

Rys. 4. Na zdjęciu przedstawiono kolorową reprodukcję dyplomu nagrody Nobla dla Piotra oraz Marii Curie. Po lewej pokazano tytułową stronę dyplomu. W pięknej roślinnej bordiurze widoczna jest stylizowana wielka litera N w wieńcu laurowym oraz herb Szwedzkiej Królewskiej Akademii Nauk. W treści umieszczona jest informacja, że nagrodę przyznano w 1903 roku. Wielkimi literami zapisano nazwiska laureatów Piotra oraz Marii Curie. Po prawej pokazano reprodukcję rewersu dyplomu, w podobnej roślinnej bordiurze umieszczona jest stylizowana litera N w wieńcu laurowym i stylizowana ilustracja dziedziny, w jakiej przyznano nagrodę. Widoczne są podpisy przyznających nagrodę oraz pieczęć Szwedzkiej Królewskiej Akademii Nauk.

W dniu 19 kwietnia 1906 r. Pierre Curie zginął tragicznie pod kołami rozpędzonego ciężkiego furgonufurgonfurgonu, kiedy zamyślony przechodził na drugą stronę ulicy. Maria została sama z dwiema córkami: Irena miała już dziewięć lat, ale Ewa, urodzona 6 grudnia 1904 r., ledwo nauczyła się chodzić. Na tragedię osobistą nałożyły się ataki niektórych uczonych, którzy zaczęli kwestionować traktowanie radu jako nowego pierwiastka. Maria Skłodowska‑Curie zrozumiała, że takie ataki mogą się powtarzać, a jedyną odpowiedzią będzie otrzymanie radu metalicznego. Po kilku latach wytężonych badań prowadzonych z asystentem André Debiernem dokonała tego w 1910 r. W tym samym roku wydzieliła także polon w ilości wystarczającej do udowodnienia na podstawie analizy widmowej, że jest to pierwiastek.

Objęła katedrę fizyki na Sorbonie opuszczoną przez śmierć męża i 5 listopada 1906 r. jako pierwsza kobieta zaczęła wykłady na tej uczelni. Pierwszy wykład wzbudził ogromne zainteresowanie, a sala była wypełniona słuchaczami do granic możliwości. Wykładała pięknie. W 1908 r., również jako pierwsza kobieta, została mianowana profesorem na Sorbonie.

R5SrVnlJLDICd

Rys. 5. Zdjęcie przedstawia mosiężną tablicę pamiątkową. Tablica umieszczona jest u wejścia do auli Lefebvre’a i przypomina, że dnia 5 listopada 1906 roku, Maria Curie, jako pierwsza kobieta profesor Sorbony, wygłosiła swój pierwszy wykład.

RKJpJ2ueaXcQy

Rys. 6. Zdjęcie przedstawia współczesny widok Auli Lefebvre’a, w której Maria Skłodowska‑Curie wygłosiła swój pierwszy wykład. Był to pierwszy w historii Sorbony wykład wygłoszony przez kobietę. W auli widoczne są schodkowo drewniane pulpity i poniżej tablica oraz dwa wielkie biurka‑katedry dla wykładowcy. Aula jest rozświetlona wielkimi oknami, u drewnianego sufitu wiszą liczne białe lampy.

W 1911 r., za badania radu i wyznaczenie jego ciężaru atomowego, otrzymała drugą Nagrodę Nobla (z chemii). W tymże roku, jako jedyna kobieta, wzięła udział w Kongresie Solvaya, ekskluzywnej konferencji dwudziestu jeden imiennie zaproszonych najwybitniejszych uczonych świata. Potem uczestniczyła w kolejnych sześciu podobnych Kongresach.

Przekonała rząd francuski, aby przeznaczył środki na budowę w Paryżu dużego instytutu naukowego: Instytutu Radowego. W 1914 r. została dyrektorem Laboratorium Curie w tym instytucie. W jej laboratorium dokonano wielu znakomitych odkryć, a córka Irena i jej mąż Frédéric Joliot odkryli sztuczną promieniotwórczość i otrzymali za to Nagrodę Nobla z chemii w 1935 r.

Podczas pierwszej wojny światowej Maria Skłodowska‑Curie zorganizowała służbę radiologiczną dla potrzeb wojska. Potem, jako jedyna kobieta została członkiem Komisji Współpracy Intelektualnej przy Lidze Narodów. Cieszyła się ogromnym szacunkiem w świecie.

Zmarła 4 lipca 1934 r. w sanatorium w Passy.

Słowniczek