Przeczytaj
Literatura
Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. stanowiło nowy rozdział w rozwoju literatury polskiej. Jej cele znacząco zmieniły się w porównaniu z okresem zaborów. Długi wiek XIX zdominowany w literaturze polskiej przez dwa nurty: romantyzm i pozytywizm, zakończony dopiero I wojną światową, odszedł w niepamięć. Autorzy eksperymentowali z nowymi formami literackimi, które najlepiej oddałyby ducha przemian, dostosowując je do przeobrażeń zachodzących we wszystkich sferach życia, a także zmienili przedmioty swoich zainteresowań: w centrum znalazło się to, co otacza człowieka – jego codzienność, problemy, z którymi się mierzy, ale także afirmacja życia doczesnego.
W II Rzeczypospolitej kontynuowali swoją twórczość tacy wielcy pisarze jak Stefan Żeromski czy Władysław Reymont, który w 1924 r. otrzymał Literacką Nagrodę Nobla za powieść Chłopi. Swój talent rozwijali także młodzi prozaicy: Zofia Nałkowska, Witold Gombrowicz, Bruno Schulz czy Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy). Zauważały był u nich zwrot ku codzienności i realistycznemu oddaniu opisywanych zagadnień. Pojawiały się również teksty skupiające się na emancypacji kobiet. Widać to przede wszystkim u Marii Dąbrowskiej, Jarosława Iwaszkiewicza i Marii Kuncewiczowej. W poezji dominował z kolei nurt postępowy, kluczowe było zerwanie z tradycją i mitami narodowymi, a skupieniu się na tym, co przyniesie przyszłość.
Popularność zdobyła literatura faktu. Wyróżnić można nie tylko reportaże Arkadego Fiedlera, podróżującego po odległych zakątkach świata, ale także te poruszające problemy mieszkańców Polski, takie jak bieda, kryzys gospodarczy z lat 1929‑1933 czy trudne warunki mieszkaniowe. W okresie międzywojennym coraz większym zainteresowaniem cieszyła się literatura popularna, która spełniała głównie funkcje rozrywkowe. Ukazały się m.in. książki Szatan z siódmej klasy Kornela Makuszyńskiego czy Kariera Nikodema Dyzmy Tadeusza Dołęgi‑Mostowicza.
Lata 30. XX w. charakteryzują się ponownie wzmożeniem pesymistycznej atmosfery. Było to związane m.in. z napiętą sytuacją międzynarodową oraz Wielkim Kryzysem, którego skutki ogarnęły całą Europę. Także wzrost nacjonalizmu, zauważalny w całej Europie, a szczególnie w Niemczech, był popularnym tematem w literaturze. Równoległe więc rozwijał się nurt zwany katastrofizmemkatastrofizmem, którego wyróżniki uwidaczniały się w utworach wielu literatów, takich jak Czesław Miłosz, Julian Tuwim i Witkacy.
Słynna piątka, czyli skamandryci
Najpopularniejszą z grup literackich dwudziestolecia międzywojennego w Polsce tworzyli skamandryciskamandryci: Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Julian Tuwim oraz Kazimierz Wierzyński. Swoją działalność rozpoczęli wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 r. Ich pierwszą inicjatywą było założenie kawiarni poetów Pod Picadorem w Warszawie, gdzie prezentowali swoje utwory. Wkrótce rozpoczęli prace nad czasopismem; najpierw powstał miesięcznik „Skamander”, a następnie tygodnik „Wiadomości Literackie”. Grupa ta składała się z indywidualistów, cechowała ich różnorodność, nie wypracowali wspólnej wizji poezji, w przeciwieństwie do innych grup nie stworzyli jednolitego programu ani manifestu zakreślającego ich przyszłe działania. Wprawdzie wszyscy oni korzystali ze zdobyczy ekspresjonizmu czy futuryzmu, jednak nie w tak radykalnej formie jak niektóre grupy literatów.
Awangarda Krakowska
Awangarda KrakowskaAwangarda Krakowska powstała na początku lat 20. i skupiona była przede wszystkim wokół poety Tadeusza Peipera oraz wydawanego przez niego czasopisma „Zwrotnica”. Do grupy należeli Julian Przyboś, Jan Brzękowski i Adam Ważyk. Hasło grupy brzmiało: „minimum słów, maksimum treści”. Peiper uważał, że poeta jest rzemieślnikiem pracującym ze słowem, nie powinien kierować się natchnieniem czy zbyt daleko idącą wyobraźnią. Odrzucał tym samym misyjną rolę poety. Twierdził, że wiek XX wprowadził rewolucyjne zmiany na świecie zarówno cywilizacyjno‑techniczne, jak i społeczne, a człowiek musi brać w nich aktywny udział i podążać za duchem czasu. Awangardzie Krakowskiej bliskie były procesy industrializacji czy urbanizacji, na które poeci patrzyli nie z lękiem, ale z optymizmem i radością. Charakteryzowało ich odwrócenie się od przestarzałych form sztuki i poszukiwanie nowych dróg wyrazu artystycznego.
Futuryści
FuturyzmFuturyzm narodził się nazajutrz po zakończeniu I wojny światowej. W Polsce istniały dwa ośrodki futuryzmu: w Krakowie oraz Warszawie. Manifestem futurystów był wiersz Brunona Jasieńskiego But w butonierce. Grupę tę wyróżniało eksperymentowanie z formą, odrzucenie konieczności przestrzegania zasad ortografii czy logiki. Cechowała ich wiara w przyszłość, postęp i osiągnięcia cywilizacyjne, odrzucali z kolei mity narodowe i tradycję. Nurt ten był oparty na postawach rewolucyjnych, a jego celem było prowokowanie odbiorcy (nierzadko zachowaniem uznawanym za skandaliczne), łączenie optymizmu wobec tego, co nadchodzi, z zachwytem nad zdobyczami techniki, przede wszystkim środkami masowego przekazu. Wiersze futurystów często emanowały entuzjazmem i radością życia, tzw. witalizmemwitalizmem.
Słownik
grupa literacka skupiona wokół czasopisma „Zwrotnica”, działająca w latach 1922–1927; manifestem programowym Awangardy Krakowskiej był tekst Miasto. Masa. Maszyna ogłoszony przez Tadeusza Peipera
awangardowy kierunek w sztuce i literaturze, w Polsce skierowany przeciwko tradycjom romantyzmu i Młodej Polski, a ku nowoczesności i przyszłości
pesymistyczna postawa opierająca się na przekonaniu o nieuchronnej zagładzie świata
grupa literacka działająca przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego; należeli do niej poeci Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, skupieni wokół tygodnika „Wiadomości Literackie”; nie posiadali jednolitego programu
tendencja obecna w literaturze zakładająca istnienie tzw. sił witalnych; charakterystyczne dla tego nurtu są: optymizm, żywiołowość, fascynacja życiem
Słowa kluczowe
literatura, witalizm, futuryzm, Awangarda Krakowska, skamandryci, kawiarnie literackie, katastrofizm
Bibliografia
A.Z. Makowiecki, Warszawskie kawiarnie literackie, Warszawa 2017.
Czasopismo „Zwrotnica”, nr 1, red. T. Peiper, Kraków 1922.