Obraz przedstawia dwoje młodych ludzi. W centralnej części znajduje się zamyślona kobieta ubrana w piękną, długą, biało-beżową suknię. Prawą ręką spokojnie głaszcze psa. Kobietę od tyłu delikatnie obejmuje mężczyzna, który spogląda na nią z miłością.
Hugues Merle, Tristan I Izolda, XIX w.
Źródło: domena publiczna.
Etos rycerskietos rycerskiEtos rycerski obejmował zalecenia dotyczące zachowania w trakcie wojny i pokoju. Z oboma tymi okresami były związane zakazy i nakazy dotyczące życia uczuciowego. Być zakochanym należało do obowiązków rycerza. […] Postawa rycerza w stosunku do kobiety zależała, oczywiście, od tego, czy była to dama, czy kobieta z ludu. W zdobytych miastach wyrzynano mężczyzn plebejuszy, ale rycerzowi nie wypadało krwią kobiecą się plamić. Opiekuńczość i adoracja mogły dotyczyć tylko damy ze swojej klasy, często wyższej rangi w ramach tej klasy. […] Adoracja kobiet zjawia się we Francji dopiero w XII wieku w opowieściach dwornych. […] Niektórzy z autorów wiążą ową adorację czy galanterię z poprawą sytuacji kobiety w XII w. Żona senioraseniorseniora miała jakoby w tym czasie uzyskać prawo do zarządzania majątkiem w nieobecności męża […]. Myślę, że należy ten kult traktować raczej jako zabawę, w której w istocie kobieta dostaje „kopniaka wzwyż”. W świecie rządzącym się gwałtem i przemocą kobieta jest nadal uzależniona od obrony mężczyzny […]. Większość hipotez dotyczących adoracji […] traktowała wyniesienie kobiety na serio. Jedni widzieli w niej ekstensjęekstensjaekstensję służby obowiązującej wasalawasalwasala w stosunku do swego pana na jego żonę. Inni twierdzili, że ten kult był wymyślony […] przez same kobiety, które, korzystając z częstych nieobecności męża, uzurpowały należną mu wierną służbę dla siebie. […] Jeszcze inni […] przypisywali pomysł tego kultu wędrownym minstrelomminstrelminstrelom, którzy wędrując z zamku do zamku pochlebiali osamotnionej zwykle pani […]. Należy […] jeszcze uzupełnić o wskazywane przez niektórych wpływy korespondencji wyrażającej w egzaltowanejegzaltowanyegzaltowanej formie miłość na odległość; […] wreszcie, wpływy świeżej recepcji kultury rzymskiej, a zwłaszcza Ars amandiOwidiuszaArs amandi OwidiuszaOwidiusza.
przecz1 Źródło: Maria Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 1986, s. 80–85.
wasal
w średniowieczu: ktoś, kto złożył przysięgę wierności feudałowi i zobowiązał się do służby wojskowej u niego w zamian za ziemię i opiekę
senior
w systemie feudalnym: feudał sprawujący opiekę nad uzależnionym od niego wasalem
ekstensja
rozszerzenie, zwiększenie zasięgu
egzaltowany
przesadnie okazujący uczucia
Ars amandi Owidiusza
Owidiusz, twórca rzymski z przełomu I w. p.n.e. i I w. n.e., napisał m.in. Ars amandi (Sztukę kochania) – poemat będący praktycznym poradnikiem w zakresie zdobywania wybranki bądź wybranka
minstrel
minstrel – średniowieczny, wędrowny śpiewak poezji trubadurów i truwerów
Miłość w średniowiecznej literaturze francuskiej
Temat miłości nabrał w literaturze średniowiecznej szczególnego znaczenia w XII stuleciu. W utworach z tego okresu można znaleźć przede wszystkim opisy miłości dworskiejmiłość dworska (dworna)miłości dworskiej, łączącej rycerza lub władcę z damą serca. Mimo pewnych różnic między utworami z północy i południa Francji w przedstawianiu tego tematu, można dostrzec zasadnicze podobieństwa, łączące dzieła liryczne (zwłaszcza pieśni) i epickie (głównie – romanse rycerskie) podejmujące motyw miłości dworskiej.
