Przeczytaj
Piastowie: dynastia z ludu
Początki państwa polskiego związane są z dwoma ośrodkami państwowotwórczymi: państwem Wiślan znajdującym się w dorzeczu górnej Wisły oraz państwem Polan (obejmującym północno‑zachodnią część obecnych ziem polskich). Oba powstały na początku IX w., co można ustalić m.in. dzięki badaniom dendrochronologicznymdendrochronologicznym. Państwem Polan rządziła w tym czasie dynastia Piastów, wywodząca się – wedle spisanej na początku XII w. Kroniki Galla Anonima – od pochodzącej z ludu pary rolników: oracza Piasta spod Gniezna i jego żony Rzepichy. Mieli oni odsunąć od władzy księcia Popiela.
O ile część historyków uznaje wymienione postacie za legendarne, to nie odmawia historyczności trzem książętom Polan: Ziemowitowi, Leszkowi i Siemiomysłowi. Ten ostatni był ojcem znacznie lepiej znanego księcia Mieszka I.
Kronika polskaBył mianowicie w mieście Gnieźnie, które po słowiańsku znaczy tyle co „gniazdo”, książę imieniem Popiel, mający dwóch synów; przygotował on zwyczajem pogańskim wielką ucztę na ich postrzyżyny, na którą zaprosił bardzo wielu swych wielmożów i przyjaciół. Zdarzyło się zaś z tajemnej woli Boga, że przybyli tam dwaj goście, którzy nie tylko, że nie zostali zaproszeni na ucztę, lecz nawet odpędzeni w krzywdząc sposób od wejścia do miasta. A oni oburzeni nieludzkością owych mieszczan skierowali się od razu na przedmieście, gdzie trafili zupełnym przypadkiem przed domek oracza wspomnianego księcia, który urządzał ucztę dla synów. Ów biedak, pełen współczucia zaprosił tych przybyszów do swej chatki i jak najuprzejmiej roztoczył przed nimi obraz swego ubóstwa. A oni z wdzięcznością przychylając się do zaprosin ubogiego człowieka i wchodząc do gościnnej chaty, rzekli mu: „Cieszcie się zaiste, iżeśmy przybyli, a może nasze przybycie przyniesie wam obfitość dobra wszelakiego, a z potomstwa zaszczyt i sławę”.
Mieszkańcami gościnnego domu byli: niejaki Piast, syn Chruściska, i jego żona imieniem Rzepka; oboje oni z całego serca starali się wedle możności zaspokoić potrzeby gości. (…) Gdy usiadłszy wedle zwyczaju rozmawiali tak o różnych rzeczach, a przybysze zapytali, czy mają co do picia, gościnny oracz odpowiedział: „Mam ci ja beczułkę (dobrze) sfermentowanego piwa, które przygotowałem na postrzyżyny jedynego syna, jakiego mam (...)”.
Skoro więc urządzono zwyczajową ucztę i pod dostatkiem przyrządzono wszystkiego, goście owi postrzygli chłopca i nadali mu imię Siemowita na wróżbę przyszłych losów.
Po tym wszystkim młody Siemowit, syn Piasta, wzrastał w siły i (…) król królów za powszechną zgodą ustanowił go księciem Polski, a Popiela wraz z potomstwem doszczętnie usunął z królestwa. (...)
Siemowit tedy, osiągnąwszy godność książęcą, młodość swą spędzał nie na rozkoszach i płochych rozrywkach, lecz oddając się wytrwałej pracy i służbie rycerskiej zdobył sobie rozgłos zacności i zaszczytną sławę, a granice swego księstwa rozszerzył dalej, niż ktokolwiek przed nim. Po jego zgonie na jego miejsce wstąpił syn jego, Lestek, który czynami rycerskimi dorównał ojcu w zacności i odwadze. Po śmierci Lestka nastąpił Siemomysł, jego syn, który pamięć przodków potroił zarówno urodzeniem, jak godnością.
Ten zaś Siemomysł spłodził wielkiego i sławnego Mieszka, który pierwszy nosił to imię (...).
Źródło: Gall Anonim, Kronika polska, [w:] K. Juszczyk, T. Maresz, Historia w tekstach źródłowych. Wypisy, tom I, Toruń 1994, s. 84–85.
Mieszko I: określenie granic państwa
Mieszko I przejął władzę około roku 960. Jego panowanie obejmowało nie tylko Wielkopolskę, ale szeroki pas ziem zależnych, ciągnący się od środkowej Sprewy po Narew i górny Wieprz oraz wschodnie Pomorze.
