Przeczytaj
Manifesty literackie nowej kultury
Młoda Polska to czas poezji, toteż jej początek znaczy także manifestmanifest poetycki (Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Poezje, seria II). Wkrótce zaczęły powstawać także teksty publicystyczne, wyjaśniające stanowisko „młodych” i podejmujące walkę ze „starą” literaturą i światopoglądem. Pierwszym z nich były Forpoczty (1895) Marii Komornickiej, Cezarego Jellenty i Wacława Nałkowskiego. Społeczeństwo zostało w nim podzielone na „forpocztyforpoczty ewolucji psychicznej” – jednostki nerwowe, nadwrażliwe, nieprzystosowane, oraz „troglodytów” – spokojnych, sytych, zadowolonych z siebie, ze zdolnościami do szybkiej adaptacji, bez żadnych ambitnych celów, które wykraczałyby poza codzienność. Oczywiście, to „forpoczty” sprawiają, że ludzkość się rozwija, do nich należy przyszłość.
Trzy lata później ukazał się cykl artykułów, którego tytuł spopularyzował nazwę epoki – Młoda Polska Artura Górskiego. Zawierał on postulat powrotu do tradycji romantycznych, zdecydowanie przeciwstawiał się pozytywistycznemu utylitaryzmowiutylitaryzmowi i politycznej ugodowości.
Jednak najgłośniejszym i najbardziej kategorycznym manifestem, pełnym poetyckich przenośni i żarliwości, był Confiteor (1899) Stanisława Przybyszewskiego. Autor głosił hasło „sztuki dla sztuki”, odrzucając jej pozaartystyczne cele. Jakakolwiek służba – narodowi czy społeczeństwu – zaprzecza istocie sztuki. Twórca wyzwolony z wszelkich ograniczeń i posłannictwa stawał się kimś stojącym nieskończenie wyżej od pospolitego tłumu, był kapłanem.
Najpopularniejsze gatunki literackie:
gatunki epickie | powieść psychologicznapowieść psychologiczna, powieść społeczno‑obyczajowa, powieść fantastyczna, opowiadanie, nowela |
gatunki liryczne | sonet (cykle sonetów), poemat prozą, ballada, hymn, bajka, fraszka, satyra |
gatunki dramatyczne | komedia, dramat obyczajowy, dramat psychologiczny, dramat historyczny, dramat poetycki |
Słownik
(niem. Vorposten)
daw. «wysunięty punkt obronny»
daw. «oddział wojska wysłany w celach wywiadowczych przed maszerującym wojskiem»
«osoba, zjawisko itp. wyprzedzające ogólny trend, swoją epokę»
odmiana powieści, w której konstrukcja świata przedstawionego podporządkowana jest psychologicznej analizie uczuć, wyobrażeń i działań bohaterów; w powieściach tego typu świat wewnętrznych przeżyć postaci kształtuje zwykle fabułę utworu
(łac. utilis – użyteczny) – funkcjonujący w literaturze pozytywizmu pogląd zaczerpnięty z filozofii i etyki, wartościujący dzieła według ich przydatności dla społeczeństwa