Często była to miłość mężczyzny do kobiety idealizowanej i niedostępnej, bo np. przynależącej do wyższej sfery społecznej albo już zamężnej czy zaręczonej – m.in. to powodowało, że uczucie miało charakter platoniczny, choć podszyty erotyzmem. W tym związku ukochana miała ważniejszą pozycję: ukazywano ją w roli feudalnego seniora, natomiast rycerz stawał się – w sensie uczuciowym – jej lennikiem.
Miłość jako źródło cierpienia Tristana i Izoldy
Często w literaturze miłość ukazywano jako swoistą chorobę powodującą ból fizyczny i psychiczny. W języku francuskim pozwalała na to nawet dwuznaczność wyrazu l’amer: oznacza ono miłowanie, ale także gorycz. Już u Owidiusza pojawiło się utożsamianie miłości z chorobą psychiczną – po łacinie współbrzmią słowa amans i amens, czyli kochający i szalony. Obydwa określenia charakteryzują także związek Tristana i Izoldy. Ich emocje są wynikiem przypadkowego wypicia napoju miłosnego, mającego negatywne konsekwencje: cierpią bez winy, bo zakochali się w sobie.
RFbuWyo2dp9Eo
Czarno-biała fotografia przedstawia dwoje ludzi w średnim wieku. Mężczyzna jest w rycerskiej zbroi, ma bujny zarost i siedzi na kanapie. U jego lewego boku w pozycji półleżącej znajduje się kobieta w długiej, białej sukni. Kochankowie obejmują się.
Fotografia z dramatu muzycznego Richarda WagneraTristan i Izolda
Źródło: domena publiczna.
Na sytuację Tristana i Izoldy wpływa m.in. fakt, że oboje mają już swoich życiowych partnerów: Izolda – męża, a Tristan – żonę. Małżeństwo w średniowieczu było przede wszystkim układem łączącym rody i zawieranym ze względów politycznych czy finansowych, jednak respektowanym przez Kościół chrześcijański, który w XII stuleciu widział w nim pożądaną formę stabilizowania struktury społecznej i główny cel postrzegał w prokreacji. Łamanie przysięgi wierności traktowano jako grzech wobec szóstego przykazania Bożego („Nie cudzołóż”), ale też jako działanie naruszające etos rycerski.
Słownik
etos rycerski
etos rycerski
(gr. ḗthos – porządek, ład) – zbiór norm moralnych oraz obyczajowych charakterystyczny dla stanu rycerskiego w okresie średniowiecza, przekazywany na zasadzie naśladowania zachowań w określonych sytuacjach, ale też podawany w formie pisemnej
miłość dworska (dworna)
miłość dworska (dworna)
całokształt zachowań związanych z miłością, mających miejsce na dworach późnośredniowiecznej Francji
liryka prowansalska
liryka prowansalska
poezja miłosna, która powstawała w Prowansji, czyli na terenie obecnej południowej Francji. Opiewającą piękno kobiety lirykę tworzyli i wykonywali zazwyczaj trubadurowie, czyli poeci i muzycy – w ich pieśniach kobieta była idealizowana, a poeta jej służył
tragizm
tragizm
(gr. tragikós – tragiczny) – niemożliwy do uniknięcia konflikt pomiędzy równorzędnymi wartościami, prowadzący bohatera do katastrofy, najczęściej śmierci. Bohater nieświadomie swoim działaniem sprowadza na siebie klęskę. Jego los jest zdeterminowany przez działania sił niezależnych (np. przeznaczenie, decyzje boskie, naturę) lub sprzeczności między różnymi racjami, np. jednostką a społeczeństwem, miłością a obowiązkiem itp.