Mieszko zawarł sojusz z czeskim księciem Bolesławem I Srogim, władającym Małopolską i Śląskiem, oraz wziął jego córkę Dobrawę za żonę. Przyjęcie przez Mieszka I chrztu w 966 r. nie tylko podniosło autorytet księcia, ale także sprawiało, że stał się on równorzędnym partnerem wśród innych chrześcijańskich władców. Chrzest Mieszka włączył Polskę w krąg zachodniej cywilizacji łacińskiej.
Pierwszy chrzest przyszedł z Konstantynopola
Południowe tereny dzisiejszej Polski: Śląsk i Małopolska w drugiej połowie IX w. wchodziły w skład Państwa Wielkomorawskiego. To średniowieczne państwo słowiańskie w tym czasie pozostawało pod wpływem Bizancjum, z którego przybyli misjonarze Cyryl i Metody, szerzący chrześcijaństwo w obrządku wschodnim. Państwo Wielkomorawskie upadło na początku X w. z powodu waśni dynastycznych i najazdu węgierskiego. Jednak uprawniony pozostaje pogląd, że pierwszy chrzest, który przyjęli władcy południowej części Polski, przyszedł z Konstantynopola.
Jak myślisz, jaką księgę trzyma Cyryl?
Wskaż, co symbolizuje cywilizację zachodnią.
Chrześcijaństwo przyjęło się najwcześniej w centralnej części państwa, choć część ludności jeszcze przez dziesięciolecia pozostawała przy pogańskich obrzędach. Przybycie z zachodu biskupa Jordana w 968 r. przyspieszyło chrystianizację; budowano kościoły, zakazano wielożeństwa i palenia zmarłych. Towarzyszący biskupowi duchowni umieli pisać i znali łacinę, co ułatwiło księciu prowadzenie polityki międzynarodowej.
W 972 r. Mieszko pokonał pod Cedynią Hodona, jednego z możnowładców niemieckich, i przyłączył do swojego państwa Pomorze Zachodnie. Zakończyło to okres rywalizacji o zachodnie ziemie z feudałami wschodnioniemieckimi oraz walk z Wieletami. Następnie, po zerwaniu sojuszu z Czechami, a korzystając z poparcia cesarstwa Ottonów, zajął Małopolskę i Śląsk. W ten sposób zakreślił kształt terytorialny przyszłej Polski. Według niemieckich kronikarzy polski książę jako „przyjaciel cesarza” Ottona I miał mu płacić trybut „aż do rzeki Warty”.
W wydanym w 991 r. dokumencie Dagome iudex oddał terytorium swojego państwa pod symboliczną opiekę papieża, co miało zapewnić stabilność granic i prawo do dziedziczenia władzy przez jego dzieci.
Bolesław I Chrobry: droga po koronę
Politykę ojca kontynuował Bolesław i Chrobry, który objął władzę w 992 roku. Zacieśnił on więzy z cesarzem Ottonem III, do czego przyczyniła się również męczeńska śmierć biskupa Wojciecha w 997 roku. Uroczyste sprowadzenie jego szczątków i pochówek w katedrze w Gnieźnie sprawiły, że młode, chrześcijańskie państwo weszło w posiadanie relikwii świętego męczennika uznanego przez Kościół katolicki, co dodatkowo uwiarygodniło je na arenie międzynarodowej.
Męczeństwo św. Wojciecha
Św. Wojciech z zakonu benedyktynów na ziemie pruskie dotarł przez Gdańsk. Jego działalność misyjna nie spotkała się z przychylnym przyjęciem, nieufność pogłębiała nieznajomość miejscowego języka przez duchownego. Gdy doszło do spotkania z pruskimi rybakami, jeden z nich uderzył Wojciecha wiosłem w plecy. Mimo nieporozumień 17 kwietnia 997 r. zakonnicy stanęli przed pruskim wiecem, na którym Wojciech, z pomocą tłumacza, objaśniał zasady wiary chrześcijańskiej.
Zgromadzenie, nie wykazując większego zainteresowania, nakazało przybyszom opuszczenie ziem Prusów. W dniu 23 kwietnia w okolicy grodu granicznego Cholin, po mszy odprawionej w świętym pruskim gaju, chrześcijan zaskoczyło siedmiu strażników prowadzonych przez miejscowego kapłana – Sicco. Wojciech, jako przywódca, został uderzony toporem lub włócznią w serce i poległ na miejscu. Według pruskich przekazów zabójca wcześniej stracił brata w walkach z Polakami. Od ciała Wojciecha odcięto głowę i na znak hańby nabito na pal. Jego współtowarzyszy oszczędzono i odesłano do Polski (stąd zachowane relacje).
Opisz scenę śmierci św. Wojciecha.
W 1000 r. do grobu św. Wojciecha przybył sam cesarz, manifestując sojusz z Bolesławem Chrobrym i ogłaszając utworzenie w Gnieźnie niezależnego arcybiskupstwa.
Opisz postać symbolizującą Słowiańszczyznę.
Jednak przedwczesna śmierć cesarza i zmiana władzy w Niemczech spowodowały wybuch długoletnich wojen polsko‑niemieckich, trwających z przerwami od 1002 roku. Zakończyły się one sukcesem Bolesława I Chrobrego (pokój w Budziszyniepokój w Budziszynie w 1018 r.), podobnie jak jego działania na ziemiach ruskich. Wyprawa na wschód doprowadziła do podbicia Rusi i osadzenia na tronie kijowskim zięcia Bolesława, księcia Świętopełka I. Silną pozycję Bolesława i Chrobrego potwierdziła jego koronacja na pierwszego króla Polski w 1025 roku.
Mieszko II: załamanie państwa i próba odbudowy
Po śmierci Bolesława i Chrobrego władzę w państwie Piastów objął Mieszko II. Był on człowiekiem wszechstronnie wykształconym, pierwszym polskim władcą, który umiał pisać i czytać. Oprócz języka polskiego znał łacinę, grekę i język niemiecki. Niestety, po sześciu latach panowania, z powodu jednoczesnych najazdów z zachodu i wschodu oraz działań podjętych przez wypędzonych wcześniej braci, Mieszko II zmuszony był uciekać z kraju. Udało mu się wrócić i zjednoczyć część państwa, jednak autorytet władcy mocno ucierpiał i po jego śmierci w 1034 r. Polska pogrążyła się chaosie.
Pierwsza połowa XI w. to okres załamania się monarchii piastowskiej oraz wystąpień poddanych – w tym buntu możnowładców i tzw. reakcji pogańskiej w Wielkopolsce. Następstwem zbrojnego wtargnięcia w 1038 r. wojsk czeskiego księcia Brzetysława I było spustoszenie Wielkopolski i utrata Śląska. Czesi zabrali ze sobą relikwie św. Wojciecha, a zniszczone arcybiskupstwo gnieźnieńskie upadło. Polska praktycznie przestała istnieć. Kraj udało się scalić i odbudować synowi Mieszka II, Kazimierzowi I Odnowicielowi.
Najważniejsze wydarzenia
Najważniejsze postacie
Słownik
czasowe lub dożywotnie prawo czerpania dochodów z gruntu nadane przez władcę (lub seniora) w zamian za służbę wojskową i poparcie
proces przyjmowania symboli i wiary chrześcijańskiej oraz zastępowanie nią wierzeń pogańskich
pozbawienie siłą lub traktatem panującego władcy tronu; najczęściej związana jest z przejęciem władzy przez inną osobę lub grupę osób, zamachem stanu
inaczej graf, stał na czele i zarządzał marchią; w stosunku do Mieszka I jedno z określeń na tytuł księcia.
nazywany też komesem, a w Polsce wojewodą. W średniowieczu był zarządcą królewskiego dworu i zastępował władcę przy wydawaniu sadów
pokój polsko‑niemiecki zawarty 30 stycznia 1018 roku w Budziszynie przez Bolesława I Chrobrego i cesarza Henryka II; pokój kończył wojnę trwającą od 1002 roku; traktat umocniony został przez małżeństwo Bolesława a Odą, córką księcia saskiego
(niem. Reich) historyczna nazwa państwa niemieckiego; w latach 962‑1808 istniała I Rzesza - Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego
zasada przekazywania, dziedziczenia władzy monarszej następcy w przypadku śmierci, abdykacji lub innych okolicznościach
(gr. déndron - drzewo + chrónos - czas + lógos - słowo, nauka) będąca częścią dendrologii (a więc nauki o roślinach drzewiastych: krzewach, drzewach itp.) nauka zajmująca się datowaniem zjawisk przyrodniczych, zabytków oraz znalezisk archeologicznych na podstawie analizowania rocznych przyrostów drzew (słojów)
Słowa kluczowe
chrystianizacja, detronizacja, księstwo, królestwo, państwo Polan, Piastowie, testament, sukcesja, średniowiecze, Polska pierwszych Piastów
Bibliografia
Barkowski R., Kijów 1918, Warszawa 2019.
Kienzler I., Piastowie od Mieszka do Kazimierza. Miłość i władza, Warszawa 2018.
Maciorowski M., Maciejewska B., Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.
Szczur S., Historia Polski. Średniowiecze, Warszawa 2013.
Urbańczyk P., Bolesław Chrobry – lew ryczący, Toruń 2017.